Verbum

ма́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.

1. Тое, што і маці.

2. Самка жывёл і насякомых, якая выводзіць патомства.

3. Унутраны палавы орган жанчын і самак жывародзячых жывёл, у якім развіваецца зародак.

4. (звычайна ў прыдатку). Аб тым, што з’яўляецца самым родным і блізкім.

Зямля-м.

|| прым. ма́тачны, -ая, -ае (да 2 і 3 знач.).

дзе́сяць, -і́, -ццю́, ліч. кольк.

Лік і колькасць 10.

Д. чалавек.

Д. гадоў.

◊

Ні ў пяць ні ў дзесяць (разм., неадабр.) — ні туды ні сюды; ні так ні гэтак.

|| парадк. дзяся́ты, -ая, -ае.

Дзясятыя гады мінулага стагоддзя.

Гэта справа дзясятая (перан.: няважная, другарадная; разм.).

◊

Пятае праз дзясятае (разм., жарт.) — непаслядоўна, пераскокваючы з аднаго на другое (расказваць, пераказваць).

дзявя́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.

1. Лічба

9.

2. Група з дзевяці чалавек або дзевяці аднародных прадметаў.

Дзявяткамі плылі самалёты.

3. Назва чаго-н., абазначанага лічбай 9 (разм.).

Прыехаў на дзявятцы (на трамваі, аўтобусе, тралейбусе пад №9). Мяч трапіў у дзявятку (верхні вугал футбольных варот).

4. Школьная адзнака.

5. Ігральная карта з дзевяццю ачкамі.

дзяся́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.

1. Лік 10.

2. Група з дзесяці чалавек або дзесяці аднародных прадметаў.

Д. лепшых супрацоўнікаў.

3. Назва чаго-н., абазначанага лікам 10 (разм.).

Трапіць у дзясятку (дакладна ў цэнтр мішэні). Паехаў на дзясятцы (на трамваі, тралейбусе, аўтобусе пад №10).

4. Ігральная карта з дзесяццю ачкамі.

5. Найвышэйшая школьная адзнака.

дрэйф, -у, м.

Адхіленне судна, самалёта ў час руху ад курсу пад уздзеяннем ветру, цячэння і пад., а таксама наогул адвольнае перамяшчэнне пад знешнім уздзеяннем.

Д. айсбергаў.

○

Легчы ў дрэйф — расставіць парусы так, каб судна заставалася на месцы.

Зняцца з дрэйфу — пачаць рух, змяніўшы расстаноўку парусоў пасля таго, як судна ляжала ў дрэйфе.

|| прым. дрэ́йфавы, -ая, -ае.

дрэ́нна, прысл.

1. Нездавальняюча, не так, як трэба, заганна.

Д. працаваць.

2. безас., у знач. вык. Пра неспрыяльныя абставіны, цяжкае становішча.

3. безас., у знач. вык. Пра хваравіты або цяжкі душэўны стан.

Хвораму сёння д.

Д. на душы.

4. у знач. наз. дрэ́нна, нескл., н. Адзнака (у 4 знач.), якая абазначае ніжэйшую ацэнку ведаў.

Атрымаць д. па матэматыцы.

карэ́та, -ы, ДМ -рэ́це, мн. -ы, -рэ́т, ж.

Закрыты з усіх бакоў чатырохколы конны экіпаж на рысорах.

○

Карэта хуткай дапамогі — спецыяльная аўтамашына, якая высылаецца для неадкладнай медыцынскай дапамогі.

◊

(Прыйшоўся) як вол да карэты (разм.) — пра таго, хто аказаўся ў недарэчных абставінах.

|| памянш. карэ́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.

|| прым. карэ́тны, -ая, -ае.

лапа́та, -ы, ДМ -па́це, мн. -ы, -па́т, ж.

Металічная, драўляная і іншая прылада з дзяржаннем і шырокім плоскім ніжнім канцом для капання, перамяшчэння чаго-н.

Жалезная л.

◊

Грэбці грошы лапатай (разм.) — атрымліваць многа грошай.

|| памянш. лапа́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж. і лапа́тачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.

|| прым. лапа́тны, -ая, -ае.

рага́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.

1. Перашкода на шляху пранікнення куды-н. у выглядзе некалькіх накрыж збітых калоў, прымацаваных да доўгага бруса.

2. перан. звычайна мн. Перашкода, замінка.

Бюракратычныя рагаткі.

3. Невялікая драўляная развіліна з прывязанай да абодвух яе канцоў гумкай для кідання чаго-н.

Страляць з рагаткі.

|| прым. рага́тачны, -ая, -ае (да 1 знач.).

расста́віць, -та́ўлю, -та́віш, -та́віць; -та́ўлены; зак.

1. каго-што. Размясціць, паставіць якім-н. чынам, парадкам.

Р. кнігі на паліцах.

2. што. Паставіць так, каб павялічылася адлегласць паміж чым-н.

Р. ногі.

3. што. Рассунуўшы, устанавіць для карыстання што-н. рассоўнае, раскладное.

Р. раскладушку.

|| незак. расстаўля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. расстано́ўка, -і, ДМ -но́ўцы, ж. (да 1 знач.).