1. Паліцца адразу, раптоўна, пацячы патокам. З шумам хлынула вада ў канал і пабегла далей і далей, несучы з сабою пясок, кусочкі дрэва, траву.Колас.[Максім Багдановіч] хацеў нешта сказаць, але хлынула кроў з горла...С. Александровіч./ Пра святло, паветра і пад. Расчыніліся дзверы, у аўтобус хлынула свежае, дрыготкае паветра з нейкім мяккім халодным пахам.Адамчык.Не прачнуўся.. [баец] ні ад скрыпу дзвярэй, ні ад святла, што хлынула сюды з аснежанага, сонечнага двара.Брыль./уперан.ужыв.Паэт захапляецца сілай чалавечага розуму, мудрасцю і прагрэсам навукі, але яго турбуе, трывожыць, каб гэта навука ў руках нелюдзяў не хлынула новым горам на жыццё людзей.Бялевіч.//перан. Раптам з’явіцца, узнікнуць (пра думкі, пачуцці і пад.). І абаім ім [мужу і жонцы] сэрца сціскаецца, Дум усялякіх хлынула цьма.Купала.Морам хлынула ў душу Хадкевіча радасць і шчасце.Васілевіч.
2. Раптам прыліць да твару (пра кроў). Саша адчула, як да шчок, да вушэй хлынула кроў, запульсавала ў шыі, у скронях, а ў грудзях стала пуста і холадна.Шамякін.«От халера», — папракнуў я сябе за сваю назойлівасць і тут жа сам пачырванеў — адчуў, як хлынула кроў да шчок — ад таго, што прымусіў людзей хвалявацца.Чыгрынаў.
3. Імкліва, раптоўна, усёй масай пайсці, накіравацца куды‑н. (пра людзей). Танец якраз кончыўся, і, разагрэтыя полькай, хлопцы і дзяўчаты хлынулі ў сенцы.Асіпенка.Празвінеў званок. У вагоны хлынулі людзі.Гурскі.//перан. З’явіцца ў вялікай колькасці. У майстэрню хлынулі заказы.
•••
Кроў хлынула ў галавугл.кроў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
venous
[ˈvi:nəs]
adj., Anat.
1) жы́льны, вэно́зны
venous blood — вэно́зная кроў
2) жылкава́ты
the venous leaves — жылкава́тыя лісты́
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
вампіры́зм
(ад вампір)
рэдкая палавая ненармальнасць, якая вызначаецца спалучэннем садызму і фетышызму, калі фетышам з’яўляецца кроў партнёра.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
нейрасакрэ́цыя
(ад нейра- + сакрэцыя)
здольнасць некаторых нервовых клетак выпрацоўваць і выдзяляць у кроў або тканкавую вадкасць нейрагармоны.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
халадзе́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; незак.
1. Станавіцца халодным, халаднейшым. Ночы халадзеюць. □ Замірае лета, Заціхаюць далі, Сірацее рэчка, Халадзеюць хвалі.Колас./ Пра чалавека перад смерцю. Пятнаццацігадовы хлапец чуў, як халадзее рука бацькі, як з кожнай хвілінай астывае яго кроў, як падступае смерць.Самуйлёнак.Твар [старой] халадзеў — Наталля, хоць і не спрактыкаваная, але бачыла, што патухае жыццё.Чорны.
2. Адчуваць холад; мерзнуць. Прыйшлі сёстры, каб раздаць зелле і зрабіць перавязкі. Рукі ў сясцёр мерзлі, халадзелі.Галавач.Ліў дождж, але Марусаў ужо не звяртаў па яго ўвагі: пінжак быў мокры, халадзела спіна, чвякала вада ў чаравіках.М. Стральцоў.
3. Адчуваць холад ад моцнага хвалявання, страху і пад. Назіраючы, з якой страшэннай сілай вырываюцца іскры з вагранкі, [Міхаіл] халадзеў і хваляваўся.Карпаў.Сіліцца Вольга прачнуцца — і не можа, халадзее ад страху: заснула!Місько./убезас.ужыв.Ад гэтых успамінаў халадзела ў грудзях, сціскала горла, на вачах наварочваліся слёзы.Жычка.
•••
Кроў халадзее (у жылах) — тое, што і кроў ледзянее (стыне) (у жылах) (гл.кроў).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шуга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Гарэць яркім полымем, палаць; вырывацца адкуль-н. (пра полымя і пад.); палымнець.
Шугаў пажар.
Шугае агонь. 3 акон шугала полымя.
Над лесам шугае зарыва.
2.перан. Праяўляцца, праходзіць бурна, імкліва.
На дварэ шугала вясна.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прыліваць да твару (пра кроў).
Кроў шугае ў твар.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Парывіста дзьмуць, урывацца куды-н. (пра дым, пару і пад.).
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пра кроў: запячыся, засохнуць.
На твары спякліся згусткі крыві.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Злучыцца ў адно цвёрдае цэлае ў выніку спякання (спец.).
Руда спяклася.
4.перан. Пацярпець няўдачу ў чым-н. (разм.).
|| незак.спяка́цца, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ва́ва ’болька, балячка, рана’ (Шпіл., Клім.); ’баліць, болька, балюча’ (Янк. II, Бяльк.); ’кроў; ранка, балячка’ (Яўс.). Слова дзіцячай мовы, утворанае шляхам рэдуплікацыі выклічніка ва(й). Гл. Рудніцкі, 1, 287; Праабражэнскі, 1, 61; Фасмер, 1, 263.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тромб ‘згустак крыві ў крывяносных сасудах’ (ТСБМ). Запазычана праз рускую мову, у якой з заходнееўрапейскіх моў. Узыходзіць да ст.-грэч.θρόμβος ‘ком, згустак (пра сселае малако, загуслую кроў, асфальт)’ (Чарных, 2, 264; Арол, 4, 106).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
стыцьábkühlen vi, kalt wérden;
◊ ад жа́ху кроў сты́не у жы́лах das Blut gerínnt éinem in den Ádem vor Entsétzen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)