move​2 [mu:v] v.

1. ру́хаць; ру́хацца;

I can’t move my fingers. Я не магу паварушыць пальцамі;

Don’t move! Не рухайся!

2. пераязджа́ць;

Their office moved to a new building. Іхні офіс пераехаў у новы будынак.

3. мяня́ць (месца, працу, інтарэсы);

He often moved jobs. Ён часта мяняў месца працы.

4. хвалява́ць, крана́ць, узру́шваць;

The sight moved him to tears. Гэта сцэна кранула яго да слёз.

5. fml уно́сіць прапано́ву, прапанава́ць;

He moved that the meeting should be adjourned. Ён прапанаваў адкласці сход.

6. fml вымуша́ць, прымуша́ць;

He works when the spirit moves him. Ён працуе, калі ў яго ёсць настрой.

move about [ˌmu:vəˈbaʊt] phr. v.

1. перастаўля́ць;

They moved the furniture about. Яны пераставілі мэблю;

He was moved about a lot. Яго часта пераводзілі з адной пасады на другую.

2. пераязджа́ць; раз’язджа́ць;

He moves about a lot. Ён многа раз’язджае.

move along [ˌmu:vəˈlɒŋ] phr. v. ісці́ дале́й; праця́гваць рух;

Move along there, please! Праходзьце, калі ласка! Не затрымлівайцеся!

move around [ˌmu:vəˈraʊnd] phr. v. =

move aboutmove in [ˌmu:vˈɪn] phr. v.

1. сялі́цца (з кім-н.), уязджа́ць у кватэ́ру;

They moved in next door. Яны пасяліліся ў суседняй кватэры.

2. уво́дзіць;

Troops were moved in. Былі ўведзены войскі.

move off [ˌmu:vˈɒf] phr. v. крана́цца (з месца), пачына́ць ру́хацца;

The train moved off. Цягнік крануўся.

move on [ˌmu:vˈɒn] phr. v.

1. ру́хаць напе́рад; ру́хацца напе́рад;

He moved оn the hands of the clock. Ён перавёў стрэлкі гадзінніка наперад;

She stopped and then moved on. Яна спынілася, а потым зноў пайшла.

2. загада́ць адысці́, прыму́сіць адысці́;

The police moved the crowd on. Паліцыя прымусіла натоўп адысці.

3. мяня́ць ме́сца пра́цы;

She moved оn to a better job. Яна перайшла на лепшую работу.

move out [ˌmu:vˈaʊt] phr. v. высяля́ць; высяля́цца

move up [ˌmu:vˈʌp] phr. v.

1. пасу́нуць; пасу́нуцца;

Can you move up a few seats? Ці не маглі б вы перасесці на некалькі месцаў?

2. прасу́нуць; прасу́нуцца; даць/атрыма́ць павышэ́нне;

Last year he was moved up. Летась ён атрымаў павышэнне.

3. павялі́чыць; павялі́чыцца;

Prices moved up. Цэны выраслі.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

па I предлог

1. с предл. в разн. знач. по (кому, чему);

плыць па мо́ры — плыть по мо́рю;

ла́зіць па гара́х — ла́зить по гора́м;

прайсці́ па ву́ліцы — пройти́ по у́лице;

сту́кнуць кулако́м па стале́ — сту́кнуть кулако́м по столу́;

хадзі́ць па пако́і — ходи́ть по ко́мнате;

усе́ разышлі́ся па ха́тах — все разошли́сь по дома́м;

чу́ткі хадзі́лі па вёсках — слу́хи ходи́ли по деревня́м;

зага́д па другі́м палку́ — прика́з по второ́му полку́;

е́хаць парахо́дам і па чыгу́нцы — е́хать парохо́дом и по желе́зной доро́ге;

пасла́ць па по́шце — посла́ть по по́чте;

паве́даміць па тэлегра́фе — сообщи́ть по телегра́фу;

страля́ць па ако́пе — стреля́ть по око́пу;

2. с дат. и предл. в ед. и с предл. во мн. (при указании на направление) по (кому, чему);

плыць па цячэ́нні — плыть по тече́нию;

ісці́ па со́нцы — идти́ по со́лнцу;

пайшлі́ па сляда́х — пошли́ по следа́м;

3. с дат. в ед. и с предл. во мн. (при указании на область чего-л., сферу какой-л. деятельности) по (чему);

вышэ́йшы па зва́нні — вы́сший по зва́нию;

прамо́ва па агра́рным пыта́нні — речь по агра́рному вопро́су;

спабо́рніцтвы па футбо́ле (па лы́жах, па ша́хматах) — соревнова́ния по футбо́лу (по лы́жам, по ша́хматам);

4. с дат. в ед. и с предл. во мн. (согласно, следуя чему-л.; в соответствии, соразмерно с чем-л.; на основании каких-л. признаков) по (кому, чему);

будава́ць па тыпо́вым прае́кце — стро́ить по типово́му прое́кту;

па за́кліку правадыра́ — по призы́ву вождя́;

вы́браць па сваі́м жада́нні — вы́брать по своему́ жела́нию;

па марскі́м звы́чаі — по морско́му обы́чаю;

не па ро́сце — не по ро́сту;

атрыма́ць па заслу́гах — получи́ть по заслу́гам;

гэ́та ўсё не па мне — э́то всё не по мне;

па сваі́м ро́сце ён быў са́мы высо́кі ў шко́ле — по своему́ ро́сту он был са́мым высо́ким в шко́ле;

па яго́ ду́мцы — по его́ мне́нию;

сле́сар па прафе́сіі — сле́сарь по профе́ссии;

старэ́йшы па ўзро́сце — ста́рший по во́зрасту;

5. с дат. в ед. и с предл. во мн. (вследствие чего-л.) по (чему);

па до́брым знаёмстве — по до́брому знако́мству;

не з’яві́цца на рабо́ту па хваро́бе — не яви́ться на рабо́ту по боле́зни;

6. с дат. в ед. и с предл. во мн. (при указании на близость, родство) по (кому, чему);

тава́рыш па ўніверсітэ́це — това́рищ по университе́ту;

стрые́чны брат па ба́цьку — двою́родный брат по отцу́;

7. с дат. в ед. и с предл. во мн. (при указании на последовательность, постепенность) по (чему);

чыта́ць па склада́х — чита́ть по слога́м;

лічы́ць па па́льцах — счита́ть по па́льцам;

збіра́ць па капе́йцы — собира́ть по копе́йке;

дзяўбці́ па зе́рнятку — клева́ть по зёрнышку;

8. с дат. (в разн. знач.) по;

даць дзе́цям па я́блыку — дать де́тям по я́блоку;

купі́ць ко́жнаму па падару́нку — купи́ть ка́ждому по пода́рку;

па рублю́ шту́ка — по рублю́ шту́ка;

9. с вин. (вплоть до) по;

у вадзе́ па по́яс — в воде́ по по́яс;

не забы́ўся і па сённяшні дзень — не забы́л и по сего́дняшний день;

10. с вин. за (кем, чем); (в значении цели — ещё) по;

зайдзі́це па мяне́ — зайди́те за мной;

ісці́ па ваду́ — идти́ за водо́й (по́ воду);

ісці́ ў лес па грыбы́ — идти́ в лес за гриба́ми (по грибы́);

11. с вин. (для обозначения места действия) на (чём), по;

па той бок ракі́ ішлі́ лю́дзі — на той стороне́ (по ту сто́рону) реки́ шли лю́ди;

12. с предл. по, после (кого, чего);

па заканчэ́нні тэ́рміну — по истече́нии сро́ка;

на насту́пны дзень па прые́здзе — на сле́дующий день по прие́зде (по́сле прие́зда);

па абе́дзе — по́сле обе́да;

13. с предл. (при указании на основание, цель) из, изо (чего);

па лю́басці да тэа́тра — из любви́ к теа́тру;

14. с предл. (при указании на причину) из-за (чего), по;

па сла́басці здаро́ўя — из-за сла́бости здоро́вья;

15. с предл. (при указании на время) разг., переводится твор. беспредложным, а также конструкциями с предлогом по (чему);

не спаць па нача́х — не спать ноча́ми (по ноча́м);

16. с предл. (со словами сумава́ць, бедава́ць и т.п.) по (кому, чему); кроме того, иногда (особенно при указании на чувство, вызванное сожалением, утратой и т.п.) переводится предлогом о, об, обо (ком, чём);

сумава́ць па дзе́цях — скуча́ть по де́тям;

пла́каць па кім-не́будзь — пла́кать по ко́м-л.;

ты па мне не бяду́й — ты обо мне не горю́й;

17. с вин., за исключением сочетаний с «адзі́н», «адна́», которые употребляются с предл. (при указании на количество) по (чему и что);

па два чалаве́кі — по́ два челове́ка;

па тры рублі́ — по три рубля́;

па чаты́ры кіламе́тры ў гадзі́ну — по четы́ре киломе́тра в час;

па пяць — по пяти́;

па тры́ццаць — по тридцати́;

па дво́е — по дво́е;

па паўтара́ — по полтора́;

па адны́м чалаве́ку ў рад — по одному́ челове́ку в ряд

па II сущ., нескл., ср. (в танцах) па

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

хадзі́ць, хаджу́, хо́дзіш, хо́дзіць; незак.

1. Мець здольнасць, магчы рухацца, ступаючы нагамі (пра чалавека і жывёл). — Шкадуе бацька вельмі, што не можа хадзіць, — паведаміла шэптам Вера. Шамякін.

2. Тое, што і ісці (у 1 знач.), аднак хадзіць абазначае рух, які паўтараецца, адбываецца ў розны час і ў розных напрамках.

а) Перамяшчацца, ступаючы нагамі, робячы крокі (пра чалавека і жывёлу). Па-над рэчкай у лузе квяцістым Мы хадзілі, бывала, не раз. Колас. Круг за кругам гракі ходзяць услед за трактарамі. Бялевіч. / З акалічнаснымі словамі, якія паказваюць характар падобнага руху. Збляднелая, змізарнелая Гертруда Паўлаўна ходзіць на дыбачках. Навуменка. Цяпер [свякроў] хадзіла згорбіўшыся і ўсё подбегам, трушком, быццам ёй горш, як усяму свету, часу не хапала. Брыль. // Карміцца на пашы, пасвіцца (пра жывёлу). За фермай на пасецы ля лесу хадзіла скаціна. Пташнікаў. Людзі ўбачылі нават Архіпа, статак якога хадзіў недалёка ў кустах. Пестрак.

б) Перамяшчацца пэўным маршрутам; ездзіць, плысці, ляцець (пра сродкі перамяшчэння). Паміж горадам, дзе вучылася Ганна Прыбыткоўская, і Якубавічамі хадзіў аўтобус штодзень. Чорны. — Вазьмі ж мяне, лётчык, хачу я.. На моры зірнуць хоць раз вокам, Як ходзяць па іх караблі. Купала. / З акалічнаснымі словамі, якія паказваюць характар такога перамяшчэння. Хадзіць на вёслах. □ [Чмаруцька:] — У мае часы і вугалю было малавата, паравозы хадзілі на дрывах. Лынькоў. // Плаваць, ездзіць у якасці члена экіпажа, вадзіцеля. Хадзіць у міжгароднія рэйсы. □ [Павел Пятровіч:] — У час другой сусветнай вайны хадзіў матросам на гандлёвых параходах. Кухараў.

в) Перамяшчацца ў пэўным кірунку (пра свяцілы, хмары і пад.). Дзякуй сонцу, што ў небе хадзіла высока і сцяблам аддавала бацькоўскую сілу. А. Вольскі. Ходзяць зоры над краінай, Дрэвы стомленыя спяць. Глебка. Яшчэ раніцаю на захадзе хадзілі чорныя хмары, цяпер яны аблажылі кругом неба. Гурскі.

г) Перамяшчацца, рухацца масай, патокам, чарадой. Вецер то ходзіць пругка, шырока, нібы пнецца паваліць нешта, то скуголіць прарэзліва і дзіка. М. Стральцоў. Важка ходзіць ужо, не ляжыць акіян. Русецкі. На Случчыне, дажджамі ўмытай, што і казаць, гаспадары: высокай хваляй ходзіць жыта і побач высяцца капры. Вялюгін. / Пра рыб, дробных звяроў. Чародамі ў рэках хадзілі самы. Броўка. Увесь Дняпро ў кругах: ходзіць рыба шалёна. Караткевіч. // Разносіцца, быць чутным (пра гукі, пахі). Смех адказны, смех шчаслівы Ходзіць на пагорках. Колас. / у вобразным ужыв. Ходзіць па нівах бязмежных Вясна маладая. Танк. На снежных шырокіх прасторах Хадзіла зіма і мароз. Глебка.

3. у што, на каго або з інф. Тое, што і ісці (у 2 знач.), аднак хадзіць абазначае рух, які адбываецца ў розны час, у розных напрамках. Хадзіць у госці. Хадзіць у школу. □ Корпацца дзень у дзень на гаспадарцы і хадзіць дзень у дзень на работу ніхто не мог бы патрапіць. Чорны. Такіх асілкаў я калісьці сустракаў у Сібіры і на Далёкім Усходзе. З імі не страшна хадзіць на мядзведзя. Паслядовіч. З шчасцем і ў грыбы добра хадзіць. Прымаўка. // Бываць дзе‑н., наведваць каго‑, што‑н. Тэкля любіла хадзіць па суседзях — вельмі гутарлівая баба была. Бядуля. Некалькі гадоў жонка хадзіла па дактарах, ездзіла на курорты. Навуменка. // Выступаць у паход супроць каго‑н., нападаць. Хадзіць вайною. □ На ворага [народ] хадзіў у бітвы, хоць вораг быў аж вельмі люты. Дубоўка. Партызаны біліся не на жыццё, а на смерць. Дванаццаць дзён трымалі абарону і самі не раз хадзілі ў атакі. «Маладосць».

4. Пераходзіць, перадавацца ад аднаго да другога. Гэты ліст [жонкі Шышкіна] хадзіў па ўсёй батарэі. Няхай. А гуцулы п’юць, гуляюць, Ходзіць чарка па руках. Зарыцкі. // Распаўсюджвацца, станавіцца вядомым многім (пра чуткі, весткі і пад.). Пра горку хадзіла легенда, нібы пахаваны на ёй у далёкія-далёкія часы казачны волат-асілак. Лынькоў. — Пра Гарбачэўскага ходзяць легенды, — пачаў Шыманскі. — Ён сотні людзей выратаваў ад смерці... Гурскі. // Праяўляцца то ў адным, то ў другім месцы. Эпідэмія ходзіць. □ Словы аб тым, што ёсць на свеце шчаслівыя землі, па якіх не ходзіць жоўтая хвароба, засталіся марай аб лепшым, што рыхтавала.. [Арцёму] будучыня. Самуйлёнак.

5. Быць у руху; рухацца ўзад і ўперад або ўверх і ўніз, з аднаго боку ў другі. А там, за доўгімі сталамі, У стол уткнуўшыся насамі, Сядзяць пісцы, як гною кучкі, Скрыпяць іх пёрцы, ходзяць ручкі. Колас. Лоўка ходзіць моцны струг, Стружкі сыплюцца наўкруг. Дзеружынскі. // Зыбацца, ківацца (з-за няшчыльнага прылягання, злучэння). Маснічына ходзіць пад нагамі. // Калыхацца, дрыжаць. Дзірван пад намі ходзіць (Кол забіваем мы), Каб мог і ён адводзіць Калючыя грамы. Свірка.

6. Падымацца і апускацца пры глыбокім дыханні, пры напружанні і пад. [Колас:] — Я ў Грына моцна надыхваюся марскога ветру, грудзі ходзяць, як у дваццаць гадоў. Лужанін. У.. [Паўліка] нават сапраўдных мускулаў на руках няма, а ў Міколкі яны вунь якімі тугімі гузакамі пад скурай ходзяць. Бяганская.

7. Укісаючы, брадзіць. Цеста ходзіць. // перан. Быць узбуджаным, усхваляваным, узрушаным. Ходзіць лагер, нібы ў віры, Бо загад аддан. А тым часам камандзіры Вывучаюць план. Колас.

8. за чым. Разм. У спалучэнні з назоўнікамі азначае выкананне пэўнай работы, дзеяння пры дапамозе прылады, названай назоўнікам. Юрка патузваў лейцы, гукаў на каня і ўслед за ім, вельмі паволі, хадзіў за бараною. Чорны. [Марыя] хадзіла і за плугам, і за бараной, брала ў рукі і касу. «Звязда».

9. каля (ля) каго-чаго. Клапаціцца аб кім‑, чым‑н., даглядаць каго‑, што‑н. Змалку прывучыў.. [Сёмку] бацька хадзіць каля зямлі, любіць яе і даглядаць. Гартны. [Доктар:] Я Антону Мітрафанавічу медыкаментаў пакіну і раскажу, як каля раны хадзіць. Крапіва.

10. за кім. Заляцацца да каго‑н. За.. [Валяю] хадзілі хлопцы, але ніводзін не быў падобен да.. [Кавальчука]. Чорны. — Вы, цётка, думаеце, Сак за мной ходзіць? Не. Ён хоча браць Раю. Сягоння б ажаніўся, каб пайшла. Ермаловіч.

11. Насіць што‑н., апранацца як‑н., у што‑н. Цяпер Антон хадзіў чыста, галіўся, нават паправіўся. Ракітны. Адзін жыў — у лапцях хадзіў, у калгас прыйшоў — каптан знайшоў. Прымаўка.

12. Разм. Быць у якім‑н. званні, на якой‑н. пасадзе, на якой‑н. рабоце. [Баба Параска:] — А ты стаў культурны. Усё дзякуй ды дзякуй. На кожным, лічы, слове. Нябось вывучыўся недзе, можа ў начальніках ходзіш? Чыгрынаў. Не сорамна цяпер Марыі Пятроўне за дачку. У перадавіках ходзіць. «Работніца і сялянка».

13. Быць, знаходзіцца ў якім‑н. стане, настроі. Панурыя, злыя хадзілі мужчыны, аб чымсьці перашэптваліся, спрачаліся, дамаўляліся. Лынькоў. Слава, якому Тоня дазволіла неяк раз мазнуць пэндзлем, хадзіў сярод братоў і сясцёр ледзь не героем: лічыў сябе амаль запраўскім маляром. Даніленка. Вясёлы, гаманкі быў [Сцяпан Лісоўчык], калі ў хлопцах хадзіў. Ракітны. // Разм. Быць цяжарнай, чакаць дзіця. — Дык гэта ж у іх, пэўна, радзіны! — пляснула цётка рукамі. — Саша ж ходзіць апошнія дні. Васілевіч.

14. Выкарыстоўвацца тым або іншым чынам, у той або іншай запрэжцы (пра коней і пад.). [Сомік] адмаўляўся, што ў яго конь малады, у цяжкім возе ніколі не хадзіў, а каню было ўжо чатыры гады. Крапіва.

15. Рабіць ход якой‑н. фігурай, картай. Хадзіць канём. Хадзіць козырам.

16. Разм. Адпраўляць натуральную патрэбу. Хадзіць на двор.

17. заг. хадзі́(це). Разм. Запрашэнне ісці куды‑н., прыступаць да чаго‑н. — Ну, хадзі за стол, нябога; Сядзь і ты, стары, сюды, Пасілкуйцеся з дарогі... Колас. Хадзіце, хадзіце к марозу! Хадзіце ў госці хутчэй! Купала.

•••

Вецер ходзіць дзе гл. вецер.

Вецер ходзіць у галаве — тое, што і вецер гуляе ў галаве (гл. вецер).

Галава ходзіць кругам — тое, што і галава ідзе кругам (гл. галава).

Далёка хадзіць не трэба гл. трэба.

З торбай хадзіць — жабраваць, прасіць міласціну.

Каб ты па гары хадзіў ды сонца не бачыў! — ужываецца як праклён.

Каб ты па свеце не хадзіў! — ужываецца як праклён.

Па адной дошчачцы (маснічыне) хадзіць — дагаджаць каму‑н., падпарадкоўвацца ва ўсім.

Пад стол пяшком хадзіць — быць яшчэ зусім малым.

Пад сядлом хадзіць — выкарыстоўвацца для верхавой язды (пра коней).

Справа ходзіць пра што (аб чым) — тое, што і справа ідзе пра што (аб чым) (гл. справа ​1). Дзед Талаш — чалавек пераважна замкнуты. Сваімі думкамі не з кожным падзеліцца і думае іх спакваля, грунтоўна, асабліва калі справа ходзіць аб важных рэчах. Колас.

У золаце хадзіць — быць багатым.

Улегцы хадзіць — не быць нагружаным працай.

У чубы хадзіць — тое, што і брацца за чубы (гл. брацца).

Хадзіць арлом (гогалем) — хадзіць важна, ганарыста.

Хадзіць бабылём — доўга не жаніцца, жыць адзінока, без сям’і.

Хадзіць гужам (роем) за кім — выказваць сваё захапленне кім‑н.; пра поспех у многіх.

Хадзіць козырам (кандзібоберам) — паводзіць сябе ганарліва, незалежна; задавацца.

Хадзіць кругом ды навокала — гаварыць намёкамі, абыходзячы сутнасць справы.

Хадзіць на галаве — дурэць, сваволіць, нікога не слухацца.

Хадзіць (стаяць) на задніх лапках перад кім — прыслужвацца, выдыгаць перад кім‑н.

Хадзіць на мяккіх лапах — а) хадзіць крадучыся, цішком, каб не чулі; б) перад кім услужваць каму‑н., выслужвацца перад кім‑н.

Хадзіць на пальчыках — далікатна абыходзіцца з кім‑н., выказваючы павагу, шкадуючы каго‑н.

Хадзіць на пары́ — пра цяжарную перад блізкімі родамі.

Хадзіць на часах — тое, што і хадзіць на пары́.

Хадзіць пад пенай — цяжка, заўзята працаваць.

Хадзіць па зямлі — жыць.

Хадзіць па людзях — набірацца, жабраваць.

Хадзіць па лязе — рызыкаваць, быць у небяспецы.

Хадзіць па руках — а) пераходзіць ад аднаго да другога, быць у карыстанні то ў аднаго, то ў другога; б) уступаць у любоўныя зносіны то з адным, то з другім мужчынам (пра жанчыну). — Хто ведае, .. што было б з тою шляхцянкаю, што адзін час нават па руках хадзіла? Бажко.

Хадзіць па струнцы — быць вельмі дысцыплінаваным, паслухмяным; бясспрэчна падпарадкоўвацца каму‑, чаму‑н. Сыны, дочкі, унукі і праўнукі хадзілі па струнцы, разам садзіліся за стол і, пад’еўшы, дзякавалі бабцы, хоць яна даўно не кухарыла. Лужанін.

Хадзіць у воўчай скуры (шкуры) — маскіравацца з пэўнай мэтай. [Багуцкі:] — Мне нельга, аднак, адкрыта гаварыць з імі [рабочымі] і мне абрыдла.. хадзіць у гэтай воўчай скуры і адчуваць, як кожны позірк нашых людзей нібы распаленым жалезам працінае маё сэрца. Лынькоў.

Хадзіць у запрэжцы — а) быць запражным, выкарыстоўвацца ў якасці запражнога (пра каня, вала і пад.); б) рабіць адну справу.

Хадзіць улукаткі — хадзіць зігзагамі, крыва, віляючы з боку ў бок.

Хадзіць (прасіцца) у наначкі — хадзіць да каханай дзяўчыны (жанчыны) і заставацца там нанач. За гарадской прапіскаю Вы ідзяце ў нянечкі. Вас у пад’ездах ціскаюць, Салдаты просяцца ў наначкі. Барадулін.

Хадзіць у пазычкі — пазычаць.

Хадзіць фертам — мець бравы, самаздаволены выгляд.

Хадзіць ходырам (хадуном) — а) моцна хістацца, калыхацца. Кузаў рыпеў, патрэскваў, хадзіў ходырам; пасажыраў вадзіла ва ўсе бакі. Ракітны. Ірка спынілася — сталі і.. [алені]. Дыхалі часта-часта, бакі ў іх хадзілі хадуном. Пташнікаў; б) быць у руху, кіпець, хвалявацца. Ды і ад дзеда Хвядоса, і ад даўгінаўскіх дзядзькоў я чуў, што некаторыя фальваркі ўжо хадуном ходзяць, а паны грызуцца паміж сабою, як сабакі. Бажко.

Хадзіць як пад зямлёй — мець прыгнечаны стан, дрэнны настрой.

Чыста хадзіць каля посуду — есці ўсё да канца, усё, што даюць, з апетытам.

Язык гладка ходзіць гл. язык.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

лад I (род. ла́ду) м.

1. (общественное устройство) строй; (установленный порядок) устро́йство ср.;

дзяржа́ўны л. — госуда́рственный строй;

саве́цкі л. — сове́тский строй;

сацыялісты́чны л. — социалисти́ческий строй;

грама́дскі л. — обще́ственное устро́йство;

2. (мир, порядок) лад; согла́сие ср.;

3. (способ, образец) лад;

на старасве́цкі л. — на стари́нный лад;

4. (повседневный, привычный уклад) обихо́д;

5. настро́ение ср.;

ліры́чны л. — лири́ческое настро́ение;

6. муз. (тональность) лад;

7. чаще мн. (гитары, гармоники и т.п.) лады́;

8. (языка) строй;

граматы́чны л. — граммати́ческий строй;

◊ дайсці́ да ла́ду — доби́ться то́лку;

прыйсці́ да ла́ду — прийти́ к согла́сию;

прыве́сці (даве́сці) да ла́ду — привести́ в поря́док;

ісці́ на л. — идти́ на лад;

перарабі́ць на свой л. — переде́лать на свой лад;

(калі́) на до́бры л. — (е́сли) по-настоя́щему, как поло́жено;

быць не ў лада́х — быть не в лада́х;

на ўсе (на ро́зныя) лады́ — на все (на ра́зные) лады́;

ла́ду не дабра́ць — то́лку не доби́ться;

наве́сці л. — навести́ поря́док;

даць л. — привести́ в поря́док;

не ў л. — не в лад;

не ў ладу́; не ў лада́х — не в ладу́; не в лада́х;

ні скла́ду, ні ла́ду — ни скла́ду, ни ла́ду;

скланя́ць на ўсе лады́ — склоня́ть на ра́зные лады́;

у лад — в лад;

у ладу́, у лада́х — в ладу́, в лада́х;

любо́ў ды л. — сове́т да любо́вь;

спява́ць на но́вы л. — петь на но́вый лад;

настро́іцца на і́ншы л. — настро́иться на друго́й лад;

на адзі́н л. — на оди́н лад;

адкла́д не ідзе́ на л. — посл. не откла́дывай в до́лгий я́щик

лад II (род. ла́ду) м., грам. наклоне́ние ср.;

○ абве́сны л. — изъяви́тельное наклоне́ние;

зага́дны л. — повели́тельное наклоне́ние;

умо́ўны л. — сослага́тельное наклоне́ние

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

fállen

*

I

vi (s)

1) па́даць

auf die [zur] Érde ~ — па́даць [упа́сці] на зямлю́

einánder in die Árme ~ — кі́нуцца адзі́н аднаму́ ў абды́мкі

~ lássen* — упусці́ць, вы́пусціць; адмо́віцца (ад каго-н., чаго-н.); адвярну́цца (ад каго-н.)

die Máske ~ lássen* — скі́нуць ма́ску

2) па́даць, паніжа́цца

das Barométer fällt — баро́метр па́дае

3) па́сці, загі́нуць

er fiel als Held — ён загі́нуў геро́ем

4) па́сці, зда́цца (пра горад і г.д.); па́сці, быць скі́нутым [зве́ргнутым] (пра ўрад)

5) ісці́, выпада́ць (пра снег, дождж, расу)

6) па́даць (пра святло)

7) па́даць, выпада́ць на до́лю

die Wahl fiel auf ihn — вы́бар паў на яго́ до́лю

das fällt ihm leicht [schwer] — гэ́та дае́цца яму́ лёгка [ця́жка]

die Entschéidung ist gefállen — рашэ́нне прыня́та

8)

j-m auf die Nérven ~ — нервава́ць, раздражня́ць каго́-н.

j-m ins Wort ~ — перабіва́ць каго́-н.

díese Fárbe fällt ins Gélbe — гэ́ты ко́лер адліва́е [аддае́] жо́ўтым

j-m zur Last ~ — быць каму́-н. ця́жарам

j-m zur Ópfer ~ — стаць ахвя́рай каго́-н.

◊ die Würfel sind gefállen! — жэ́рабя кі́нута!

II

vi (s) прыпада́ць; падпада́ць

auf éinen Sónntag ~ — прыпада́ць на нядзе́лю

únter éine Bestímmung ~ — падпада́ць пад дзе́янне пастано́вы [прадпіса́ння, зага́ду]

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

Kopf

m -(e)s, Köpfe

1) галава́

mit blóßem ~ — з непакры́тай галаво́й

2) галава́, ро́зум

ein héller ~ — све́тлая галава́

den ~ hóchhalten* — не схілі́ць галавы́

~ hoch! — вышэ́й галаву́!

den ~ hängen lássen* — заняпа́сці ду́хам

sich (D) etw. in den ~ sétzen — браць што-н. сабе́ да галавы́

Hals über ~ — стрымгало́ў

mit dem ~ durch die Wand géhen* — ісці́ напрало́м

er ist nicht auf den ~ gefállen — ён не дурны́ [не ду́рань]

sich (D) den ~ über etw. (A) zerbréchen* — лама́ць сабе́ галаву́ над чым-н.

sich (D) etw. aus dem ~ schlágen* — вы́кінуць сабе́ што-н. з галавы́

sich (D) etw. durch den ~ géhen lássen* — абду́мваць што-н.

den ~ aufs Spiel sétzen — рызыкава́ць галаво́ю

ich weiß nicht, wo mir der ~ steht — у мяне́ галава́ кру́ціцца

~ stehen* — стая́ць на галаве́

◊ es steht álles ~ — пану́е по́ўны беспара́дак, усё ідзе́ дагары́ нага́мі

3) асо́ба, чалаве́к

die Grúppe ist elf Köpfe stark — у гру́пе адзіна́ццаць асо́б [чалаве́к]

das kóstet drei Rúbel pro ~ — гэ́та кашту́е (па) тры рублі́ з [на] чалаве́ка

4) загало́вак (у газеце)

5) гало́ўка, пле́шка (цвіка)

◊ den Nágel auf den ~ tréffen* — папа́сці ў са́мую кро́пку

6) кача́н (капусты)

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

збіць, саб’ю, саб’еш, саб’е; саб’ём, саб’яце; зак., каго-што.

1. Ударам, рэзкім рухам аддзяліць што‑н. ад чаго‑н., прымусіць адваліцца, зваліцца. Збіць снег з ботаў. Збіць попел з папяросы. □ Васіль знайшоў на антонаўцы пераспелы яблык, збіў яго. Гаўрылкін. Салдат штурхнуў яго ў бок, і толькі па версе галавы перабежчыка слізгануў кулак Сяргея Карагі і збіў шапку. Колас. // Патушыць (агонь, полымя). Самалёт загарэўся. Збіць агонь пікіраваннем не ўдалося. Матрунёнак. Вось вецер пайшоў на таполі І полымя збіў з верхавін. Кірэенка.

2. Ударам, штуршком паваліць, прымусіць упасці. Збіць з ног. □ Цімошка затрымаў дух, як бы над ім узнялі булаву, каб збіць яго адным махам. Колас. // Падстрэліўшы, падбіўшы на ляту, прымусіць упасці. Збіць самалёт. Збіць птушку.

3. Ударам, рэзкім рухам ссунуць, перамясціць каго‑, што‑н. з належнага месца. Музыка не спяшаючыся сеў, закінуў нагу на нагу, збіў на левае вуха шапку-вушанку, падміргнуў Пецю і шырока расцягнуў чырвоныя мяхі тальянкі. Сіняўскі. Сімен не паспеў адказаць: хлынуўшы натоўп збіў .. [яго і Рыгора] з месца і адапхнуў на некалькі крокаў назад. Гартны. // Ссунуўшы, парушыць правільнасць чаго‑н. Збіць прыцэл. // З боем адцясніць, выбіць адкуль‑н. Збіць ворага з пазіцыі. // Прымусіць сысці з правільнага напрамку. Збіць з курсу. Збіць з дарогі. □ Толік уважліва паглядзеў наперад. — Яны тут... Глядзі, сляды пасыпаюць нечым... — Гэта каб сабаку збіць са следу, — шэптам растлумачыў Васілёк. Зуб. // Прымусіць зрабіць што‑н. насуперак сваім намерам, меркаванням. — Ужо два тыдні дыхнуць [бацька] не дае — усё ўгаворвае мяне ісці ў прымы к Іллюкевічу. Усё думае — мяне тым саб’е, што там хутар багаты. Чорны.

4. Моцна пабіць, знявечыць пабоямі. Збіць да смерці. □ Усіх сялян [казакі] моцна збілі бізунамі. □ Ягору адсеклі правую руку, каб другі раз не чапаў панскага дабра. Скрыпка. Сварыўся .. [бацька] з людзьмі, і, мусіць, аднойчы збілі яго. Лужанін.

5. Ударамі сапсаваць, зрабіць непрыгодным. Збіць лязо. Збіць падковы. // Разм. Стаптаць, знасіць (абутак). Косцік за вясну збіў бацінкі. □ Валі туфлі цесныя зрабіліся. Васілевіч. // Разм. Здзерці, абадраць скуру аб што‑н. Збіць калена. □ [У Леаніда] шчыміць барада, дзе збіў скуру. Намацаць пальцамі, — здаецца, прыгаілася. Пташнікаў.

6. Прыбіць адно да другога, змацаваць адно з другім цвікамі. Збіць дошкі. □ Румам у нас называюць тое месца, куды вывозяць зімою калоды з лесу, каб вясною збіць іх у плыты і сплаўляць па рэчцы. Колас. // Зрабіць, вырабіць што‑н., прыбіваючы адну частку да другой. Збіць стол. Збіць скрынку.

7. Дамагчыся знікнення або рэзкага памяншэння чаго‑н. Збіць тэмпературу ў хворага. // Выклікаць зніжэнне, падзенне чаго‑н. Збіць цану. // перан. Разм. Прымусіць знізіць, зменшыць праяўленне чаго‑н. Старшыня добра ведаў вось такіх, раззлаваных, якія ішлі з яўным намерам пакрычаць, пасварыцца, і ўмеў улагодзіць іх ці хаця б збіць ваяўнічы запал. Шамякін.

8. Зблытаць, прымусіць памыліцца. Не заходзячы ў хату, [Аўгіння] заскочыла да Лукаша ў клуню і накрычала на яго, што ён, не святкуе і яе збіў і ўвёў у грэх. Колас. // Выклікаць замяшанне, прымусіць разгубіцца. — Пранюхваеш? — насмешліва спытаў Сяўрук з яўным разлікам збіць ціхага чалавека, не прывыкшага выступаць. Кулакоўскі. Гэтая абыякавасць Гардзея зусім збіла Насцю. Мележ.

9. Зблытаць, змяць (валасы, шэрсць і пад.). Замест ложкаў ці нараў у бараку ўздоўж сцяны была паслана салома. Яе збілі, перацерлі на мякіну. Якімовіч. // Палажыць, паблытаць, стаптаць (аб пасевах). Летась град збіў жыта. Васілевіч.

10. Прыгатаваць што‑н., узбіваючы, узбоўтваючы. Збіць масла. Збіць мус.

11. Разм. Б’ючы, таўкучы, зрабіць што‑н. глінабітнае. Збіць печ. Збіць сцяну.

•••

Збіць гонар — прымусіць каго‑н. не задавацца.

Збіць з (правільнай) дарогі — прымусіць адступіць ад правільных думак, меркаванняў; штурхнуць на што‑н. нядобрае.

Збіць з панталыку (з толку, з тропу) — а) выклікаць замяшанне, заблытаць; б) тое, што і збіць з дарогі.

Збіць (зрэзаць) на горкі яблык — моцна пабіць, адсцябаць.

Ногі збіць — тое, што і ногі адбіць (гл. адбіць).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сачы́ць ​1, сачу, сочыш, сочыць; незак.

1. што, за кім-чым і з дадан. сказам. Назіраць за тым, што рухаецца, пераводзячы за ім позірк. Там спіць салдат, які не раз Сачыў кірунак іх палётаў, Хоць воблакаў было ў той час На небе менш, чым самалётаў. Гаўрусёў. Малашкін доўга сачыў за воблачкам, аж пакуль яно не растала ў паветры. Пестрак. Вось і цяпер Грыша прылажыў брылём руку да ілба і сочыць, як жаваранак падае каменем на зямлю. Пальчэўскі. // і без дап. Глядзець на каго‑, што‑н., не адрываючы вачэй. Туравец, які сачыў за полем, убачыў наводдалек постаці. Мележ. [Мірон] пяшчотна падкладаў трэскі і сачыў, як языкі полымя лізалі іх. Маўр. // у што. Пазіраючы куды‑н., падглядваць. Маці прычыніла дзверы і нават у шчылінку не сочыць. Гарбук. — Вартавы не сочыць у шкельца, — пахлопаў [Петруся] па плячы Рыгор. Гартны.

2. за чым і з дадан. сказам. Цікавячыся чым‑н., назіраць за развіццём, станам, ходам чаго‑н. З неаслабнай увагай.. [дзяўчаты] сачылі за ўсім ходам такой урачыстасці. Дубоўка. Чытач увесь час напружана сочыць, як Леапольд Гушка ажыццяўляе сваю мару аб зямлі і свабодзе. Луфераў. Наста цвёрда вяла падлік святам і строга сачыла за квадрамі месяца. Колас. // Цікавячыся ўсім, што адбываецца ў якой‑н. галіне, быць у курсе справы. Асабліва сачыў.. [Алесь] адзін час за падзеямі ў Грэцыі. Паслядовіч. // перан. Уважліва ўглядвацца, услухвацца ў што‑н., каб правільна зразумець, не ўпусціць чаго‑н. Сачыць за размовай. □ — Пракоп, унурыўшыся, слухае, а потым перастае сачыць за словамі Чыкілевіча, разважаючы над пытаннем, ці пойдзе ён у калгас, ці не пойдзе. Колас. Падпёршы шчаку далоняй, Алесь сачыў за выразам яе [Варвары] твару і чакаў адказу. Васілевіч.

3. за кім-чым, што, са злучн. «каб». Назіраць, наглядаць за кім‑, чым‑н. (з мэтай кантролю, аховы і пад.). Сачыць за паказаннямі прыбораў. □ Толькі ходзяць вартавыя, За спакоем лесу сочаць. Кірэенка. Парадак сочыць сыч-глушак і клопату багата мае. Дубоўка. [Якуб Андрэевіч:] — Вы тут сачыце, каб ноччу ніхто святла не паліў. Жычка. // Апекаваць каго‑н., клапаціцца аб кім‑, чым‑н., пра што‑н. Маці дзеда прасіла, каб сачыў ён за ўнукам. Лынькоў. Кожнаму ўспаміналася родная сястра або маці, што заўсёды сачыла, каб на ім была чыстая кашуля, адпрасаваны каўнерык, каб ён меў беленькую насоўку. Грахоўскі.

4. за кім-чым, што. Устанавіць пастаянны нагляд за кім‑, чым‑н. з тым, каб выкрыць, выявіць што‑н., злавіць каго‑н. на чым‑н. Андрон добра ведаў, што за ім сочыць стараста Макей — хітры багаты мужык, і даносіць гэта ўрадніку. Каваль. [Ліда] кожны дзень выязджала машынай з мястэчка.., што давала ёй магчымасць сачыць за рухам аўтатранспарту на шашы. Брыль. Многа дзён сачыў.. [Багданёнак] са сваім атрадам за бандыцкім гняздом. Чарнышэвіч.

5. што. З нецярплівасцю чакаць. Рукою маткі На ўслон шпурляліся аладкі, А дзеці іх даўно сачылі І на ляту блінцы лавілі, Заядла мазалі іх здорам. Колас.

6. каго-што. Падпільноўваць, асочваць. Ой, гуляй жа, Бандароўна, З вечара да ранку! Цябе вораг ужо сочыць, Сочыць на каханку. Купала.

7. каго-што. У мове паляўнічых — адшукваць па следу, высочваць. Ды ў той жа дзень наказ быў даны Ісці Міхалу пад буданы Сачыць ваўкоў. Колас.

сачы́ць ​2, сачу, сочыш, сочыць; незак.

1. Выцякаць па кроплі, струменьчыкамі, цячы (пра вадкасць). // Выдзяляць (пах і пад.). А сосны сочаць і струменяць Густы, духмяны пах смалы. Колас.

2. Здабываць што‑н. з чаго‑н. Сачыць мёд з сотаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Трэ́сці ‘тузаць, штурхаць, хутка рухаць туды і назад або ўверх і ўніз’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Бяльк., Шат.; ашм. Стан., Сержп. Прым.), трэсць ‘тс’ (Нас.), ‘рэзка калоцячы, будзіць; шукаць’ (Юрч. Сін.), трасці́ ‘хістаць, калаціць, тузаць’ (ТСБМ, Касп., Некр. і Байк.), ‘абшукваць’ (Ласт.), трасты́ ‘моцна трэсці; шукаць’ (Клім.), траса́ць ‘тс’ (брасл., Сл. ПЗБ), трасці́, трасты́, трясті́, трэсці́, трэсць, трэсь ‘растрасаць сена, салому, растрэсваць’ (мядз., в.-дзв., свісл., кам., Сл. ПЗБ), трастэ́ комына ‘ачышчаць комін ад сажы’ (Ск. нар. мовы), трасе́ (тра́сца) ‘ліхаманіць’ (Яруш.; Сл. ПЗБ; ЛА, 3), трасэ́ ‘кідае (эпілепсія)’ (кам., Сл. ПЗБ), трэ́сці, трэсць ‘выклікаць дрыжанне ад холаду, удараў, язды па няроўнай дарозе’ (ТСБМ, Нас.), трэ́сці кулі́ ‘вытрушваць змятую і перабітую салому’ (Жд. 1, Выг., Сл. ПЗБ), трасці́ трася́нку ‘змешваць сена з саломай’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ), трэ́сці ‘растрасаць, разбіваць гной’ (Сл. ПЗБ; в.-дзв., Шатал.; ашм., Стан.), ‘трэсці фруктовыя дрэвы’ (Нас., Гарэц., Сл. ПЗБ; ашм., Стан.), ‘біць’ (мядз., Сл. ПЗБ), ‘ачышчаць ад кастрыцы’ (ТСБМ; вільн., Сл. ПЗБ), ‘пустошыць, спаражняць’ (пух., Сл. ПЗБ), ‘выбіраць (рыбу) з сеткі’ (іўеў., там жа), ‘рабіць вобыск’ (ТСБМ, Шат., Гарэц.; віл., Сл. ПЗБ; ашм., Стан.), трэ́сца ‘прагнуць, вельмі хацець’ (Юрч. СНЛ, Юрч. Сін.), ‘празмерна шкадаваць’, ‘моцна дрыжаць’, ‘вельмі баяцца’, ‘скупіцца, празмерна сквапнічаць’: трэ́сца над кожнаю капейкаю (Юрч. Сін., Юрч. Фраз.), трэ́сціся ‘мяняцца (аб надвор’і)’: нешта пагода трасецца, німа як ісці касіць (шчуч., З нар. сл.), ‘хістацца (пра дрэва), калаціцца (ад холаду), падскокваць, едучы па няроўнай дарозе’, ‘хвалявацца за каго-небудзь’ (ТСБМ), ‘тс’, ‘баяцца, дрыжаць’, ‘калаціцца, трапятадь (аб сэрцы)’ (Сл. ПЗБ, Нас.; ашм., Стаяк.), трасці́ся ‘дрыжаць, трэсціся’ (Бяльк.), трэ́сціса ‘тс’ (ТС), трэ́сцца ‘тс’ (Нас.), ст.-бел. трясти, трасты, трести ‘калаціць; абшукваць’, трястися, трастися, трестися ‘калаціцца, дрыжаць; баяцца; сварыцца’ (ГСБМ). Параўн. укр. трясти́, трясть, трястися ‘трэсці, калаціцца, дрыжаць’, рус. трясти́ ‘тс’, польск. trząść ‘трэсці’, ‘раскідваць, растрасаць’, ‘шукаць, рабіць вобыск’, ‘плявузгаць’, ‘вытрасаць зерне з саломы’, ‘арудаваць’, trząść się ‘трэсціся, дрыжаць’, каш. třisc, třësc ‘раўнамерна раскідваць’, ‘падкідваць на дарозе’, н.-луж. tśĕsć ‘трэсціся’, tśĕsć se ‘дрыжаць’, в.-луж. třasć, třasć so ‘тс’, чэш. třásti, třásti se ‘тс’, славац. triasť ‘трэсці’, ‘трэсці садавіну’, ‘ліхаманіць’, ‘трэсціся ад холаду, страху’, triasť sa ‘трэсціся, дрыжаць’, ‘прагна жадаць, марыць’, славен. trésti ‘трэсці’, ‘хістаць (галавой)’, ‘трэсці дрэвы’, ‘балбатаць’, trésti se ‘дрыжаць, трэсціся, уздрыгваць’, харв. trésti se ‘тс’, чак. trẽsti, серб. тре́сти ‘трэсці, устрэсваць’, ‘вытрэсваць’, тре́сти се ‘трэсціся, дрыжаць’, балг. тресѐ ме ‘мяне ліхаманіць’, макед. тресе ‘трэсці, вытрэсваць’, ‘несці лухту’, тресе се ‘трэсціся’, ‘абтрэсвацца’, ‘дрыжаць’, ст.-слав. трѧсти ‘трэсці’, трѧсти сѧ ‘трэсціся, дрыжаць’. Прасл. *tręsti (sę) ‘трэсці’ — відаць, кантамінацыя на базе блізкага значэння і.-е. *tremō і *tresō ў *trems‑, з якога, напрыклад, выводзяць гоц. þramstei ‘конік зялёны, Telligonia viridissima’ (Фасмер, 4, 113; Шустар-Шэўц, 1542; ЕСУМ, 5, 665; Борысь, 647). Да першай часткі кантамінаваных лексем узводзяць: ст.-грэч. τρέμω ‘дрыжу, трапячу’, лац. tremō ‘дрыжу’, літ. trìmti ‘дрыжэць ад холаду’, тахар. A träm‑ ‘дрыжаць’, тахар. B tremen ‘трапятанне’, алб.-тоск. trëmp, гегск. trem ‘лякаюся’, ст.-н.-ням. thrimman ‘скакаць’. Да другога элемента і.-е. *tres‑ адносяць ст.-інд. trasati ‘дрыжыць, баіцца’, ст.-перс. tars‑ ‘баяцца’, грэч. τρέο ‘трасуся, дрыжу’, лац. terreō ‘палохаю’, terror ‘страх’ і інш. (Бязлай, 4, 221; Глухак, 637; Арол, 4, 112; ESJSt, 16, 982). Сюды ж літ. trė̃sti ‘бегчы, бегчы наперагонкі’, лат. tresêt ‘бегчы, уцякаць’, tresît ‘трасціся’, ‘баяцца, палохацца’ (Карлікава, Slavia, 77, 1–3, 87). Абедзьве кантамінаваныя лексемы (*trem‑ і *tres‑) узыходзяць да і.-е. *ter‑/*tr‑ (Покарны, 1070). Адносна канкурэнцыі трасці і трэсці гл. Векслер, Гіст., 140. Сюды ж трасу́ха ‘топкае балота, дрыгва’ (навагр., Нар. сл.; Мат. Маг. 2), трасу́ха, трасу́чка ‘ліхаманка’ (ТСБМ, Нас.; рас., Шатал.; парыц., Янк. Мат.; капыл., Жыв. сл., Касп.), ‘дрыжыкі ад хвалявання’ (ТСБМ), ‘эпілепсія’ (Нар. Гом.); трасу́ха ‘від полькі’ (Касп.); ‘гноераскідальнік’ (Мат. Маг.), ‘бульбакапалка’ (Сцяшк. Сл., Жд. 3); трасу́чка ‘вуда з маленькай алавянай рыбкай (блешня) і кручком’ (Дэмб. 2, Нар. Гом.); трасу́шчы ‘які трасецца’ (Жд. 2), ‘багністы’ (маст., Сл. ПЗБ), трасу́шчый ‘трывожны, неспакойны (час)’ (Юрч. Вытв.), трася́нка ‘ўсякі стары, зношаны транспарт’ (гродз., ЖНС); трасі́лка, трасу́ха ‘бульбакапалка’ (Юрч. СНЛ); трасе́нка ‘трасянка, сена, змешанае з саломай’ (беласт., Жыв. НС), трасёнка ‘тс’ (лудз., Сл. ПЗБ), трэ́сянка ‘тс’ (бяроз., Ск. нар. мовы); тра́сачка ‘дрыжыкі, трасучка’ (гродз., Сл. рэг. лекс.), траса́чка ‘ліхаманка’ (ТС), трасу́чка ‘тс’ (Растарг.); трасе́ннік ‘той, хто займаецца вытрасаннем’ (Юрч. Вытв.), трасе́нніца, трасе́ніца, трасе́льніца ‘жанчына, якая растрасае гной’ (глыб., в.-дзв., воран., Сл. ПЗБ), трасе́льшчык ‘той, хто трасе гной’ (шальч., там жа), трасе́нё ‘гразкае месца’ (Сцяшк.), трэ́сіна ‘месцы на дарозе, якія ўвесну набракаюць вадой’ (бяроз., КЭС), трасі́лка ‘машына для ачысткі льнянога валакна’ (ТСБМ), тра́скі ‘які выклікае трасенне, калыванне пры яздзе’ (Адм.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ręka

ręk|a

ж. рука;

z rąk do rąk — з рук у рукі;

rozkładać ręce — разводзіць рукамі;

trzymać w ~u — трымаць у руках;

mam wolną ~ę — у мяне рукі развязаныя;

dać wolną ~ę — даць свабоду дзейнасці;

wziąć co w swoje ręce — узяць што ў свае рукі;

podnieść ~ę na kogo — падняць руку на каго;

na ~ach nosić kogo — насіць каго на руках;

wypuścić z rąk okazję — прапусціць зручны момант;

~a sprawiedliwości — рука правасуддзя;

wyjść obronną ~ą — выйсці цэлым;

to mi na ~ę — гэта мне на руку;

umywać ręce — умываць рукі;

iść ~a w ~ę — ісці поплеч (поруч);

jak ~ą odjął — як рукой зняло;

do rąk własnych — асабіста;

dać ciepłą ~ę — даць шчодрай рукой;

lepszy wróbel w ~u niż sokół na sęku — лепш сініца ў руцэ, чым журавель у небе;

~a ~ę myje, noga nogę wspiera — рука руку мые;

z pierwszej ~i — з першых рук;

z pustymi ~oma — з пустымі рукамі;

siedzieć z założonymi ~oma — сядзець склаўшы рукі;

ręce do góry! — рукі ўгору!;

mieć związane ręce — мець звязаныя рукі;

prosić kogo o ~ę — прасіць чыёй рукі; сватацца да каго;

precz z ~ami! — рукі прэч!;

ręce przy sobie! — рукі прэч!; не чапаць!

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)