1. Птушка-самец, якая ўвесь час, не змаўкаючы, шчабеча.
2.перан. Той, хто многа, безупынку гаворыць. Дзядзька Антось узяў дзіця да сябе. Пад крысом кажуха, у люты мароз, занёс дзядзька шчабетуна ў лагер.Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
АМБРАЗІЯ́НСКАЯ РЭСПУ́БЛІКА
(Republica Ambrosiana),
рэспубліканскае праўленне ў г. Мілан з 14.8.1447 да 27.2.1450 (назва ад св. Амвросія, апекуна Мілана). Створана гар. вярхамі пасля смерці апошняга міланскага герцага з дынастыі Вісконці, ва ўмовах цяжкай вайны з Венецыяй. Палітыка ўрада нобіляў выклікала незадаволенасць нар. мас. У ліп. 1449 у выніку нар. паўстання створаны новы ўрад. Прэтэндэнт на герцагскі прастол Ф.Сфорца заключыў перамір’е з Венецыяй і арганізаваў асаду Мілана. Ва ўмовах галоднай блакады горад здаўся. Сфорца абвясціў сябе герцагам Мілана, і Амбразіянская рэспубліка перастала існаваць.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГАЙДАМА́КІ
(ад тур. haydamak нападаць),
удзельнікі вызв. руху на Правабярэжнай Украіне супраць польскай шляхты. Рух гайдамакаў узнік у 1720-я г. на Валыні і ў Зах. Падоліі, пазней распаўсюдзіўся на інш. раёны Украіны. Атрады гайдамакаў складаліся з сялян, бяднейшых запарожскіх казакоў, батракоў, рамеснікаў. У 1734, 1750, 1768 рух гайдамакаў перарастаў у буйныя паўстанні, найб. значнае ў 1768 («Калііўшчына»). У грамадз. Вайну 1918 — 20 на Украіне нац. фарміраванні, што змагаліся супраць сав. улады, выкарыстоўвалі папулярныя ў народзе гіст. традыцыі і называлі сябе гайдамакамі.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГРЫНЯВІ́ЦКІ Ігнат Яўхімавіч
(жн. 1855, паводле інш. звестак восень 1856, в. Калінаўка Клічаўскага р-на Магілёўскай вобл. — 13.3.1881),
рэвалюцыянер-нарадаволец. Вучыўся ў Пецярбургскім тэхнал. ін-це (1875—80). З 1879 чл. партыі «Народная воля», адзін з заснавальнікаў яе бел. фракцыі ў Пецярбургу і нарадавольскай «Рабочей газеты». Паводле рашэння выканкома «Народнай волі» ўваходзіў у групу, якая рыхтавала замах на цара. 13.3.1881 кінутай бомбай забіў цара Аляксандра II і смяротна параніў сябе.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ісла́м
(ар. islam = адданне сябе волі алаха)
адна з сусветных рэлігій (нараўне з хрысціянствам і будызмам), якая ўзнікла ў 7 ст. у Аравіі і пашырылася ў краінах Сярэд. і Блізкага Усходу, Паўн. Афрыкі, Паўд.-Усх. Азіі; заснавальнікам рэлігіі лічыцца Магамет (гл.магаметанства, мусульманства).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
матэрыялі́зм
(фр. matérialisme, ад лац. materialis = рэчыўны)
1) філасофскі кірунак, процілеглы ідэалізму 1, які сцвярджае першаснасць матэрыі ў адносінах да свядомасці, мыслення, незалежнасць яе існавання ад людзей і яе пазнавальнасць;
2) перан. адносіны да рэчаіснасці з пункту погляду выгады для сябе, карыслівасць.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
plead
[pli:d]
v.
1) малі́ць, упро́шваць
2) тлума́чыцца, апра́ўдвацца, спасыла́цца на што
3) Law
а) ве́сьці спра́ву ў судзе́
б) адка́зваць на абвінава́чаньне ў судзе́
to plead (not) guilty — (не) прызнава́ць сябе́ вінава́тым
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
áufreißen
*
1.
vt
1) раздзіра́ць; расчыня́ць сі́лай
die Áugen ~ — вытрэ́шчваць [вылу́пліваць] во́чы
2) чарці́ць
2.
vi(s) ірва́цца; ло́пнуць
3.
(sich)
1) расчыня́цца (насцеж)
2) ірвану́цца (уверх)
3) узя́ць сябе́ ў ру́кі, скі́нуць з сябе́ здранцве́нне
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
пакружы́цьсов., в разн. знач. покружи́ть;
хаце́лася падхапі́ць дзіця́ і п. вако́л сябе́ — хоте́лось подхвати́ть ребёнка и покружи́ть вокру́г себя́;
мы здо́рава ~жы́лі, паку́ль вы́біліся на даро́гу — мы здо́рово покружи́ли, пока́ вы́бились на доро́гу
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Сугне́й ’нелюдзень, дзіклівы, пануры чалавек’ (ТСБМ, Сцяшк., Бір. Дзярж.; чырв., З нар. сл.), сугне́д ’тс’ (карэліц., Нар. лекс.), сугне́т ’тс’ (Сцяшк. Сл.). Конфікснае ўтварэнне су- + ‑й ад гне́сці, гняту (гл.); сугнед і сугнет утвораны ад асновы прэзенса з узнаўленнем этымалагічнага ‑е‑ пад націскам. Да семантыкі параўн. гне́сца ’скнарнічаць, быць скупым для самога сябе’ (Гарэц.). Іншага паходжання, відаць, сагне́й ’зняважліва пра сагнутага, гарбатага’ (Варл.), якое да сагнуцца, гл. гнуць.