ВІ́МПЕРГ
(ням. Wimperg),
высокі дэкар. франтон над парталам ці аконным праёмам гатычнага будынка. Плоскасць вімперга звычайна аздаблялі рэльефнай разьбой, вяршыню — выявай крыжакветнай расліны. Шырока выкарыстоўваўся ў архітэктуры Зах. Еўропы ў 12 — пач. 16 ст. На Беларусі пашыраны ў арх. стылях рэнесансу і неаготыкі (канец 18 — пач. 20 ст.). У афармленні парталаў выкарыстоўваўся ў спрошчаным выглядзе: поле заставалася плоскае або аздаблялася накладной дэкар. аркатурай ці разеткай у цэнтры (Гервяцкі Троіцкі касцёл). Стылізаваныя вімпергі завяршаюць парталы Лагішынскага Петрапаўлаўскага касцёла і інш.
А.Ю.Пятросава.
т. 4, с. 179
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ВАСТРАКІ́ЛЬНІЦА
(Lembotropis),
род кветкавых раслін сям. бабовых. 3 віды. Пашыраны ў Сярэдняй, Паўд. і Усх. Еўропе. На Беларусі на ПдЗ зрэдку трапляецца вастракільніца чарнеючая (Lembotropis nigricans). Расце на пясчаных мясцінах, у хваёвых барах, на высечках.
Куст выш. да 1,5 м, ад асновы моцнагалінасты, з прамымі прутападобнымі ўзыходнымі галінкамі. Лісце трайчастае, з непрыкметнымі прылісткамі. Кветкі залаціста-жоўтыя, з непрыемным пахам, у негустых коласападобных гронках. Кіль лодачкі на верхавінцы дзюбападобна адцягнуты (адсюль назва). Плод — падоўжна-лінейны боб. Дэкар., сідэратныя і меданосныя расліны.
т. 4, с. 33
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
анізатрапі́я
(ад аніза- + -трапія)
1) неаднолькавасць фізічных уласцівасцей рэчыва (напр. механічных, аптычных, электрычных) па розных напрамках унутры яго (проціл. ізатрапія);
2) здольнасць органаў расліны набываць рознае становішча пры аднолькавым уздзеянні фактараў знешняга асяроддзя.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
памідо́р
(іт. pomidoro, ад pomo d’oro = залаты яблык)
агародная травяністая расліна сям. паслёнавых з сакавітымі чырвонымі або жоўтымі пладамі, прыдатнымі для яды, якая вырошчваецца ў розных кліматычных зонах, а таксама плод гэтай расліны.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
эспа́рта
(ісп. esparto)
1) травяністая расліна з роду кавылю сям. злакаў, пашыраная ў Паўд. Зах. Еўропе і Паўн. Афрыцы;
2) валакністы матэрыял з лістоў гэтай расліны;
3) сорт паперы, выраблены з гэтага матэрыялу.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
падсадзі́ць, -аджу́, -а́дзіш, -а́дзіць; -а́джаны; зак.
1. каго (што). Памагчы каму-н. сесці, узабрацца куды-н.
П. хлопчыка на воз.
2. каго-што. Пасадзіць, змясціць побач, разам з кім-н.
П. дзяўчынку да сябровак.
П. пчол у вулей.
3. каго (што). Узяць у якасці спадарожніка (у машыну, на калёсы і пад.).
4. што і чаго. Дадаткова пасадзіць (пра расліны).
П. буракоў.
5. што. Прырасціць, прыжывіць (спец.).
П. скуру.
|| незак. падса́джваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. падса́джванне, -я, н. (да 1—4 знач.), падса́дка, -і, ДМ -дцы, ж. (да 2, 4 і 5 знач.) і падса́д, -у, М -дзе, м. (да 4 знач.).
|| прым. падса́дны, -ая, -ае (да 4 знач.).
Падсадныя дрэвы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
стрэ́лка, -і, ДМ -лцы, мн. -і, -лак, ж.
1. Тонкая і вузкая пласцінка, якая паварочваецца на восі і паказвае час, напрамак і пад. ў розных вымяральных прыборах.
С. барометра.
Секундная с.
2. Знак у выглядзе рысы, ад канца якой пад вострым вуглом адходзяць кароткія рыскі.
С. напрамку руху.
3. Вузкі і доўгі намыўны выступ сушы; пясчаная каса.
С. прычала.
4. Прыстасаванне на рэйкавых пуцях для пераводу рухомага саставу з аднаго пуці на другі.
На чыгуначнай станцыі дзейнічаюць аўтаматычныя стрэлкі.
5. Бязлістае тонкае сцябло расліны з суквеццем наверсе.
Стрэлкі нарцысаў.
|| памянш. стрэ́лачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.
|| прым. стрэ́лачны, -ая, -ае (да 1 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ашчыкіта́ць ’абарваць, абшчыпаць’ (Федар.), ’абглыдаць, абкляваць (пра птушку)’ (Мал.), ошчокотаць (КСТ), таксама абшыкітаць (Федар.), рус. ощекотать («птицы ощекотали все ягоды»), ошакта́ть («куры весь веничик ошактали», пск.). Ад шчыка́ць ’рваць, шчыпаць, скубці (пра расліны)’ з экспрэсіўным нарашчэннем ‑іт‑ (‑от‑), параўн. шчыкітушка ’пра птушку, якая зрывае, шчыплючы’ (гл. Турская ў Федар., 7, 252), шчыкіта́ ’?’ (рыфмуецца з Мікіта ў нар. песні), адносна фанетыкі параўн. скрыгітаць і скрыгат.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Брухме́ль ’чалавек з тоўстым жыватом’ (КЭС, лаг.), брухе́ль ’празмерна тоўсты чалавек’ (Янк. Мат.). Бясспрэчна, экспрэсіўныя формы да бру́ха ’жывот’. Прынамсі брухме́ль сустракаецца, напр., у рус. гаворках (таксама ў форме брюхмель!) як назва брызгліны. Можна меркаваць, што назва расліны (ягад) тыпу брухме́ль нейкім чынам асацыіравалася з бру́ха ’жывот’ (аб гэтым сведчыць форма брюхмель у рус. гаворках) і была перанесена на тоўстага, брухатага чалавека. Гл. яшчэ брухе́ль.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ляту́чая мыш ’кажан’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТСБМ). Усх.-слав. Аналагічна ням. Fleder‑maus (< с.-в.-ням. vlëdern ’лётаць, пыркаць’ + Maus ’мыш’). Серб.-харв. сле̑пи ми̏ш ’тс’, магчыма, таксама сведчыць аб архаічнасці словазлучэння. Сюды ж палес. лету́ча муш ’блёкат чорны, Hyocyamus niger L.’ (паводле псіхатропнага або і атрутнага дзеяння алкалоідаў расліны, яе назва атаясамліваецца з павер’ямі вакол кожана накшталт таго, што дотыкі або ўкусы яго выклікаюць смерць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)