расхо́давацца, ‑дуюся, ‑дуешся, ‑дуецца; зак. і незак.
1.Разм. Патраціць (траціць) свае сродкі на што‑н. Расходавацца на падарункі.
2.(1і2ас.неўжыв.). Траціцца (патраціцца), ісці (пайсці) на што‑н. Прадукты расходуюцца неэканомна. □ Маладых сіл было многа; здавалася, ніколі не вычарпаеш іх, і расходаваліся яны так, як расходуе з восені заможны, але маладасведчаны і непрактычны гаспадар багаты збор ад свае нівы.Колас.
3.толькінезак.Зал.да расходаваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уздзе́йнічаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак. і незак., накаго-што.
Накіраваць (накіроўваць) дзеянне, зрабіць (рабіць) уплыў. Уздзейнічаць на рост раслін. Уздзейнічаць асабістым прыкладам. □ З дзіцячых год .. [Самуілу] запомнілася многа добрага, што ўздзейнічала на яго ўяўленне.Каваленка.[Дырэктар:] — Магчыма, знойдуцца людзі, якім не захочацца саджаць ручкі ў снег, у гразь... Вы павінны ўмець уздзейнічаць, арганізаваць працу...Васілевіч.Рэвалюцыйны рух .. уздзейнічае на масы не толькі праз падзеі, але і праз людзей.У. Калеснік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ха1, нескл., н.
Назва літары «х».
ха2, выкл.
Разм. Выказвае нязгоду з чым‑н., абурэнне з прычыны чаго‑н. (часам з адценнем іроніі, знявагі). — Не спраўлюся я, Максім Рыгоравіч. — Ха! — Мароз выцяў Гаварушку па плячы. — А хто ж справіцца?Лобан.— А злоты нам, дзед, усё-такі заплаціш, — пагразіў Том. — Ха, спадзявайцеся. Многа я іх назапасіў вам.Пальчэўскі.Волька пакрыўджана надзімае губы. Яна выдумала?! Ха, вы толькі паглядзіце!Паўлаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хоть ма́ло жил, да мно́го ви́дел хоць ма́ла жыў, ды мно́га ба́чыў;
2.безл., в знач. сказ. ма́ла;
э́того ма́ло гэ́тага ма́ла;
◊
ма́ло ли а) (разве мало) хі́ба ма́ла;
ма́ло ли у нас люде́й! хіба́ ма́ла ў нас людзе́й!; б) (с мест. и нареч. кто, что, как, како́й, где, когда́) (ці) ма́ла;
ма́ло ли что быва́ет! (ці) ма́ла што быва́е!;
ма́ло ли где я мог его́ встре́тить! ма́ла дзе я мог яго́ сустрэ́ць!;
ма́ло ли что! ма́ла што!;
ма́ло того́, что ма́ла таго́, што;
ни мно́го, ни ма́ло ні мно́га, ні ма́ла;
и го́ря ма́ло і го́ра (кло́пату) ма́ла.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ляIпредлог срод.
1. (рядом — с определённой или нескольких сторон) во́зле, о́коло, у;
ля даро́гі ляжа́ў ка́мень — во́зле (у) доро́ги лежа́л ка́мень;
2. (при указании на объект действия) с; во́зле;
ля дзіця́ці мно́га рабо́ты — с ребёнком мно́го рабо́ты
ляIIнескл., ср., муз. ля
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Кала́ндыш ’целяпень, непаваротлівы чалавек’ (івац., Нар. сл.). Фармальна як быццам бы няма пярэчанняў супраць таго, каб суаднесці з каланда́ (гл.), для якога можна рэканструяваць значэнне ’кашалёк, каліта’. Параўн. да семантыкі бел.дыял.капшук ’мяшочак (для тытуню і інш.)’ і ’жывёла, якая многа наядаецца’. Гэту версію, аднак, нельга лічыць задавальняючай (словы адзначаны ў розных гаворках, семантыка каланда не вельмі ясная, няма надзейных прыкладаў прапанаванай намі семантычнай мадэлі ’тоўсты кашалёк’ — ’целяпень’). Больш пэўна суаднесці каландыш і карантыш, мяркуючы мену плаўных і азванчэнне зычнага. Не выключана, што гэтыя змены — вынік пранікнення слова ў іншыя гаворкі, унутраная форма не асэнсоўваецца і таму пачынаюцца фармальныя змены. Аб далейшай этымалогіі гл. карантыш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ По́вадзь (поваць) ’разводдзе, паводка’ (астрав., воран., Сл. ПЗБ), ст.-бел.поводь ’тс’ (Сл. Скар.). Укр.повідь, рус.поводь ’паводка’, польск.powódź ’тс’, чэш., славац.povoden ’тс’, славац.povodie ’басейн ракі’. Ад *po‑ і *vodъ ’водная прастора, шмат вады’ — бязафікснае ўтварэнне са значэннем зборнасці ад вада (гл.), параўн. бегаць ’мноства’ (ТС) ад багацце. Банькоўскі (2, 738) узводзіць да powodzić ’весці’, што сумнеўна з пункту погляду семантыкі. Сюды ж повадзь (поваць) ’многа’ (астрав., воран., Сл. ПЗБ), параўн. укр.повідь ’паводка’, перан. ’безліч’, польск.powódź ’тс’. Перанос паводле падабенства: ’вялікая колькасць вады’ > ’вялікая колькасць чаго-небудзь’. Параўн. яшчэ семантыку ст.-грэч.πέλαγοζ ’мора’, перан. ’акіян (вялікая колькасць), бязмежнасць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Суто́ка ’месца зліцця дзвюх рэк’ (Нас., Ласт., Некр. і Байк., Гарэц.), суто́кі ’тс’, ’лінія сутыкнення, мяжа’ (ТСБМ), ’месца, дзе сыходзіцца многа ручаёў’, ’наогул — вузел, напрыклад, дарог’ (Мядзв.), ’месца зліцця дзвюх рэк’ (Варл.), сюды ж, відаць, і сото́ка ’злучэнне, стык (драўляных рэек і пад.)’ (зах.-палес., Бел.-укр. ізал.), суто́к (гл.), укр.дыял.суто́ка ’месца зліцця дзвюх рэк’, рус.суто́к ’тс’, польск.Santoka (тапонім), чэш.soutok, sútok, на падставе якіх рэканструюецца прасл.*sǫtokъ, *sǫtoka < *sǫ‑ і *tokъ (Фасмер, 3, 811; Борысь, 94). Звяртаецца ўвага на ўжыванне формы ж. р. ад кораня выключна ў беларускай мове для “воднай” тэрміналогіі, параўн. ато́ка, выто́ка, зато́ка, прато́ка, суто́ка і пад. (Пацюпа ў Станкевіча, Язык, 1189).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тара́чыць ’цягнуць’ (Нар. Гом.), ’несці’ (Юрч.): скачы не скачы, а грошы тарачы (Сержп. Прык.), тыра́чыць ’везці ў маленькай калясачцы’ (Бяльк.). Гл. тарочыць1.
Тарачы́ць1 (торочы́ті) ’многа раз паўтараць’ (Шатал.), ’сакатаць; бурчаць, сварыцца; размаўляць з прыемнасцю’ (Яўс.). Гл. тарочыць2.
Тарачы́ць2 ’сохнуць (у горле)’ (навагр., Сл. ПЗБ). Няясна; семантыка, відаць, вызначана недакладна, параўн.: што‑та горла тарачыць (там жа), г. зн. ’дзярэ’. Тады, магчыма, да прасл.*torščiti, параўн. рус.дыял.торо́щить ’часаць’, значэнне якога, паводле Варбат (Этимология–1971, 14), блізкае да значэння ’скрабсці’ ў зыходным прасл.*toršiti, *tьrxati, што да асновы і.-е.*ter‑ ’драць’ (Варбат, Супр. чыт., II, 17). Гл. наступнае слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Vórhang
m -(e)s, -hänge
1) засло́на, што́ра
der ~ geht auf [geht hoch, geht in die Hö́he, gibt die Bühne frei] — засло́на падыма́ецца [раскрыва́ецца]