luźny
luźn|y
1. свабодны, прасторны;
~e ubranie — прасторная (гаматная) вопратка;
2. разрозны; асобны;
~y szyk — вайск.. разамкнуты строй;
~e uwagi — асобныя заўвагі (нататкі);
luźny kontakt — несістэматычныя кантакты (стасункі)
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Арце́ль. З рус. артель, дыял. артиль < цюрк. Неверагодна думка Равінскага–Корта, а потым Фасмера, 1, 89, пра італьянскую крыніцу рускага слова. Слова артельный засведчана ў помніках сярэдзіны XVII ст. (Порахава, Лексика Сиб. летописей, 163, аднак даціроўка Порахавай з XVI ст. не падмацавана). Няяснай застаецца цюркская крыніца слова. Малаверагодна думка Міклашыча, Türk. El., 2, 137, які звязваў слова з цюрк. ортак ’агульны’, орталык ’таварыства’ і іншымі аднакаранёвымі. Дзмітрыеў, а за ім Трубачоў бачаць крыніцу ў тат.-башк. артил ’рэзерв’ (Дзмітрыеў, Строй, 563; Трубачоў, Дополн., 1, 89). Трэба ўлічыць яшчэ і магчымасць сувязі рус. артель з цюрк. дзеяслоўным коранем ерт‑, ӓрт‑ ’весці за сабой’ (Радлаў, Опыт, 1, 790), пашыраным станавым суфіксам ‑іл: артіл ’быць вядзеннем’, ці ’тыя, хто за кімсь ідзе, світа, суправаджаючыя’. З рускай запазычана слова артель у іншыя славянскія мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
каме́дыя, ‑і, ж.
1. Драматычны твор з вясёлым жыццярадасным або сатырычным сюжэтам. Сатырычная камедыя. Пісаць камедыі. // Спектакль або кінафільм па сцэнарыю такога твора.
2. перан. Пра смешнае, забаўнае здарэнне. [Міколка] успомніў ноч і пусціўся ў рогат. — Цяпер будзе камедыя... вось заскачуць немцы, калі даведаюцца... Лынькоў.
3. перан. Крывадушныя паводзіны, прытворнае разыгрыванне якой‑н. сцэны, ролі з пэўнай мэтай. Багушэвіч падкрэсліваў, што царскі суд — гэта страшна ілжывая камедыя. Ларчанка. Сваёй камедыі сыграўшы ролі, Міністры сталі ў строй гарадавых. Глебка.
•••
Камедыя масак — італьянская народная камедыя эпохі Адраджэння з тыповымі дзеючымі асобамі (маскамі), традыцыйным сюжэтам, але імправізаваным тэкстам.
Камедыя характараў — камедыя, у якой паказваюцца галоўным чынам характары людзей.
Ламаць (разыгрываць) камедыю гл. ламаць.
[Грэч. kōmōdia.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыстро́іць 1, ‑строю, ‑строіш, ‑строіць; зак.
1. што. Прымасціць, размясціць дзе‑н. Юрканс прыстроіў у кутку невялічкую свечку, якая ледзь мігцела. Броўка. Косцік зрабіў .. аж тры [шпакоўні] і прыстроіў на высокай бярозе каля хлява. Паслядовіч.
2. каго. Разм. Уладкаваць на работу, на якое‑н. месца і пад. — А там паглядзім, можа дзе і на якую работу прыстроім. Сабаленка. Яму [каню] б вазы вазіць, араць, Бо ў гэтым конскае прызванне, Яго ж прыстроілі у цырку выступаць. Корбан.
3. каго-што. Далучыць да строю, паставіць у строй; паставіць у рад, у адну лінію з кім‑, чым‑н. Прыстроіць да левага фланга.
прыстро́іць 2, ‑строю, ‑строіш, ‑строіць; зак., каго-што.
Разм. Апрануць па-святочнаму, прыбраць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стро́іцца 1, строюся, строішся, строіцца; заг. стройся; незак.
1. Станавіцца ў строй (у 1 знач.). Дзяжурны па роце, лейтэнант Гогаберыдзе, загадаў строіцца. Мележ. Правялі кароткі мітынг і пачалі строіцца ў калоны. Чарнышэвіч.
2. Зал. да строіць 1.
стро́іцца 2, строюся, строішся, строіцца; заг. стройся; незак.
Разм.
1. Збірацца, імкнуцца што‑н. рабіць. [Гушка:] — Цяпер .. [Сурвіла] тут, дзе я жыву, пашу сабе агароджваць строіцца. Чорны. Строіліся ўжо снедаць, і Агата сказала Рыгору, каб ён выйшаў і паклікаў Ліпачку. Сабаленка.
2. Прыбірацца, выстройвацца. За занавескай скрыпнуў ложак, мякка затупалі па падлозе ногі.., і па добрым часе, — чалавек, відаць, строіўся, каб не абы-як паказацца па людзях — адтуль выйшаў дзед Іван Астравік. Палтаран.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кало́на
(фр. colonne, ад лац. columna)
1) збудаванне ў выглядзе слупа, якое служыць апорай ці дэкаратыўна-мастацкім элементам у будынку, а таксама ўзводзіцца як манумент у памяць якой-н. падзеі;
2) воінскі строй, глыбіня якога большая за яго шырыню або роўная ёй; парадак пастраення войск, пры якім падраздзяленні стаяць або рухаюцца адно за адным на пэўнай дыстанцыі;
3) група людзей або машын, трактароў і інш., якія размешчаны або рухаюцца выцягнутай лініяй, адзін за адным (напр. к. дэманстрантаў, к. аўтамашын).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
развёрнутый
1. (раскрытый) разго́рнуты, мног. паразго́ртваны, раскры́ты, мног. параскрыва́ны, развіну́ты;
2. перен. (подробно изложенный) разго́рнуты;
приня́ть развёрнутую резолю́цию прыня́ць разго́рнутую рэзалю́цыю;
3. перен. (предпринятый в широких масштабах) разго́рнуты, мног. паразго́ртваны;
развёрнутое строи́тельство разго́рнутае будаўні́цтва;
4. перен. (развитой) разго́рнуты;
развёрнутые спосо́бности разго́рнутыя здо́льнасці;
5. (выпрямленный) вы́прастаны, распраста́ны;
6. воен. разве́рнуты, разго́рнуты;
развёрнутая вдоль ли́нии фро́нта артилле́рия разве́рнутая (разго́рнутая) уздо́ўж лі́ніі фро́нту артыле́рыя;
развёрнутый строй разго́рнуты строй;
7. (повёрнутый) заве́рнуты; паве́рнуты; разве́рнуты;
развёрнутая маши́на заве́рнутая (разве́рнутая) машы́на;
8. (разверченный, расширенный — об отверстии, раскрученный) раскру́чаны, мног. параскру́чваны, рассвідрава́ны, мног. парассвідро́ўваны; см. разверну́ть.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
Арба́ 1 (БРС). Рус. арба́, араба́, укр. гарба́, рэдка арба́ ’павозка’, араба́, гараба́ ’цыганскі, малдаўскі ці татарскі воз’, польск. arba, чэш. arba (экзатызмы). Заходнеславянскія формы запазычаны праз рускую мову. Крыніца рускага слова, напэўна, татарская (Дзмітрыеў, Строй, 521); экзатычнае значэнне ўказвае на крымска-татарскую і азербайджанскую магчымыя крыніцы запазычання слова. Параўн. Фасмер, 1, 83; Шанскі, 1, А, 135. Гараеў, 5, слушна звярнуў увагу і на наяўнасць слова не толькі ў цюркскіх, але і ў іншых каўказскіх мовах, напрыклад у асецінкай, што садзейнічала пранікненню слова ў рускую мову. Бел. арба мае цюркскую крыніцу, але не без падстаў Крукоўскі (Уплыў, 74) адзначаў ролю рускай мовы ў перадачы слова да беларускай.
А́рба 2 ’старажытнай прылада’ (Касп.). Параўн. арфа 2 ’веялка’ (гл.). Субстытуцыя б — ф цераз п (арпа); нельга выключыць, што бел. арба < літ. дыял. árba ’арфа (веялка)’ (LKŽ), хаця літоўская форма зарэгістравана на паўночным захадзе.
Арба́ 3. Назоўнік ад дзеяслова араць (з суф. -ба).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
уве́сці сов.
1. в разн. знач. ввести́;
у. каня́ ў хлеў — ввести́ ло́шадь в хлев;
у. ў сям’ю́ — ввести́ в семью́;
у. глюко́зу — ввести́ глюко́зу;
2. (установить, завести) ввести́; учреди́ть;
у. дзяжу́рства — ввести́ (учреди́ть) дежу́рство;
3. (познакомить с чем-л.) посвяти́ть;
у. ў свае́ пла́ны — посвяти́ть в свои́ пла́ны;
4. (сделать употребляемым или действующим) ввести́;
у. мяч у гульню́ — ввести́ мяч в игру́;
у. ў дзе́янне — ввести́ в де́йствие;
◊ у. ў курс — (чаго) ввести́ в курс (чего);
у. ў зман — ввести́ в обма́н;
у. ў злосць — разозли́ть;
у. ў ву́шы — (каму) подсказа́ть (кому), надоу́мить (кого);
у. ў строй — ввести́ в строй
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
rank
I [ræŋk]
1.
n.
1) рад -у m., шарэ́нга f., строй -ю m.
the soldiers broke rank — жаўне́ры пару́шылі строй
in the rank of the unemployed — у ра́дзе беспрацо́ўных
2) ранг, чын -у m.; ступе́нь f., стано́вішча n., ста́тус -у m.
he has a rank of colonel — ён ма́е ранг палко́ўніка
a person of high rank — асо́ба высо́кага стано́вішча
3) катэго́рыя, кля́са f.
a poet of the highest rank — першакля́сны паэ́т
4) ты́тул -у m.
2.
v.t.
1) ста́віць, стро́іць у рад, шарэ́нгу
2) расклада́ць, разьмяшча́ць
to rank in order of size — разьмясьці́ць паво́дле велічыні́
3) мець вышэ́йшы ранг
A major ranks a captain — Маёр вышэ́йшы ра́нгам за капіта́на
II [ræŋk]
adj.
1) буйны́, разро́слы (пра расьлі́ны)
2) ёлкі, сьмярдзю́чы
3) кра́йні, празьме́рны; і́сны
rank nonsense — по́ўная лухта́
4) гру́бы; непрысто́йны, цыні́чны, агі́дны
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)