каўтэрыза́цыя
(ад гр. kauter = распаленае жалеза)
метад лячэбнага разбурэння тканак; прыпяканне.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
мегапі́р
(ад мега- + гр. руг = агонь)
гарачаўстойлівы сплаў на аснове жалеза.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Ру́дня ’прамысловае прадпрыемства, дзе здабывалі або плавілі руду’ (ТСБМ, Нас.), ’месца выплаўкі жалеза’ (ТС), рудня́, ру́дніца ’тс’ (Ласт.), руднікі́ ’жыхары вёскі Рудня’ (ТС). Ад руда (гл.) як судня ’месца, дзе быў суд’, пчольня, кветня ’кветнік’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
чыгу́н, -у́ і -а́, м.
1. -у́. Сплаў жалеза з вугляродам, больш крохкі, менш коўкі, чым сталь.
Выплаўка чыгуну.
2. -а́. Гаршчок з такога сплаву.
Паставіць ч. у печ.
|| памянш. чыгуно́к, -нка́, мн. -нкі́, -нко́ў, м. (да 2 знач.) і чыгу́нчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 2 знач.).
|| прым. чыгу́нны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кро́кус, ‑у, м.
1. Травяністая паўднёвая расліна сямейства касачовых; шафран (у 1 знач.).
2. Парашок вокісу жалеза шафранавага колеру, які скарыстоўваюць для паліроўкі шкла, металаў і пад.
[Лац. crocus.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
све́рдзел, ‑дла, м.
Інструмент для свідравання дзірак у дрэве, метале і інш. Недзе паблізу загуў матор свідравальнага станка, і свердзел з прыглушаным скрыгатам упіўся ў жалеза. Хадкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ferrum natare doces
Ты вучыш жалеза плаваць.
Ты учишь железо плавать.
Гл.: Cancrum...
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
ГІПАГЕ́ННЫЯ РАДО́ВІШЧЫ,
магматычныя радовішчы, эндагенныя радовішчы, паклады карысных выкапняў, звязаныя з геахім. працэсамі глыбінных частак Зямлі. Утвараюцца з магматычных расплаваў ці гарачых газавых і водных мінералізаваных раствораў пры высокіх цісках і тэмпературах. Вылучаюць 5 гал. генетычных груп гіпагенных радовішчаў: магматычныя (утвараюцца пры застыванні расплаваў з адасабленнем руд, хрому, тытану, жалеза, плаціны, нікелю і інш.), пегматытавыя (уяўляюць раскрышталізацыю канчатковых прадуктаў астываючай магмы; маюць у сабе слюды, каштоўныя камяні і інш.), карбанатытавыя (утвораны вял. колькасцю карбанатаў кальцыю, магнію, жалеза; асацыіруюць з ультраасноўнымі шчолачнымі пародамі і маюць руды жалеза, медзі, апатыт і інш.), скарнавыя (узнікаюць пад уздзеяннем гарачай мінералізаванай пары пры кантакце з магмай; паклады жалеза, медзі, вальфраму, малібдэну, свінцу і інш.), гідратэрмальныя (складаюцца з руд каляровых, каштоўных і радыеактыўных металаў — асадкаў з глыбінных гарачых мінералізаваных водных раствораў).
У.Я.Бардон.
т. 5, с. 252
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
кажу́х, -а́, М -жусе́, мн. -і́, -о́ў, м.
1. Доўгая верхняя вопратка з вырабленых аўчын.
Пашыць к. з аўчын.
Мотальскі к.
2. Пакрыццё, футляр з жалеза, цэглы, дрэва і пад. для ізаляцыі або засцярогі збудаванняў, механізмаў ці іх частак (спец.).
|| памянш. кажушо́к, -шка́, мн. -шкі́, -шко́ў, м. (да 1 знач.).
|| прым. кажу́шны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
гартава́ць, -ту́ю, -ту́еш, -ту́е; -ту́й; -тава́ны; незак., каго-што.
1. Надаваць цвёрдасць, пругкасць, трываласць шляхам моцнага награвання і хуткага ахаладжэння.
Г. жалеза.
2. перан. Рабіць фізічна або маральна ўстойлівым, здольным пераносіць цяжкія і неспрыяльныя ўмовы.
Г. волю.
|| наз. гартава́нне, -я, н. і гарто́ўка, -і, ж.
|| прым. гартава́льны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Гартавальная печ.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)