Вярху́шка 1 ’вяршыня дрэва, травы’ (КТС, Бяльк., дзвін., Нар. сл.), рус. вярхушка ’верхняя частка чаго-небудзь’. Відавочна, новае ўтварэнне (размоўнага стылю) ад верх (гл.) і суф. ‑ушк‑а (магчыма, пад уплывам рус. мовы).
Вярху́шка 2 ’верхняя частка лёгкіх’ (КТС); ’прывілеяваная частка грамадства, класа’ (КТС) — рус. кніжнае лексічнае пранікненне XX ст.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
грамадзя́нскі, -ая, -ае.
1. Які мае адносіны да прававога становішча грамадзян у дзяржаве.
Г. кодэкс.
Грамадзянскія законы.
2. Уласцівы грамадзяніну як свядомаму члену грамадства (высок.).
Г. абавязак.
3. Неваенны, цывільны.
Грамадзянскае адзенне.
4. Нецаркоўны.
Г. шрыфт.
○
Грамадзянская вайна — узброеная барацьба ўнутры дзяржавы паміж палітычнымі, рэлігійнымі, этнічнымі або ідэалагічнымі групамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
wyrzutek
wyrzut|ek
м. выкідыш; вырадак, падонак;
~ki społeczeństwa — падонкі грамадства
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
ВАЕ́ННАЯ ДЭМАКРА́ТЫЯ,
ранняя форма паліт. арг-цыі грамадства, якая ўзнікла ва ўмовах распаду першабытнаабшчыннага ладу і пачатку ўтварэння дзяржавы. Абазначае ўладу ваен. правадыроў пры захаванні рэшткаў першабытнага калектывізму і дэмакратыі. Пры ваеннай дэмакратыі ўсе мужчыны, здольныя насіць зброю, у час ваен. канфліктаў станавіліся воінамі; военачальнікі выбіраліся агульным сходам. Пачынаўся працэс стварэння рэгулярнай арг-цыі для вайны, дружына правадыра ўяўляла сабой зародак арміі. Тэрмін «ваенная дэмакратыя» ўвёў амер. вучоны-этнограф Л.Г.Морган у працы «Старажытнае грамадства» (1877). Ім карыстаюцца і для абазначэння эпохі распаду першабытнага грамадства. Прыкладамі ваеннай дэмакратыі з’яўляюцца Грэцыя эпохі Гамера, стараж. арганізацыі грамадства кельтаў, нарманаў, скіфаў і інш. Паводле археал. перыядызацыі ваенная дэмакратыя адпавядаюць бронзавы і ранні жалезны вякі.
т. 3, с. 443
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
сацыягра́ма
(ад лац. societas = грамадства + -грама)
графічны паказ вынікаў сацыяметрычнага даследавання.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
гістарыягра́фія, ‑і, ж.
1. Навука аб развіцці і ўзбагачэнні ведаў па гісторыі чалавечага грамадства, а таксама гістарычныя крыніцы.
2. Гістарычная бібліяграфія.
3. Гісторыя вывучэння якой‑н. праблемы. Гістарыяграфія савецкага перыяду.
[Ад грэч. historia — гісторыя + grapho — пішу.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падо́нкі, -каў
1. ед. нет подо́нки;
вы́ліць п. — вы́лить подо́нки;
2. (ед. падо́нак, -нка м.) перен., презр. подо́нки, отре́бье ср.;
п. грама́дства — подо́нки о́бщества
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
фарма́цыя, ‑і, ж.
1. Пэўная ступень, стадыя ў развіцці чалавечага грамадства, якая характарызуецца ўласцівым толькі ёй спосабам вытворчасці і адпаведнай гэтаму спосабу надбудовай. Заслуга Маркса ў распрацоўцы тэорыі навуковага камунізма заключаецца ў тым, што ён даў характарыстыку асноўных рыс камуністычнага грамадства. Ён упершыню паказаў, што сацыялізм і камунізм уяўляюць сабою не розныя грамадска-эканамічныя фармацыі, а толькі дзве фазы аднаго і таго ж камуністычнага грамадства, заснаванага на адным і тым жа спосабе вытворчасці. Лушчыцкі. Калгасны лад выхаваў селяніна новай фармацыі, вывеў яго на шырокую арэну грамадскага жыцця. «Звязда».
2. Спец. Комплекс генетычна звязаных горных парод аднаго часу і спосабу ўтварэння. Юрская фармацыя.
3. Спец. Раслінныя згрупаванні, якія характарызуюцца адным або некалькімі агульна-біялагічнымі відамі.
[Лац. formatio — утварэнне, від.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сацыялізава́ць
(ад лац. socialis = грамадскі)
1) рабіць уласнасцю ўсяго грамадства;
2) фарміраваць асобу на аснове элементаў культуры і сацыяльных каштоўнасцей, якія дазваляюць ёй функцыяніраваць у якасці паўнапраўнага члена грамадства.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
подо́нки
1. падо́нкі, -каў ед. нет; буза́, -зы́ ж.;
2. перен., презр. падо́нкі, -каў, ед. падо́нак, -нка м.;
подо́нки о́бщества падо́нкі грама́дства.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)