1. Сан, тытул імператара, імператрыцы. Адмовіцца ад імператарства.
2. Знаходжанне на троне ў сане імператара, імператрыцы.
3. Праўленне імператара, імператрыцы; манархія.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Найясне́йшы ’свяцейшы (граф, князь)’ — тытул (Гарэц.). З польск.najjaśniejszy (напр., najjaśniejszy królu) ’найдастойнейшы’, што ў сваю чаргу калька з заходнееўрапейскіх моў, параўн. рус.ваша светлость — зварот у царскай Расіі да асоб пэўнага рангу.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тарка́н ’таракан’ (Нас., Жд. 1), тарка́нік, таркано́к ’малады таракан’ (Нас.). Гл. таракан; адсутнасць поўнагалосся тлумачыцца “падтрымліваючым уплывам” цюркскіх моў, калі прыняць сувязь са ст.-цюрк.таркан ’ганаровы тытул’, гл. Дабрадомаў, Бел. лекс., 43.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
му́рза, ‑ы, ДМ ‑у, Т ‑ам, м.; ДМ ‑е, Т ‑ай (‑аю), ж.
Разм. Неахайны або мурзаты чалавек. — Хадзем памыю хоць, мурза ты, — усміхнулася маці сыну.Арабей.Хлопцы на хаду скідалі камбінезоны і неяк адразу ператвараліся з нязграбных мурзаў у франтаватых маладых людзей.Асіпенка.
мурза́, ‑ы́, м.
Тытул татарскай феадальнай знаці ў 15 ст. // Асоба, якая носіць такі тытул.
[Ад перс. mīrza.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
szach
Iм.
(тытул) шах
II szach {, ~u}
м.шахм. шах
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
гра́фства, ‑а, н.
1. Графскі тытул.
2. Зямля, якая знаходзілася пры феадальным ладзе ва ўладанні графа.
3. Буйная адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў Англіі, Ірландыі, ЗША і інш.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
АРХІЕПІ́СКАП
(ад архі... + епіскап),
духоўная асоба вышэйшай ступені хрысціянскай царк. іерархіі. Тытул уведзены ў Рымскай імперыі ў 4 ст. З заснаваннем патрыярхатаў прысвойваўся патрыярхам і мітрапалітам аўтакефальных епархій. Першы на Русі тытул архіепіскапа атрымаў епіскап наўгародскі ў 1165. На Беларусі першым архіепіскапам стаў у пач. 16 ст. епіскап Полацкай епархіі. У 1994 на Беларусі 2 архіепіскапы (праваслаўнай і рымска-каталіцкай царквы).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АГА́-ХАН,
тытулімама мусульманскай шыіцкай секты ісмаілітаў. Нададзены шахам Ірана ў сярэдзіне 19 ст. 46-му імаму Хасану Алі-шаху, пасля якога тытул пераходзіў да яго нашчадкаў: ага-хан II — Алі-шах (п. 1885); ага-хан III — Султан Махамед-шах (1877—1957) прадстаўляў у 1934—37 у Лізе нацый Індыю; ага-хан IV [з 1957 — шах Карым аль-Хусейні (н. 1937)].
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ВЯЛІ́КІ КНЯЗЬ,
найвышэйшы княжацкі тытул на Русі і ў ВКЛ. Вядомы з 10 ст., належаў феад. сюзерэну ўсіх князёў (Вялікі князь кіеўскі), у 12—14 ст. — правіцелям буйнейшых феад. княстваў і асобным прадстаўнікам уплывовых княжацкіх родаў. Пасля стварэння Рус. цэнтралізаванай дзяржавы (канец 15 — пач. 16 ст.) належаў Вялікім князям маскоўскім, з 1547 увайшоў у царскі, а з 1721 у імператарскі тытулы. У ВКЛафіц.тытул Вялікі князь літоўскі, рускі, жамойцкі і інш. зямель; называўся таксама гаспадаром. Быў кіраўніком дзяржавы. Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай у канцы 18 ст. тытулам Вялікі князь літоўскі да 1917 карысталіся рас. імператары. Тытул Вялікага князя насілі члены рас. імператарскай сям’і.