чу́тна і чутно́,

1. Прысл. да чутны (у 1 знач.).

2. безас. у знач. вык. Можна чуць. І здаецца, Зязюля даўно адкувала, І не чутна За вокнамі Звону вясны. Грахоўскі. Чамусьці не відаць было часавога, не чутна яго цяжкага кроку. Лынькоў. Ноч застыла. Не чутно ні крокаў, ні галасоў, ні гукаў, нават мароз не трашчыць. Мележ.

3. безас. у знач. вык. Разм. Ёсць звесткі, навіны, паведамленні пра каго‑, што‑н. Прайшла палова чэрвеня, а пра наступленне Чырвонай Арміі нічога пэўнага не было чутно. Машара.

4. у знач. пабочн. Кажуць, як кажуць. [Сушкевічава] жонка, папр[адава]ўшы будынкі, выехала адсюль і жыве, чутно, добра. Кулакоўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ríechen*

1. vt ню́хаць, чуць;

das kónnte ich wírklich nicht ~ гэ́тага я ніцк не мог ве́даць [прадба́чыць]

2. vi

1) (an D) ню́хаць, абню́хваць (што-н.)

2) (nach D) па́хнуць (чым-н.)

◊ den Bráten ~ разм. праню́хаць, у чым спра́ва

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

Ма́лна, ма́льна, ма́льне ’мала што, малаважна’, ’амаль, трохі, зусім мала’ (Нас., Нар. Гом.), ма́лны ’малы’, малнасць ’малаважнасць’, ’нямнога’ (раг., Нар. Гом.; горацк., КЭС; Нас.). Рус. смал., наўг. ма́лность ’невялікая колькасць’, ма́льный ’няважны, нязначны, дробязны’, серб.-харв. ма̏лан і ма̀лен ’малы, маленькі’. Утворана ад малы і суф. ‑ъn/‑ьn (як касны́ ’касы’). Гом. мальне Казлова (БЛ, 21, 61–62) уключае ў лік бел.-серб.-харв. ізалекс і лічыць яго трансформай прасл. malone. Неімаверна. Значэнне ’чуць не’ не адзінае ў гэтай лексемы (гл. вышэй). Параўн. аналагічна ўтворанае літ. mažnè ’амаль не, трохі’.

Мална́ 1 ’татарскі мула’ (Шат.), ’той, хто многа гаворыць’ (шальч., воран., трак., Сл. ПЗБ). З літ. malnà ’тс’ < málti ’малоць’ (Грынавяцкене, там жа, 3, 25; Liet. term., 182).

Мална́ 2 ’бліскавіца’ (ігн., Сл. ПЗБ). Рус. валаг. мо́лня ’тс’. Да маланка 1 з маладня (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Tau

I

m -(e)s раса́

vor ~ und Tag — чуць свет, до́світкам, на до́світку; яшчэ́ і на дзень не займа́лася

gefrórener ~ — шэ́рань

◊ der hört den ~ fállen — разм. ён выдае́ з сябе́ ўсёве́да

II

n -(e)s, -e кана́т, лі́на, трос

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

едва́ нареч.

1. (лишь только) як то́лькі, ледзь то́лькі;

едва́ он вы́ехал, как оте́ц вошёл во двор як то́лькі (ледзь то́лькі) ён вы́ехаў, ба́цька ўвайшо́ў у двор;

2. (только что) то́лькі што, ледзь то́лькі;

тогда́ он едва́ начина́л писа́ть тады́ ён то́лькі што (ледзь то́лькі) пачына́ў піса́ць;

3. (насилу, с трудом) ле́дзьве, ледзь, чуць;

он едва́ по́днял чемода́н ён ле́дзьве (ледзь, чуць) падня́ў чамада́н;

4. / едва́ ли наўра́д ці, наўра́д;

едва́ ли э́то уда́стся наўра́д ці гэ́та ўда́сца;

он успе́ет? — Едва́ ли ён паспе́е? — Наўра́д;

едва́ ли не ледзь не;

едва́ ли не пе́рвый ледзь не пе́ршы;

едва́-едва́ ледзь-ле́дзь.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

чу́ты, ‑ая, ‑ае.

1. Дзеепрым. зал. пр. ад чуць ​1 (у 1 знач.).

2. у знач. прым. Які ўжо быў пачуты; вядомы. Кожнаму хацелася сказаць, што ён ведаў, і самому пачуць нешта яшчэ новае, нячутае, а можа і чутае, але расказанае нанава, з новымі падрабязнасцямі і меркаваннямі. Крапіва.

3. у знач. наз. чу́тае, ‑ага, н. Тое, што хто‑н. дзе‑н. чуў, пачуў. Едучы ў тралейбусе, Валя зноў у думках перабрала чутае і ўбачанае ў Шарупічаў. Карпаў. Кручынін заўсёды згушчаў фарбы, перабольшваў і завастраў чутае так, што часам цяжка было зразумець, дзе канчаецца праўда і пачынаецца выдумка. С. Александровіч.

•••

Дай бог чутае бачыць гл. даць.

Каб жа чутае бачыць гл. бачыць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Слу́хаць ‘успрымаць слыхам’, ‘разглядаць (судовую справу)’, ‘прымаць пад увагу чые-небудзь указанні’ (ТСБМ, Ласт., Нас., Шымк. Собр., Касп., Байк. і Некр., ТС, Сл. ПЗБ), ст.-бел. слухати, слышати, слышети ‘тс’ (Альтбаўэр). Укр. слу́хати, рус. слу́шать, дыял. слу́хать, польск. słuchać ‘слухаць’, słuszać ‘слухацца’, в.-луж. posłuchać, słušeć, н.-луж. słuchać, słušaś, чэш. slušeti ‘падыходзіць, быць да твару’, славац. slušať, серб.-харв. слушати, славен. slúšati, балг. слу́шам, макед. слуша, ст.-слав. слоушати. Прасл. *sluchati і *slušati < *sluxěti, якія ад *sluchъ ‘слых’ (Фасмер, 3, 679), гл. слых. Адпаведнікі літ. klausýti ‘слухаць, слухацца’, ст.-прус. klausiton ‘пачуць’, ст.-в.-ням. hlosên ‘слухаць, слухацца’; з іншай ступенню вакалізму: ст.-інд. śróṣati ‘ён чуе’, ст.-сакс. hlust ‘слых; вуха; слуханне’, якія працягваюць і.-е. *kʼleu̯‑s‑ ‘чуць’. Гл. яшчэ Махэк₂, 558–559; Сной₁, 583; Глухак, 564; Борысь, 560; ЕСУМ, 5, 310–311.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

слыха́ть несов.

1. (слышать) прост. чуць;

я слыха́л его́ го́лос я чуў яго́ го́лас;

2. безл., в знач. сказ. (слышно) чува́ць, чу́тна, чутно́;

о нём ничего́ не слыха́ть аб ім нічо́га не чува́ць (не чу́тна);

3. в знач. вводн. сл., прост. (говорят) ка́жуць, ідзе́ чу́тка, чува́ць, чу́тна, чутно́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

tread​2 [tred] v. (trod, trodden or trod)

1. ступа́ць, кро́чыць, ісці́;

tread a dangerous path ісці́ небяспе́чным шля́хам

2. тапта́ць; душы́ць; наступа́ць (нагой)

♦

tread on air ≅ не чуць пад сабо́й ног;

tread on smb.’s toes infml наступі́ць на (любі́мы) мазо́ль, угняві́ць каго́-н.;

tread on smb.’s heels ісці́ сле́дам, ісці́ па пята́х

tread down [ˌtredˈdaʊn] phr. v. утрамбо́ўваць

tread out [ˌtredˈaʊt] phr. v.

1. душы́ць, выду́шваць

2. зато́птваць;

They trod out the fire. Яны патушылі агонь нагамі.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

Слыць ‘быць вядомым; лічыцца знаным, славіцца’ (ТСБМ, Нас.), ст.-бел. смути ‘лічыцца, называцца’ (Ст.-бел. лексікон). Параўн. укр. сли́ти ‘славіцца’, рус. слыть ‘тс’, стараж.-рус. слути ‘звацца’, ст.-польск. słuć, чэш. slouti, славац. sluť ‘тс’, славен. slúti ‘славіцца’, серб.-харв. слу́тити ‘прадчуваць, здагадвацца’, макед. слути ‘тс’, ст.-слав. слоути ‘выразна гаварыць, агалашаць’. Прасл. *sluti роднаснае лат. sluvêt ‘слыць’, slūt ‘зрабіцца вядомым’, ст.-в.-ням. hlût ‘гучны’, ірл. clunim ‘чую’, лац. clueō, cluēre ‘называцца; быць слаўным’, грэч. λκέω ‘слаўлю, усхваляю’, ст.-інд. śrų́tḥ ‘слых, вуха, слуханне’, да і.-е. kʼléu̯ ‘чуць’; гл. Траўтман, 307; Мюленбах-Эндзелін, 3, 942–943; Майргофер, 3, 372–374; Фасмер, 3, 680 з іншай літ-рай; Махэк₂, 557; Скок, 3, 289–290; Глухак, 564 (лічаць сербска-харвацкае слова вытворным ад *slutъ ‘хто слухае’); Бязлай, 3, 267–268; Борысь, 557–558; ЕСУМ, 5, 301. Далей гл. слава, слова, з якімі яно звязана чаргаваннем галосных.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)