1.кім-чым. Расцэньвацца якім-н. чынам, успрымацца як-н.
Л. лепшым гаспадаром.
2.з кім-чым. Браць пад увагу, улічваць што-н.
Л. з думкамі членаў камісіі.
3.чым і без дап. Весці ўзаемны ўлік (паслуг, пазык, прэтэнзій і пад.).
Не будзем з гэтым л.
4. Знаходзіцца, быць дзе-н.
Л. ў адпачынку.
5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Выражацца ў якой-н. колькасці.
Даходы лічацца ў мільёнах рублёў.
6. Размяркоўваць паміж сабой ролі ў гульні, карыстаючыся лічылкай (разм.).
Л. перад гульнёй.
|| зак.палічы́цца, палічу́ся, палі́чышся, палі́чыцца (да 2 і 6 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
строй¹, -ю, М страі́і стро́і, мн. страі́, страёў і стро́і, -яў, м.
1.М страі́, мн. страі́, страёў. Шарэнга людзей, а таксама воінская часць, пастроеная радамі; шых, шыхт.
Ісці строем.
Аб’явіць загад перад строем.
2.М страі́, мн. страі́, страёў. Рад прадметаў, размешчаных у адну лінію.
С. бярозак ля дарогі.
3.М стро́і, мн. стро́і, -яў. Суадносіны тонаў па вышыні, якія ўтвараюць пэўную сістэму.
Мажорны, мінорны с.
4.М стро́і, мн. стро́і, -яў. У паэзіі: пабудова паэтычнага твора, яго эмацыянальная афарбоўка.
Асаблівасці паэтычнага строю песень.
◊
Выбыць са строю — стаць непрыгодным для выканання якіх-н. абавязкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
a
[unstressedə; stressedeɪ]
adj. or indefinite article
1) неазнача́льны арты́кль (не пераклада́ецца). “a” ста́віцца пе́рад зы́чнымі, апрача́ нямо́га “h”, пе́рад“eu” ды “u”: a tree, a horse.“an” — пе́рад гало́снымі і нямы́м “h”: an apple, an heir.
2) (ча́ста пе́рад со́бскімі імёнамі) такі́, гэ́ткі як
a Napoleon — такі́ Напалео́н
He is a Cicero in eloquence — Ён як Цыцэро́н у красамо́ўстве
She is a saint among women — Яна́ як сьвята́я сяро́д жанчы́н
3) адзі́н
to have a million dollars — мець мільён даля́раў
not a — ані́, нія́кі
4) не́калькі
a good many — ве́льмі шмат
a little — кры́шку
5) “a” звыча́йна ўжыва́ецца пасьля́
all of, many of, many, such, what: all of a size — усе́ тако́й са́май велічыні́
many a man — шмат хто
such a — такі́
what a bore — што за нуда́
6) у некато́рых зваро́тах
twice a day — дво́йчы на дзень
once a week — раз на ты́дзень
one cent a piece — па цэ́нце за шту́ку
90 cents a dozen — дзевяно́ста цэ́нтаў за ту́зін
7) не́хта
a Mr. Henry Green — не́йкі спада́р Гэ́нры Грын
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Апсо́м ’знянацку, хутка’ (Юрч.), аптэ́сам ’тс’ (Касп.). З польск.obcesem, obsesem ’нахабна, знянацку’, ад obces, obses з лац. (сярэдневяковага) obsessus ’апантаны’ (Дарашэўскі, 415); слова вядома ў старапольскай мове да XVIII ст. толькі ў форме тыпу obses. Беларускія формы ўзніклі ў выніку гукавых змен: апсом як творны склон слова *обс < *обсс < *обсъс < *о̇бсас; аптэсам з абцэсам, магчыма, у выніку субстытуцыі (т на месцы ц), у абодвух выпадках бперад глухім давала п. Гл. абцэсам.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вільца ’вечарынка перад вяселлем у нявесты’ (Інстр. II). Укр.вильце́, ві́льце ’абрадавае дрэўца ўкраінскага вяселля: галіна хваіны або іншага дрэва, якая ўтыкаецца ў вясельны каравай і аздабляецца кветкамі, калоссямі, калінавай ягадай з хмелем, каляровымі ніткамі і паперай’. Да ві́лы (гл.). Слова ўзыходзіць да прасл.vidlo, якое пры дапамозе дэмінутыўнага суф. ‑ьce дало бел.вільца. Магчыма, бел.вільца запазычана з укр., якое паходзіць з ги́льце//гі́льце (< гі́лка ’галінка’) як вынік ілжэпратэзы г → в.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Журча́ць, журчэць ’цурчаць’ (Сл. паўн.-зах.). Рус.журча́ть, укр.журча́ти (параўн. дзюрча́ти ’тс’), в.-луж.žurčeć ’тс’, славац.žurčať ’тс’. Утворана ад гукапераймальнай асновы *geu‑, якая суадносіцца з *gō̆u̯‑ (гл. гук, гаварыць, гутарыць) з пашырэннем ‑r‑ і суфіксальным ‑k‑ (як гук) > ‑č‑перад‑ě‑ti. Гл. жук, жужэць. Паводле Шанскага (1, Д, Е, Ж, 300), гукапераймальнае журчь + ати (параўн. гурк, урчать, ворчать). Праабражэнскі (1, 238–239), Фасмер (2, 68) указваюць на гукапераймальны характар слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Княгі́ня1 ’жонка князя’ (ТСБМ). Укр.княгиня, рус.княгиня ’тс’, балг.княгиня, серб.-харв.кнѐгиња, славен.knegínja ’тс’, чэш.kněhyne, kněni, славац.kneginja ’тс’, в.-луж.knjéni ’пані’. Да прасл.kъnęgyni, утворанага пры дапамозе суфіксацыі на ‑yni (SP, 1, 139) ад *kъnęgъперад трэцяй палаталізацыяй, згодна з якой *kъnęgъ > kъnędzь (гл. князь1).
Княгі́ня2 ’нявеста’ (ТСБМ, Нар. словатв., З нар. сл., Сержп. Грам., Яруш., Хрэст. дыял., Шн., Гарэц., Грыг.). Гл. княгіня1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Маладча́к1 ’малачай-сонцагляд, Euphorbia helioscopia L.’ (Мат. Гом.), малатча́к ’тс’ (гом., Кіс.), малайчак ’тс’ (Мат. Гом.). З укр. мовы, параўн. молоча́к ’малачай востры, Euphorbia esula L.’ Паяўленне ‑д‑ або ‑й‑перад‑чак абумоўлена распадабненнем ‑чч‑ > ‑тч‑ > ‑дч‑ (пры ад’ідэацыі малады́, малайчы́на). Падвойнае ‑чч‑ з ‑чjак: украінскі гук [ч] больш мяккі, чым беларускі. Гл. таксама малачня́к, малачча́к.
*Маладча́к2, малатча́к, малача́к, малачча́й ’малако ў рыб’ (Мат. Гом.). Да малако. Аб узнікненні ‑дч‑ гл. папярэдняе слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мале́начкі, мале́нечкі, мале́нячкі ’вельмі маленькі’ (Кліх, Ян.; дзярж., Нар. сл.; мсцісл., Нар. словатв.; Сл. ПЗБ), шальч., астр., воран., гродз. ’малалетні’ (Сл. ПЗБ). Укр.маленечкий, рус.смал., бран., кур.маленечкий, маленечкий, польск.malenieczki ’тс’. Магчыма, паланізм (і ва ўкр. мове таксама). Форма маленачкі ўзыходзіць да маленкі (смарг., трак., вільн., воран., дзятл., Сл. ПЗБ), у якім ‑н‑ цвёрдае: вытрымана заканамернасць памякчэння зычнага перад мяккім, апрача г, к, х. Не выключаны таксама і ўплыў фанетыкі суседніх літоўскіх гаворак.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ На́тля ’перад сабой’ (гродз., Сцяшк. Сл.). Няясна. Карскі (1, 281) параўноўвае нейкае на тлѣ. (на тле) з датла (дотла) ’дашчэнту’, што адносяцца да тло ’глеба, аснова’ (прасл.*tblo), параўн. польск.na tle ’на падставе’, аднак семантыка разглядаемага слова не дазваляе звязаць яго з указаным прыназоўнікавым словазлучэннем. Больш верагодна сувязь з навотля ’ац сябе’, што выводзіцца з навотліў (гл.), у гэтым выпадку адносіны названых слоў былі б падобны да польск.naścież і naoścież ’насцеж’.