ВЯЛІ́КАЯ ПО́ЛЬШЧА
(Wielkopolska),
гістарычная назва адной з абласцей Польшчы. Першапачаткова (9—11 ст.) Вялікай Польшчай называлася тэр. ў басейне рэк Варта і Нотаць, пазней — тэр., якая межавала на З з Сілезіяй і Любушскай зямлёй, на Пн з Памор’ем, на У з Мазовіяй, на Пд з Малой Польшчай. У 16—18 ст. ў Вялікую Польшчу ўваходзілі таксама Мазовія і Каралеўская Прусія. У 19 ст. тэрмін «Вялікая Польшча» выкарыстоўваўся як сінонім Пазнанскага вял. княства.
т. 4, с. 381
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
валачы́ся, ‑лакуся, ‑лачэшся, ‑лачэцца; ‑лачомся, ‑лачацеся; пр. валокся, ‑лаклася, ‑лаклося; заг. валачыся; незак.
1. Тое, што і валачыцца (у 1 знач.). // Паволі цягнуцца, сцелючыся над зямлёй. Туман валокся над лагчынамі. Чорны. З захаду валакліся калматыя сіваватыя хмары. Сабаленка.
2. Разм. Ісці з цяжкасцю, вельмі павольна; плесціся. След у след валокся воўк. Лужанін. Недзе ззаду, цяжка дыхаючы, кашляючы, валокся незнаёмец. Лупсякоў. За санкамі валачэцца прывязаная повадам карова. Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
БУДЗІКІ́Д,
князь ВКЛ у 13 ст. Упамінаецца ў Іпацьеўскім летапісе пад 1289, калі ён са сваім братам Будзівідам аддаў г. Ваўкавыск валынскаму кн. Мсціславу Данілавічу, каб захаваць з ім мір. У некаторых ням. хроніках Будзікід выступае пад імем Путувера і Лютувера. Апошні ўпамінаецца ў хроніцы П.Дусбурга пад 1291 як князь літоўскі, бацька Віценя. Магчыма, Будзікід пасля смерці кн. Трайдзеня разам з братам стаў вял. князем. Перадача Ваўкавыска магла азначаць паступовую страту Новагародскай зямлёй сваёй дамінуючай ролі ў ВКЛ.
М.І.Ермаловіч.
т. 3, с. 313
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
здава́цца 1, здаю́ся, здае́шся, здае́цца; здаёмся, здаяце́ся; заг. здава́йся; незак.
1. Незак. да здацца 1.
2. Зал. да здаваць (гл. здаць у 1–6 знач.).
здава́цца 2, здаю́ся, здае́шся, здае́цца; здаёмся, здаяце́ся; незак.
1. Незак. да здацца 2.
2. у знач. пабочн. здае́цца, здава́лася. Як быццам, нібыта, відаць. [Надзя:] Вас, здаецца, можна павіншаваць з атэстатам сталасці? Крапіва. Неба, абложанае нізкімі хмарамі, здавалася, усё цяжэй навісала над аголенай зямлёй. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зрыць, зрыю, зрыеш, зрые; зак., каго-што.
1. Скапаць, перакапаць лычом (пра жывёл). Свінні зрылі ўвесь выган.
2. Скапаць, пакрыць ямамі. Салдаты зрылі акопамі ўвесь узлесак. □ У гэтым баку і вёску, і сядзібы, і далёкае поле людзі звалі Ямскімі... Пайшлі ўсе, мусіць, ад месца, якое тут немаведама калі зрылі і перакапалі ў адны ямы. Пташнікаў.
3. Рыючы, капаючы, зраўняць з зямлёй. Але гісторыю не сцерці І горы гэтыя не зрыць! Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стынь, ‑і, ж.
Сцюжа, холад. [Хмурынкі] нізка, нізка сцелюцца над самай зямлёй, чапляюцца за вяршыні дрэў, што аж пачарнелі ад вільгаці, ад стыні. Лынькоў. Над лесам паўстала дрыготкае жаўтлявае зарыва, там разганялі цемру і стынь зімовай ночы цёплыя агні горада. Хадкевіч. Лёгкая стынь прабегла па спацелай спіне. Карамазаў. / у паэт. ужыв. Хатынь, Даходзяць пакут адгалоскі Да нас праз магільную стынь. Смагаровіч. Надоўга дарогі нашы Разбегліся ў сінюю стынь. Хведаровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
БІСКУ́ПІНСКАЕ ГАРАДЗІ́ШЧА,
археалагічны помнік жал. веку (сярэдзіна 6—5 ст. да н.э.) каля в. Біскупін Быдгашчцкага ваяв. Польшчы. Пляцоўка ўмацавана сцяной з драўляных канструкцый, запоўненых зямлёй і камянямі. Да варот гарадзішча праз тарфянік вёў драўляны мост (даўж. 120 м). Выяўлены рэшткі больш за 100 наземных жытлаў слупавой канструкцыі, пастаўленых уздоўж 1 акружной і 11 папярочных вуліц з драўлянай вымасткай. Насельніцтва (1000—1200 чал.) належала да плямёнаў лужыцкай культуры.
Літ.:
Монгайт А.Л. Археология Западной Европы: Бронзовый и железный века. М., 1974. С. 346.
т. 3, с. 159
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
земля́ в разн. знач. зямля́, -лі́ ж.;
де́вственная земля́ не́руш, цаліна́;
па́стбищная земля́ па́ша;
па́хотная земля́ во́рная зямля́;
уса́дебная земля́ сядзі́бная зямля́;
◊
земли́ под собо́й не чу́ять (не слы́шать) зямлі́ пад сабо́ю не чуць;
сло́вно из-под земли́ вы́рос бы́ццам з-пад зямлі́ вы́рас;
земля́ гори́т под нога́ми (у кого) зямля́ гары́ць пад нага́мі (у каго);
соль земли́ соль зямлі́;
за три́девять земе́ль за тры́дзевяць зяме́ль;
от земли́ не вида́ть ад зямлі́ не віда́ць;
как (то́чно) сквозь землю провали́лся як скрозь зямлю́ правалі́ўся;
ви́деть на два арши́на под землёй ба́чыць на тры са́жні пад зямлёй;
(отлича́ться) как не́бо от земли́ (адро́знівацца) як не́ба ад зямлі́;
найти́ под землёй знайсці́ пад зямлёй;
из-под земли́ доста́ть з-пад зямлі́ даста́ць (вы́капаць);
сровня́ть с землёй зраўнава́ць з зямлёй;
стере́ть с лица́ земли́ сце́рці (зме́сці) з тва́ру зямлі́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
акт м., в разн. знач. акт;
гістары́чны а. — истори́ческий акт;
а. на ве́чнае карыста́нне зямлёй — акт на ве́чное по́льзование землёй;
старада́ўнія а́кты і гра́маты — дре́вние а́кты и гра́моты;
траге́дыя ў трох а́ктах — траге́дия в трёх а́ктах;
○ А́кты грамадзя́нскага ста́ну — А́кты гражда́нского состоя́ния
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
друза́
1. Гразь, твань, іл, смецце (Слаўг.). Тое ж друзга́, друзя́, друзня́к. (Слаўг.).
2. Густа парослыя крышталі на каменні (БНТ). Тое ж гра́нец, гранцы́ (Гродз.).
3. Смецце з зямлёй (Слаўг.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)