цаката́ць, ‑качу, ‑кочаш, ‑коча; незак.
Разм. Утвараць рэзкія кароткія гукі, падобныя на дробны стук, траскатню. Дзень і ноч цакатаў.. [завод] сваімі станкамі. Корбан. Цакаталі ляскоткі, дробна і гулка выбухалі бубны. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цуна́мі, нескл., н.
Гіганцкія ўсёразбураючыя хвалі, якія ўзнікаюць на паверхні акіяна ў час падводных землетрасенняў. Глей узняўшы, як кроў, руды, На дрыготкі бераг цунамі бягуць, Хмарачосы з чыгуннай вады. Караткевіч.
[Япон.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ча́хканне, ‑я, н.
Разм. Дзеянне паводле знач. дзеясл. чахкаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Сухое чахканне матора аддалілася, а потым зусім заціхла. Алешка. З хляўца даносілася частае чахканне секача. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шафра́нны, ‑ая, ‑ае.
Тое, што і шафранавы (у 3 знач.). Залаты і шафранны захад шырокай паласой дагараў за ляснымі волатамі. Караткевіч. Сонца свет ліе шафранны, У небе воблакі-лябёдкі. Хведаровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вальяжны ’няспешны, здаволены’ (КТС): «Дзед ішоў на дзіва вальяжны і прыгожы» (У. Караткевіч). Параўн. рус. вальяжный ’які ідзе няспешна, нетаропка’. Рус. вальяжный ’грузны, тоўсты, непаваротлівы, вельмі важны’. Фасмер (1, 271) услед за Праабражэнскім (1, 63) звязвае з *вальяга < валить. Іншая версія: рус. вальяжный < льячный (Даль, 1, 163; Шанскі, 1, В, 15). Акрамя ўказаных, слова мае шэраг значэнняў: ’масіўны, моцны; разны, прыгожа выраблены’ і звязваецца з дзеясловам вальяжиться ’важнічаць, фанабэрыцца’. Магчыма, бел. слова з’яўляецца русізмам. Варта ўказаць на ўкр. валежний ’важны’ (Грынч., 1, 123), якое Рудніцкі (1, 299) лічыць магчымым вытлумачыць як кантамінацыю ўкр. валечный (< польск. waleczny) і ўкр. важний.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паспяша́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
Тое, што і паспяшацца. Палявою сцежкай, між жытоў, уподбег паспяшала да рэчкі дзяўчына. Краўчанка. Зноў дзіва: міма Алеся паспяшае да сходаў бацька. Весела падміргнуў сыну. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
маку́ша, ‑ы, ж.
Тое, што і макушка (у 1 знач.). Праме[н]і, стрэлы залатыя, Макушы лесу прабіваюць І бляскам-ззяннем высцілаюць Нябёсаў багны патайныя. Колас. — Узгорак стромы, — сказаў Камар. — Макуша — голая. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кабе́та, ‑ы, ДМ ‑беце, ж.
Разм. Сталая жанчына, звычайна замужняя. А вакол стаяць дзяўчаты, Шмат хлапцоў, мужчын, кабет. Крапіва. Ля хат вясёлыя гамоняць людзі, Кабеты ў садзе кормяць немаўлят. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
каклю́шка, ‑і, ДМ ‑шцы; Р мн. ‑шак; ж.
Палачка з патаўшчэннем на адным канцы і з шыйкай і гузікам на другім для пляцення карункаў. Убаку сядзела за каклюшкамі Глебавічна. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
селадо́н, ‑а, м.
Уст., цяпер іран. Аматар заляцацца да жанчын, валацуга. Румяныя вусны [графа Хаданскага] завучана ўсміхаюцца, — нават ямачка амура на адной шчацэ. Відаць, быў у свой час селадон, ведаў сабе цану. Караткевіч.
[Ад імя Селадон — героя рамана французскага пісьменніка 16–17 стст. д’Юрфэ.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)