Verbum

падмалява́ць, -лю́ю, -лю́еш, -лю́е; -лю́й; -лява́ны; зак.

1. што. Дадаць што-н. да малюнка.

П. вусы на партрэце.

2. што. Злёгку памаляваць.

П. вокны.

П. губы.

3. перан., каго-што. Паказаць у больш прыгожым, цікавым выглядзе, чым ёсць на самай справе; унесці ў выказванне штон., што яго ўпрыгожвае.

П. чые-н. заслугі.

П. рэчаіснасць у апавяданні.

|| незак. падмалёўваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. падмалёўванне, -я, н. і падмалёўка, -і, ДМ -ўцы, ж.

пазна́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак.

1. каго-што. Прызнаць у кім-, чым-н. знаёмага, знаёмае.

Пакой быў такі чысты, што яго нельга было п.

2. Тое, што і апазнаць.

3. каго-што. Зразумець, набыць веды пра што-н., атрымаць сапраўднае ўяўленне пра каго-, што-н. (кніжн.).

П. тайны Сусвету.

П. народнае жыццё.

4. што. Зведаць, перажыць (кніжн.).

П. гора.

|| незак. пазнава́ць, -наю́, -нае́ш, -нае́; -наём, -наяце́, -наю́ць.

|| наз. пазна́нне, -я, н. (да 3 знач.).

пра́жыць, -жу, -жыш, -жыць; -жаны; незак.

1. што. Апрацоўваць моцным жарам перад спажываннем.

П. арэхі.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), каго-што і без дап. Моцна пячы (пра сонца, полымя і пад.).

Цэлы дзень пражыла сонца.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), каго і без дап., перан. Мучыць, выклікаць смагу.

Яго пражыла смага.

|| зак. спра́жыць, -жу, -жыш, -жыць; -жаны (да 1 знач.).

|| наз. пра́жанне, -я, н. (да 1 і 2 знач.).

развярну́ць, -вярну́, -ве́рнеш, -ве́рне; -вярні́; -ве́рнуты; зак., што.

1. Разваліць, раскідаць, разбурыць.

Р. старую будыніну.

Р. бульдозерам зямлю.

Выбухам развярнула (безас.) зямлю.

2. Раскруціўшы, зрабіць, пашырыць (дзірку, адтуліну і пад.).

Р. дзірку.

3. Павярнуўшы, змяніць становішча прадмета, напрамак яго руху.

Р. машыну.

4. Размясціць у шырыню па лініі фронту (спец.).

Р. войска.

Р. строй.

|| незак. разваро́чваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. разваро́чванне, -я, н. і разваро́т, -у, М -ро́це, м. (да 3 знач.).

растрэ́сці, -расу́, -расе́ш, -расе́; -расём, -расяце́, -расу́ць; растро́с, -рэ́сла і -расла́, -рэ́сла і -расло́; -расі́; -рэ́сены; зак.

1. што. Трасучы, раскідаць, рассыпаць.

Р. сена.

2. што, перан. Страціць, згубіць (разм.).

Пакуль ехаў, растрос усе свае веды.

3. што. Разбурыць, прымусіць распасціся.

Р. воз.

4. каго-што. Натаміць, намучыць пры трасучай яздзе (разм.).

За дарогу яго растрэсла (безас.).

|| незак. растраса́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і растрэ́сваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. растраса́нне, -я, н. і растрэ́сванне,-я, н.

ры́ла, -а, мн. -ы, рыл, н.

1. Выцягнутая пярэдняя частка галавы ў некаторых жывёл.

Свіное р.

2. Тое, што і твар (разм., лаянк.).

У яго не твар, а сапраўднае р.

3. Верхняя выцягнутая частка чаго-н.

Р. бутэлькі.

◊

Ні вуха ні рыла (не ведае, не разумее; разм., неадабр.) — зусім нічога не ведае.

|| памянш. ры́льца, -а, мн. -ы, -аў, н.

Р. ў пуху ў каго-н. (перан.: хто-н. ублытаны ў нячыстую справу; разм.).

рэакты́ўны¹, -ая, -ае (спец.).

1. гл. рэактывы.

2. Які мае адносіны да ўтварэння такога руху, пры якім на цела, што рухаецца, дзейнічае сіла выцякаючага з яго струменя газу, пары, накіраваная ў бок, супрацьлеглы руху.

Р. рух.

Р. рухавік.

Р. самалёт (з рэактыўным рухавіком). Рэактыўная артылерыя.

3. Здольны рэагаваць на знешнія ўздзеянні, які наступае пад уплывам знешніх уздзеянняў.

Р. стан (расстройства псіхічнай дзейнасці, выкліканае эмацыянальным узрушэннем).

|| наз. рэакты́ўнасць, -і, ж. (да 3 знач.).

смерць, -і, мн. -і, смярце́й, ж.

1. Спыненне жыццядзейнасці арганізма.

Раптоўная с.

Быць пры смерці (паміраць).

2. у знач. вык. Бяда, гора; спыненне якой-н. дзейнасці.

Творчая няўдача для яго — с.

○

Біялагічная смерць — поўнае спыненне біялагічных працэсаў у клетках і тканках арганізма.

Клінічная смерць — прамежак часу, калі дыханне і сардэчная дзейнасць спыняцца, але тканкі яшчэ ў пэўнай ступені захоўваюць жыццяздольнасць.

◊

Да смерці (разм.) — вельмі моцна.

Не на жыццё, а на смерць — не шкадуючы жыцця.

шар, -а, мн. -ы́, -о́ў, м.

1. У матэматыцы: частка прасторы, абмежаваная сферай.

Радыус шара.

2. Прадмет такой формы.

Більярдны ш.

○ Зямны шар — планета Зямля.

Паветраны шар —

1) лятальны апарат, які паднімаецца ў паветра лёгкім газам, што запаўняе яго шарападобную абалонку;

2) шарападобная цацка ў выглядзе абалонкі, напоўненай паветрам або газам.

◊

Хоць шаром пакаці — нічога няма, зусім пуста.

|| памянш. ша́рык, -а, мн. -і, -аў, м.

|| прым. шаравы́, -а́я, -о́е (да 1 знач.).