мёд (род. мёду) м., в разн. знач. мёд;

◊ не мёд — не мёд;

ва́шымі б ву́снамі ды м. піць — погов. ва́шими бы уста́ми да мёд пить;

на языку́ м., а на сэ́рцы лёд — посл. на языке́ медо́к, а на се́рдце ледо́к;

лы́жка дзёгцю ў бо́чцы мёду — погов. ло́жка дёгтя в бо́чке мёда

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

кры́ўда ж. оби́да;

◊ кро́ўная к. — кро́вная оби́да;

быць у ~дзе — (на каго) быть в оби́де (на кого);

не дава́цца ў ~ду — не дава́ть себя́ в оби́ду;

не ў ~ду хай бу́дзе ска́зана — не в оби́ду будь ска́зано;

у цеснаце́, ды не ў ~дзе — погов. в тесноте́, да не в оби́де

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

ла́паць I, -пця м. ла́поть;

◊ пле́сці кашалі́ з ла́пцямі — нести́ чушь;

абу́ць у ла́пці — обу́ть в ла́пти;

вы́думаць чо́рта з ла́пцямі — вы́думаць чёрт зна́ет что;

гу́лі, гу́лі ды ў ла́пці абу́лі — гу́ли, гу́ли да в ла́пти обу́ли

ла́паць II несов., прост. ла́пать;

◊ не ла́пай, не ку́піш — погов. не ла́пай, не ку́пишь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

но́жка ж., в разн. знач. но́жка;

дзіця́чая н. — де́тская но́жка;

н. стала́ — но́жка стола́;

н. гры́ба — но́жка гриба́;

н. цы́ркуля — но́жка ци́ркуля;

казі́ная н. — ко́зья но́жка;

◊ падста́віць ~ку — подста́вить но́жку;

ро́жкі ды ~кі — ро́жки да но́жки;

кла́няцца ў ~кі — кла́няться в но́жки;

ха́тка на куры́ных ~ках — избу́шка на ку́рьих но́жках

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

ражо́к, -жка́ м.

1. мн. ро́жкі, -жак (у животных) рожо́к;

2. мн. ражкі́, -ко́ў (музыкальный инструмент) рожо́к;

ігра́ць на ражку́ — игра́ть на рожке́;

3. мн. ражкі́, -ко́ў (для обуви) рожо́к;

4. мн. ражкі́, -ко́ў (стала, скатерти и т.п.) уголо́к;

◊ ро́жкі ды но́жкі — ро́жки да но́жки;

зве́сці ў ро́жкі — столкну́ть лба́ми

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

Quae nocent, docent

Што шкодзіць, тое вучыць.

Что вредит, то учит.

бел. Бяда дакучыць, тады чалавека розуму навучыць. Бяда хоць мучыць, ды жыць вучыць. Пасля бяды кожны разумны. Хто не бачыў гора, таму шчасце не прынясе радасці. Без мукі няма навукі.

рус. Что мучит, то учит. Золото не в золото, не побывав под молотом. Что вымучит, то и выучит. Намучишься ‒ поучишься. Не испортив дела, мастером не станешь. Идти в науку ‒ терпеть муку.

фр. Adversité est l’école des grands hommes (Несчастье ‒ школа великих людей).

англ. No gain without pain (Ничего без мук не получишь).

нем. Leiden sind Lehren (Мучение ‒ учение).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Patiendo multa veniunt, quae nequeas pati

Хоць ты і шмат можаш трываць, канец цярпенню наступіць.

Хоть ты и много умеешь терпеть, конец терпению наступит.

бел. Чакалі, чакалі ды ўсе жданкі паелі.

рус. Терпя и камень треснет. Когда-то и терпение лопнет. Всему есть предел. Ждать-то ждали, да жданки и съели.

фр. Tout doit avoir ses limites (Всё должно иметь свои пределы). Il у a limite a tout (Всему есть предел).

англ. It’s the last straw breaks the camel’s back (Последняя соломинка ломает спину верблюда).

нем. Mit seinem Latein am Ende sein (Исчерпать все средства). Die Geduld reißt (Терпение лопается).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Benevolus animus maxima est cognatio

Добразычлівы чалавек ‒ самы блізкі родзіч.

Благожелательный человек ‒ самый близкий родич.

бел. Добраму скрозь добра. Добры чалавек хоць і чужы, ды лепшы за дрэннага сваяка.

рус. Добрый человек надёжнее каменного моста. Хороший друг, что брат. С доброхотом всякому в охотку.

фр. Un bon ami vaut mieux que cent parents (Добрый друг лучше ста родственников).

англ. A good friend is my nearest relation (Добрый друг ‒ мой ближайший родственник).

нем. Ein guter Freund ist mehr wert, als ein Bruder in der Ferne/als hundert Verwandte (Хороший друг более ценен, чем брат вдали/чем сто родственников).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

То́бто ’няўжо’ (ТС), ’каб’ (Мат. Гом.), то́бто, то́пто ’праўда’ (ПСл), то бо й то ’ды і то праўда’ (Некр. і Байк.), тобойто́ ’поўнасцю з табой згодзен, згода’ (стол., Нар. ск.), то́бтомо ’напэўна’ (Сл. Брэс.), то‑бо‑то, то‑бо‑то́‑што ’вось так, як бы так’ (Некр. і Байк., Байк. і Некр.), то́‑бок ’гэта значыць’ (ТСБМ; Беларусіка, 19, 227), тож‑ба‑то ’у тым-та і справа’ (Стан.), то́ж бо ’тс’ (Федар. 4), то́ж‑то ’вось жа’ (Яруш.); то́ж‑бы‑то ’патакванне’ (Варл.), у свабодным спалучэнні ото бо ж то ’тс’ (Сержп. Прык.), ст.-бел. тоб, тобы ’тады б, калі б’ (Ст.-бел. лексікон), тобы ’як бы’ (Альтбаўэр). Параўн. укр. то́бто ’гэта значыць’. У складзе элементы то‑, ‑то (гл. то 1), ‑бо‑ (‑б‑, ‑ба‑, гл. бо), ‑бы (гл. бы), ‑й‑ (гл. і), ‑мо (гл. мо), ‑што (гл. што), ‑ж‑ (гл. жа); не вызначаным да канца застаецца паходжанне элемента ‑бок, вядомага і ў самастойным ужыванні, параўн. у адваротным спалучэнні raj, czy bok to niebiesnyje warota (Пятк. 2), якое Краўчук (ЭСБМ, 1, 367) у значэнні ’маўляў’ параўноўвае з укр. бак, пак ’потым, але, ж’, польск. bak (ад bakać ’гаварыць, нагаворваць’, гл. Брукнер, 12), што сустракаецца з пэўнымі фанетычнымі цяжкасцямі. Магчыма дапусціць спалучэнне бо‑ і ‑ка або ‑к, параўн. ту́така, чэш. дыял. tadyk ’тады’ і інш.; адносна апошніх гл. ESSJ SG, 1, 316–317. Параўн. форму з аканнем табатош, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ідэалі́зм, ‑у, м.

1. Рэакцыйны філасофскі напрамак, процілеглы матэрыялізму, які прызнае дух, ідэю, свядомасць першаснымі, а матэрыю, быццё — другаснымі, вытворнымі. Суб’ектыўны ідэалізм. Аб’ектыўны ідэалізм.

2. Здольнасць, жаданне бескарысліва служыць якой‑н. справе; прыхільнасць да высокіх маральных ідэалаў.

3. Схільнасць да ідэалізацыі, прыхарошвання рэчаіснасці. Саханюк звонка засмяяўся. — Ах вы, ідэалісты, ідэалісты. Ці надоўга х[о]піць вам гэтага ідэалізму?.. І тым не меней першы раз бачу чалавека, што так высока ставіць глуш ды яшчэ такую, як ваша. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)