наказа́ние ср. ка́ра, -ры ж., пакара́нне, -ння ср.; (взыскание) спагна́нне, -ння ср.;

подве́ргнуть наказа́нию пакара́ць;

теле́сное наказа́ние цяле́снае пакара́нне;

в наказа́ние каб пакара́ць, у пакара́нне;

вы́сшая ме́ра наказа́ния вышэ́йшая ме́ра пакара́ння;

◊

наказа́ние мне (тебе́) с кем-л. го́ра мне (табе́) з кім-небудзь;

су́щее (пря́мо, про́сто) наказа́ние про́ста го́ра.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

кружи́ть несов.

1. (вертеть кого, что) круці́ць;

ве́тер кру́жит пыль ве́цер кру́ціць пыл;

2. (описывать круги, блуждать) кружы́ць;

в не́бе кружи́л ко́ршун у не́бе кружы́ў каршу́н;

мы до́лго кружи́ли, пока́ добрали́сь до дере́вни мы до́ўга кружы́лі, паку́ль дабра́ліся да вёскі;

кружи́ть го́лову (кому-л.) круці́ць галаву́ (каму-небудзь);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

ро́скошь ж.

1. раско́ша, -шы ж.; ро́скаш, -шы ж.; бага́цце, -цця ср.;

ро́скошь обстано́вки ро́скаш (бага́цце) абсталява́ння;

жить в ро́скоши жыць у раско́шы (у ро́скашы);

2. (изобилие) бага́цце, -цця ср.;

ро́скошь ю́жной приро́ды бага́цце паўднёвай прыро́ды;

◊

позво́лить себе́ ро́скошь сде́лать что́-л. дазво́ліць сабе́ раско́шу зрабі́ць што-не́будзь.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

реша́ться

1. (принимать решение) выраша́ць, наду́мваць, наду́мвацца;

2. (отваживаться) адва́жвацца, асме́львацца;

не реша́ться на что́-л. не адва́жвацца (не асме́львацца) на што-не́будзь;

3. (окончательно определяться) выраша́цца;

4. (лишаться чего-л., терять что-л.) прост. тра́ціць, губля́ць; см. реши́ться;

5. страд. раша́цца; выраша́цца; канча́цца; см. реша́ть​ 1—3;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

переве́с м.

1. (действие) перава́жванне, -ння ср., мн. нет;

2. (излишек в весе) разг. перава́жка, -кі ж.; лі́шак, -шку м.;

3. перен. перава́га, -гі ж., мн. нет;

переве́с на на́шей стороне́ перава́га на на́шым баку́;

име́ть переве́с в чём-л. мець перава́гу ў чым-не́будзь;

чи́сленный переве́с ко́лькасная перава́га.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

отка́зывать несов.

1. адмаўля́ць;

отка́зывать в про́сьбе адмаўля́ць у про́сьбе;

отка́зывать себе́ в чём-л. адмаўля́ць сабе́ ў чым-не́будзь;

2. (завещать) уст. адпі́сваць;

3. (увольнять) уст. звальня́ць;

отка́зывать от ме́ста звальня́ць з ме́сца (з паса́ды);

4. (о механизме) перастава́ць дзе́йнічаць; станаві́цца, псава́цца;

мото́р отка́зывает мато́р стано́віцца (псуе́цца);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

отчи́слить сов.

1. адлічы́ць, мног. паадлі́чваць;

отчи́слить ты́сячу рубле́й адлічы́ць ты́сячу рублёў;

2. (уволить) зво́льніць, мног. пазвальня́ць; (исключить) вы́ключыць, мног. павыключа́ць; (передать) перада́ць;

отчи́слить студе́нта за непосеще́ние заня́тий вы́ключыць студэ́нта за ненаве́дванне заня́ткаў;

отчи́слить в распоряже́ние кого́-л. перада́ць у распараджэ́нне каго́-не́будзь;

отчи́слить в запа́с залічы́ць у запа́с;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

гаспо́да

1. Дом, кватэра (Нас. АУ).

2. Двор, асабліва княжацкі (Нас. АУ).

3. Дом або двор з усімі яго прыналежнасцямі (Гарб.).

4. Сядзіба, дом, гаспадарка якой-небудзь сям'і (Зах. Бел.). Параўн.: Прашчуры нашы жылі паасобнымі сялібамі — гасподамі, здалёк адзін ад другога, і кожная гаспода мела свайго гаспадара і дружыну, як і цяпер кажуць, сям'ю («Лучынка» Літаратурна-навуковы месячнік беларускай моладзі, кн. II, 1915, стар. 11).

□ в. Гаспода Чав. пав. (ЦДГА БССР, ф. 2191, воп. 5, адз. зах. 987).

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

честь ж.

1. го́нар, -ру м.;

де́ло че́сти спра́ва го́нару;

заде́ть чью́-л. честь закрану́ць (абра́зіць) чый-не́будзь го́нар;

2. (самое драгоценное) го́нар, -ру м.; (гордость) го́рдасць, -ці ж.;

э́тот студе́нт — честь на́шего институ́та гэ́ты студэ́нт — го́нар (го́рдасць) на́шага інстыту́та;

3. (почёт, уважение) паша́на, -ны ж.; пава́га, -гі ж.; го́нар, -ру м.;

быть в чести́ быць у паша́не;

э́то больша́я честь для меня́ гэ́та вялі́кі го́нар (паша́на, пава́га) для мяне́;

4. воен. го́нар, -ру м., паша́на, ж.;

отдава́ть честь выка́зваць паша́ну;

во́инская честь вайско́вы го́нар;

◊

в честь (кого-, чего-л.) у го́нар (каго-, чаго-небудзь);

вы́йти с че́стью вы́йсці з го́нарам;

де́лать (сде́лать) честь а) рабі́ць (зрабі́ць) го́нар; б) (оказывать, оказать уважение) рабі́ць (зрабі́ць) ла́ску;

име́ть честь уст. мець го́нар;

к че́сти (чьей-л.) на го́нар (каму-небудзь), на сла́ву (каму-небудзь);

пора́ и честь знать трэ́ба ме́ру ве́даць;

послу́шать че́стью паслу́хаць па-до́браму;

проси́ть че́стью прасі́ць па-до́браму;

по че́сти говоря́ пра́ўду (шчы́ра) ка́жучы;

счита́ть за честь мець за го́нар;

честь и ме́сто калі́ ла́ска, сяда́йце; паша́на і ме́сца;

честь че́стью як ма́е быць; як нале́жыць;

береги́ честь смо́лоду погов. шану́йся замалада́ — не напатка́е бяда́; шану́й сябе́, то й лю́дзі шанава́ць бу́дуць;

по труду́ и честь яка́я спра́ва, така́я і сла́ва; як дба́еш, то й пава́гу ма́еш.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

Кагадзе́ ’калісьці’ (БРС), ’толькі што, нядаўна’ (БРС, ТСБМ), капыл., Жыв. сл.; чырв., З нар. сл.; ц.-бел. (Узвышша, 1927, 6), кагдзе, кадзе ’толькі што, нядаўна’ (ганц., Сл. паўн.-зах.), кадзе ’тс’ (Жд. 2; капыл., Жыв. сл.; чырв., З нар. сл.; чырв., навагр., КЭС; ганц., карэл., лях., Сл. паўн.-зах.; слонім., кар., Сцяшк.), кадзе ’нядаўна’ (стол., Жыв. сл.), кадзё ’толькі што’ (Жд. 3). Казлова (БЛ, 21, 1982, 60) прыводзіць палес. (усх.-палес.?) кагадзе і адзначае, што прыслоўе ўласціва большасці беларускіх гаворак; з гэтым нельга пагадзіцца. Неабходна адзначыць, што паметы «брэсц.», «гродз.», «палес.» заблытваюць чытача і быццам сапраўды сведчаць аб шырокай геаграфіі. На самой справе «брэсц.» (паводле Казловай) кадзе зафіксавана ў Столінскім раёне і, як сведчыць фанетыка (дзеканне), адносіцца да пераходных або да ўсх.-палес. гаворак і брэсцкім (зах.-палес.) не з’яўляецца. «Гродз.» кагадзе, кадзе вядома больш вузка: навагр., карэліц., слонім. разам з ганц., лях., нясв. і чырв. утварае даволі кампактны арэал, які (далучыўшы патэнцыяльныя ўсх.-палес. фіксацыі) можна некалькі пашырыць на паўд.-усх. частку. Неабходна адзначыць, што Тураўскі слоўнік, вельмі ўважлівы да рарытэтаў, гэтага слова не фіксуе. Па сутнасці вузкарэгіянальнае ўтварэнне; па геаграфіі адпавядае гродзенска-баранавіцка-лунінецкаму пучку ізаглос (Лінгвістычная геаграфія, к. № 13). Лінгвагеаграфія сведчыць аб іншамоўным уплыве (што цяжка дапусціць, паколькі ў такім выпадку, мяркуючы аб уздзеянні балтыйскіх прыслоўяў, давялося б лічыць форму кадзе першапачатковай і невядома як тлумачыць паходжанне г у кагадзе) або аб архаізме. Не выключэнне, аднак, як і ў выпадку іншамоўнага ўплыву ўяўляецца варыянт утварэння «гібрыду» на паграніччы розных гаворак. Рус. росл., смал., трубч., карач., бран., арл. каде ’дзе’ магчыма, сведчыла б на карысць варыянта «архаізм», калі б не верагоднасць таго, што рус. дыял. слова ўтварылася фанетычным спосабам. Цыхун (Бюлетин, 5, 1976, 94) адносіць яго па фармальнаму падабенству да балг. дыял. кагоде ’што-небудзь’, ’колькі-небудзь’, ’калі-небудзь’. Ён лічыць, што, нягдедзячы на розніцу ў семантыцы, агульнае значэнне «нявызначанасці» бел. і балг. утварэнняў патрабуе далейшага вывучэння гэтай паралелі з мэтай высвятлення магчымай іх роднасці. Шуба (Прыслоўе, 60) выводзіць бел. кагадзе са ст.-рус. формы къгдѣ праз ступень кагдзе, кадзе; Цыхун (там жа) мяркуе, што хутчэй чакаўся б адваротны працэс і спасылаецца на заўвагу Якабсона (Word 8, 4, 391), аб тым, што gъda паходзіць з goda аналагічна vьcera < večera і да т. п., падрабязней у Копечнага, ESSJ, 1, 311–313. БЕР (2, 128) лічыць, што балг. дыял. кагоде < ка, дыял. прысл. ’калі, калісьці; з таго часу як’ і часціцы годзе ’‑небудзь’. Звяртае на сябе ўвагу значэнне бел. слова ’калісьці’, засведчанае ў БРС. Калі гэта не памылковае значэнне, можна меркаваць аб магчымай дыялектнай яго аснове і першасным значэнні кагадзе наогул, што дазваляе з большай упэўненасцю параўноўваць бел. і балг. словы. Адносна семантыкі ў такім выпадку параўн. тур. когдышні ’колішні’ і рус. дыял. когда‑ко ’калі-небудзь’. Заўвагу Цыхуна (Бюлетин, 5, 1976, 94) аб агульным значэнні «нявызначанасці» гэтых слоў як магчымым сведчанні іх роднаснасці нельга прыняць па той прычыне, што такое значэнне абумоўлена прыслоўямі (этымалагічна — склонавыя формы пытальнага, адноснага займеннікаў), якія ўваходзяць у склад як гэтых, так і іншых падобных лексем. Аб спробе ўзнавіць прасл. *kagodě‑ прыслоўе часу, гл. Казлова, БЛ, 21, 1982, 60; надзейнасць такой рэканструкцыі невысокая з прычыны прыведзеных вышэй меркаванняў. Аб ка‑ гл. Слаўскі, 2, 8; аб ‑gode‑ Копечны, ESSJ, 1, 312.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)