балаці́равацца

(ням. ballotieren < фр. balloter, ад ballotte = невялікі шар)

выстаўляць сваю кандыдатуру на выбарах, выступаць у якасці прэтэндэнта на якую-н. выбарную пасаду (напр. б. у дэпутаты).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

дупле́т

(фр. doublet)

1) тое, што і дублет 3;

2) у час більярднай гульні ўдар шарам у другі шар, які, стукнуўшыся аб борт і адскочыўшы ад яго, трапляе ў лузу.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

бал, бала; мн. балы, балаў; м.

1. Адзінка вымярэння сілы ветру, хвалявання мора, землетрасення. Вецер у пяць балаў. Шторм у дзевяць балаў.

2. Лічбавая ацэнка поспехаў у навучальных установах, дасягненняў у спорце. Пасля практыкаванняў на першых трох снарадах каманда СССР лідзіравала з вынікам 143,05 бала. □ На ўступных экзаменах у інстытут Наташа не дабрала нейкіх там двух нікчэмных балаў, якія і рашылі яе лёс. Краўчанка.

3. Гіст. Шар для падачы голасу за каго‑н. на выбарах. // Голас, пададзены за каго‑н. шляхам апускання шара.

[Фр. balle.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ра́бства, ‑а, н.

1. Грамадскі лад, заснаваны на рабаўладанні. Антычнае рабства. // Пра грамадскі лад, пры якім клас стваральнікаў асноўных матэрыяльных каштоўнасцей з’яўляецца бяспраўным, пазбаўленым уласнасці на сродкі вытворчасці. Прыгоннае рабства. Каланіяльнае рабства. Наёмнае рабства.

2. Стан, становішча раба (у 1 знач.). Аддаць у рабства. Вызваліцца ад рабства. // Палітычна залежнае становішча чалавека. І паралелі, і мерыдыяны Ім хочацца жалезнымі зрабіць, Каб шар зямны ў краты быў закован, І ў рабстве жыў пакораны народ. Панчанка.

3. перан. Поўнае падпарадкаванне чужой волі, уплыву. Сямейнае рабства.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

краке́т

(англ. croquet, фр. croquet)

гульня спартыўнага тыпу, у якой шар ударамі драўлянага малатка праводзіцца праз размешчаныя ў пэўным парадку драцяныя вароты, а таксама набор прылад для такой гульні.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

Жулёмак ’некалькі жмень ільну’ (беш., Нар. сл., 94). Параўн. рус. дыял. цвяр., наўг., перм., сіб. жу́литься ’сцісквацца’. Параўн. славен. žúželj, žuželj ’нешта скручанае разам’. Корань у жулёмак можа тлумачыцца паводле значэння ’сціснутыя сцяблы льну’, як і жменя: *žul‑ьm‑ъkъ. Слав. *žul‑ прадстаўляе і.-е. *geul‑ (Покарны, 1, 396–397) ’згінаць, скручваць’; параўн. арм. kalum ’бяру, хватаю’, ст.-інд. gōla‑h ’шар’. Элемент ‑ьm‑ адлюстроўвае былы суфікс (параўн. ‑мо: пражмо́ ’пражанае калоссе’, мульмо́ ’мазоль’, вязьмо ’перавясла’, Сцяцко, Афікс. наз., 54).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Настая́шча ’досыць многа’: Грыбоў настаяшча наадбіралі (мядз., Шар. словатв.), ’многа, як належыць’ (брасл., Сл. ПЗБ; шчуч., Сцяшк. Сл.), ’як мае быць’ (Сцяц.), ’даволі’, ’добра’, ’поўнасцю’ (Сл. ПЗБ, Жд. 2), сюды ж настаяшчы, настояшчы ’сапраўдны, праўдзівы’: Сягодня настаяшчая пагода (Некр., Сцяц., Сл. ПЗБ, ТС), ’даволі значны’ (ТС). Запазычана праз рус. настоящий ’сапраўдны’ са ст.-слав. настомыііть ’тс’, параўн. хлібь настоьынтааго дьне, ад настоит и ’павінен быць; быць прысутным’ (гл. стаяць, стаць), сінонім насжштьнъ (ад *sętь ’ёсць’, параўн. сутнасць, прысутнасць і інш.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Тала́нта ’другі крок у гульні ў цурку’ (ТС), тала́нты ’дзіцячая гульня: з круга большай палачкай падымаецца з зямлі і адбіваецца ўбок меншая палачка, якую другі ўдзельнік гульні павінен злавіць і ўкінуць у круг’ (слуц., Нар. словатв.). Няясна; відаць, не можа разглядацца асобна ад іншых падобных па структуры гульневых тэрмінаў, параўн. бала́нта ’дзіцячая гульня ў цурку’ (ТС), паля́нта ’від гульні, лапта’ (Скарбы). Магчыма, да лац. tālea ’дубец, кол’ аналагічна да іт. palla ’шар, мяч’ > польск. palant ’кій, якім б’юць па мячу’, параўн. палянт (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

пусто́й

1. (ничем не заполненный) паро́жні, пусты́;

пуста́я бо́чка паро́жняя (пуста́я) бо́чка;

2. (полый) пусты́, паро́жні;

пусто́й шар пусты́ (паро́жні) шар;

3. перен. (бессодержательный, легкомысленный) пусты́;

пусто́е сло́во пусто́е сло́ва;

пусто́й челове́к пусты́ чалаве́к;

4. перен. (неосновательный) пусты́; (тщетный) ма́рны, дарэ́мны;

пусты́е слу́хи пусты́я чу́ткі;

пуста́я наде́жда ма́рная (дарэ́мная) надзе́я;

◊

с пусты́ми рука́ми з пусты́мі рука́мі;

пусто́е ме́сто пусто́е ме́сца;

перелива́ть из пусто́го в поро́жнее погов. бо́бу ў гаро́се шука́ць; з вадо́ю бі́цца;

пусто́й звук пусты́ гук;

пусто́й карма́н пуста́я кішэ́нь.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

ганя́ць несов.

1. в разн. знач. гоня́ть;

г. курэ́й — гоня́ть кур;

г. шар па білья́рдзе — гоня́ть шар по билья́рду;

ве́цер ганя́е хма́ры па не́бе — ве́тер гоня́ет ту́чи по не́бу;

дарма́ г. машы́ну — зря гоня́ть маши́ну;

г. з ме́сца на ме́сца — гоня́ть с ме́ста на ме́сто;

саба́кі ганя́юць за́йца — соба́ки гоня́ют за́йца;

г. на экза́мене па ўсім ку́рсе — гоня́ть на экза́мене по всему́ ку́рсу;

2. разг. оку́чивать;

◊ саба́к г. — соба́к гоня́ть;

хоць ваўко́ў ганя́й — соба́чий хо́лод

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)