чу́мны ​1, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да чумы (у 1 знач.). Чумная эпідэмія. □ Праклятыя каты! Яны ўсміхаюцца, Здымаючы з чумных бацыл барышы. Панчанка. // Заражаны чумой (у 1 знач.). [Сасноўскі:] Толькі будзьце асцярожны з гэтым гарылападобным зверам. Чумны звер, калі ён нават у клетцы, страшны. Гурскі.

2. Разм. Шалёны, ашалелы, утрапёны. [Херувім:] «Браты анёлы, што гэта з ім?! Ды ён жа нейкі чумны!» Вярцінскі.

чу́мны ​2, ‑ая, ‑ае.

Які мае адносіны да чума, уласцівы чуму. Чумныя жэрдкі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

То́бто ’няўжо’ (ТС), ’каб’ (Мат. Гом.), то́бто, то́пто ’праўда’ (ПСл), то бо й то ’ды і то праўда’ (Некр. і Байк.), тобойто́ ’поўнасцю з табой згодзен, згода’ (стол., Нар. ск.), то́бтомо ’напэўна’ (Сл. Брэс.), то‑бо‑то, то‑бо‑то́‑што ’вось так, як бы так’ (Некр. і Байк., Байк. і Некр.), то́‑бок ’гэта значыць’ (ТСБМ; Беларусіка, 19, 227), тож‑ба‑то ’у тым-та і справа’ (Стан.), то́ж бо ’тс’ (Федар. 4), то́ж‑то ’вось жа’ (Яруш.); то́ж‑бы‑то ’патакванне’ (Варл.), у свабодным спалучэнні ото бо ж то ’тс’ (Сержп. Прык.), ст.-бел. тоб, тобы ’тады б, калі б’ (Ст.-бел. лексікон), тобы ’як бы’ (Альтбаўэр). Параўн. укр. то́бто ’гэта значыць’. У складзе элементы то‑, ‑то (гл. то 1), ‑бо‑ (‑б‑, ‑ба‑, гл. бо), ‑бы (гл. бы), ‑й‑ (гл. і), ‑мо (гл. мо), ‑што (гл. што), ‑ж‑ (гл. жа); не вызначаным да канца застаецца паходжанне элемента ‑бок, вядомага і ў самастойным ужыванні, параўн. у адваротным спалучэнні raj, czy bok to niebiesnyje warota (Пятк. 2), якое Краўчук (ЭСБМ, 1, 367) у значэнні ’маўляў’ параўноўвае з укр. бак, пак ’потым, але, ж’, польск. bak (ад bakać ’гаварыць, нагаворваць’, гл. Брукнер, 12), што сустракаецца з пэўнымі фанетычнымі цяжкасцямі. Магчыма дапусціць спалучэнне бо‑ і ‑ка або ‑к, параўн. ту́така, чэш. дыял. tadyk ’тады’ і інш.; адносна апошніх гл. ESSJ SG, 1, 316–317. Параўн. форму з аканнем табатош, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

то́е

1. мест. указ., ср. то; см. той;

2. в знач. сущ., мн. нет, ср. то;

т. было́ ўчо́ра, а гэ́та сяго́ння — то бы́ло вчера́, а э́то сего́дня;

т. было́ яшчэ́ зімо́й — то бы́ло ещё зимо́й;

◊ адно́ і т. — одно́ и то же;

т. ды сёе — то да сё;

не т., каб... — не то, что́бы...;

ні т. ні сёе — ни то ни сё, серёдка на полови́нку;

як на т. лі́ха — как на беду́;

калі́ на т. пайшло́ — е́сли уж на то пошло́;

ні з сяго́ ні з таго́ — с бу́хты-бара́хты;

т. ды не т. — то да не то;

не́шта не т. — что́-то не то

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

но​I

1. союз але́; (да) ды; (а) а; (однако) адна́к;

не то́лько там, но и здесь не то́лькі там, але́ і тут;

они́ бы́ли там, но он их не ви́дел яны́ былі́ там, але́ (ды) ён іх не ба́чыў;

не то́лько ви́дел их, но да́же говори́л с ни́ми не то́лькі ба́чыў іх, але́ (а) на́ват гава́рыў з і́мі;

он зако́нчил рабо́ту, но не переписа́л ён ско́нчыў рабо́ту, але́ (адна́к) не перапіса́ў;

2. в знач. сущ. але́ нескл., ср.;

никаки́х «но»! нія́кіх «але́»!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сострада́ние ср. спачува́нне, -ння ср., спага́да, -ды ж., жаль, род. жа́лю м.;

возбуди́ть в ко́м-л. сострада́ние вы́клікаць у каго́-не́будзь спачува́нне (жаль), абудзі́ць у кім-не́будзь жаль;

сде́лать что́-л. из сострада́ния зрабі́ць што-не́будзь з жа́лю (спачува́ючы);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

спра́ва​II ж.

1. (дело, работа) обл. спра́ва, -вы ж.;

2. (снаряжение) обл. начы́нне, -ння ср.;

3. (управа) уст., прост. упра́ва, -вы ж., ра́да, -ды ж.;

нет спра́вы с ним не́льга яму́ даць ра́ды, нія́к не спра́віцца з ім.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

упое́ние ср. (восторг) захапле́нне, -ння ср.; (очарование) зачарава́нне, -ння ср., чаро́ўнасць, -ці ж.; (экстаз) экста́з, -зу м.; (наслаждение) асало́да, -ды ж.;

быть в упое́нии быць у захапле́нні (зачарава́ным, у экста́зе);

упое́ние успе́хом захапле́нне по́спехам;

про́сто упое́ние! разг. про́ста асало́да!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пачу́цца сов.

1. послы́шаться, разда́ться;

удалечыні́ пачу́ліся стрэ́лы — вдали́ послы́шались (раздали́сь) вы́стрелы;

2. безл. послы́шаться, почу́диться, показа́ться;

ды табе́ гэ́та про́ста пачу́лася — да тебе́ э́то про́сто почу́дилось (показа́лось);

3. разг. почу́вствоваться;

пачу́ўся пах бэ́зу — почу́вствовался за́пах сире́ни;

4. разг. почу́вствовать себя́;

п. ў гасця́х, як до́ма — почу́вствовать себя́ в гостя́х, как до́ма

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

піць несов., в разн. знач. пить;

п. чай — пить чай;

п. за што-не́будзь (за каго́-не́будзь) — пить за что́-л. (за кого́-л.);

◊ п. кроў — пить кровь;

як п. даць — как пить дать;

п. (на) брударша́фт — пить (на) брудерша́фт;

ва́шымі б ву́снамі ды мёд п. — погов. ва́шими бы уста́ми да мёд пить

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

перахо́д м.

1. (род. перахо́ду) (действие) перехо́д;

лы́жны п. — лы́жный перехо́д;

п. на другу́ю рабо́ту — перехо́д на другу́ю рабо́ту;

п. у на́ступ — перехо́д в наступле́ние;

○ п. ко́лькасці ў я́касць — эк. перехо́д коли́чества в ка́чество;

то́нкія ~ды фа́рбаў — то́нкие перехо́ды кра́сок;

2. (род. перахо́да) (место) перехо́д;

ісці́ па цёмных перахо́дах — идти́ по тёмным перехо́дам

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)