крытыка́н, ‑а, м.

Неадабр. Пра чалавека, схільнага да прыдзірлівай, неабгрунтаванай крытыкі, звычайна павярхоўнай. Даўно, напрыклад, вядомы байцы тып крытыкана, які, каб выслужыцца самому, бэсціць усіх і толькі перад начальнікам ходзіць на лапках. Казека.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

марко́ціцца, ‑кочуся, ‑коцішся, ‑коціцца; незак.

Сумаваць, тужыць; журыцца. Лабановіч даўно ўжо маркоціўся па Цельшыне і вельмі быў рад, калі скончыліся экзамены. Колас. [Іра:] — Вечарамі буду сядзець і чакаць цябе, маркоціцца і сумаваць адна. Сабаленка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

павыгадо́ўваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.

Выгадаваць усіх, многіх або ўсё, многае. Павыгадоўваць сыноў. Павыгадоўваць сады. □ Ветэраны працы і вайны, якія даўно павыгадоўвалі сваіх дзяцей, выказалі жаданне стаць шэфамі навічкоў-падлеткаў. «Маладосць».

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пана́дны, ‑ая, ‑ае.

Такі, што прыцягвае да сябе якімі‑н. якасцямі; прыемны, прывабны. Панадны выгляд. Панадны смех. □ Агрыпіне здавалася, што яна гэтай бяседы чакала даўно, чакала, як у нейкім ціхім, панадным сне. Пестрак.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

раскудзе́ліць, ‑лю, ‑ліш, ‑ліць; зак., што.

Разм. Растрапаць, раздзяліць на валокны. Раскудзеліць вужышча. // Распушыць, раскудлачыць. Якім падпёр абедзвюма чорнымі, заскарузлымі далонямі свае даўно нябрытыя, шурпатыя шчокі, раскудзеліў па іх сівыя.., густыя валасы. Нікановіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Не́калі ’няма калі, няма часу’ (Нас., Грыг., Гарэц., Мал., Сл. ПЗБ, ТС, Растарг.), ’няма калі; калісьці’ (докш.; бых., Янк. Мат.; Бяльк.), ’калісьці, даўно’ (Сцяшк.), ’некалі; у будучым, у хуткім часе’ (Яўс.), параўн. таксама з нарашчэннем часціц: не́каліка, не́калікі, не́каліцька, не́какаліцькі (Яўс.), рус. не́коли ’няма калі, няма вольнага часу’, ст.-слав. нѣколи ’калісьці, аднойчы’. Прасл. *několi, з (гл. не) і koli (гл. калі), гл. ESSJ SG, 2, 478.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Пра́мара, параўн. у замове: на моры, на прамары стаіць дуб кракарысты, на ім дванаццаць какатоў (светлаг., SOr, 39, 354). Да мора (гл.) з прыстаўкай ηρά‑, што высыпае ў традыцыйнай формуле замоў і, відаць, мае функцыю > ’змацнення ў адрозненне ад польск. pramone, чэш. ргатоге, серб.-харв. ргатоге, дзе прэфікс мае значэнне ’першасны, даўні’, параўн. ESSJ, 1, 206. Гл. пра-. параўн. таксама праяве, калісь‑праксшісь ’вельмі даўно’ (б.-каш., ГЧ), пракалупі (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

глаба́льны, ‑ая, ‑ае.

Усеагульны, усеабдымны (у межах зямнога шара). Арганізаваць службу надвор’я ў глабальным маштабе. □ [Праблема чыстай вады] не рэгіянальная беларуская праблема і нават не саюзная — яна даўно ўжо пабыла глабальны характар. «Полымя».

•••

Глабальная ракета гл. ракета.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

жана́ты, ‑ая, ‑ае.

Які ўступіў у шлюб, мае жонку; проціл. халасты (пра мужчыну). Падтрымаў старога дзеда Сын жанаты, Грышка. Колас. // толькі мн. Пра мужчыну і жанчыну, якія ўступілі ў шлюб. Яны жанатыя ўжо даўно.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

прагарла́ніць, ‑ню, ‑ніш, ‑ніць; зак.

Разм. Тое, што і прагарлапаніць. Ужо даўно прагарланіў у Пышкавічах разбойны певень, пачало ўсходзіць сонца, сабраліся на штодзённы ранішні нарад брыгадзіры, а Карніцкі ўсё не выходзіў з зямлянкі. Паслядовіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)