кавале́р, ‑а, м.
1. Мужчына, які танцуе з дамай, суправаджае яе на гулянні і пад. [Валя:] Вось дык кавалер! Кінуў дзяўчыну сярод ночы на вуліцы. Крапіва. — Знайдзі хоць ты, Пеця, мне кавалера, калі сам не ўмееш танцаваць, — просіць .. [Дора Змітраўна]. Карпаў. // Хлопец, мужчына, які заляцаецца да дзяўчыны; паклоннік.
2. Малады чалавек; халасты мужчына. У хаце Марты — беспарадак і чад: сыны яе кавалеры — Віктар і Стась — чысцяцца, гладзяцца. Ракітны. Лапко быў яшчэ кавалерам, хоць яму падбіралася пад палавіну пятага дзесятка. Колас.
3. Асоба, узнагароджаная ордэнам. Кавалер ордэна Славы.
[Фр. cabalier, іт. cabaliere.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
курга́н, ‑а́ і ‑а; мн. курганы́, ‑о́ў і курга́ны, ‑аў; м.
Высокі старадаўні магільны насып. Скіфскі курган. □ Паміж пустак, балот Беларускай зямлі, На ўзбярэжжы ракі шумнацечнай, Дрэмле памятка дзён, што ў нябыт ўцяклі. — Удзірванелы курган векавечны. Купала. Каля вёскі Ствольная ўзвышаецца сярод поля даволі вялікая група старадаўніх курганоў. В. Вольскі. // Горка, узгорак. Шкода светлай ручаінкі У берагах пясчаных, Што, як срэбра, мкне-бруіцца Паміж гор, курганаў. Колас.
•••
Курган Славы — конусападобны земляны насып з мемарыяльнымі архітэктурнымі надбудовамі для ўвекавечвання подзвігу савецкага народа ў час Вялікай Айчыннай вайны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
penalty [ˈpenəlti] n.
1. (for) пакара́нне, спагна́нне;
the death penalty пакара́нне сме́рцю
2. штраф;
a penalty clause пункт аб штра́фе за невыкана́нне дагаво́ра;
a penalty kick sport штрафны́ ўдар;
the penalty area sport штрафна́я пляцо́ўка
3. адмо́ўны бок (чаго-н.)
♦
pay the penalty распла́чвацца; не́сці цяжа́р (славы, адказнасці і да т.п.)
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
во́дбліск, ‑у, м.
1. Адбітае святло; бляск. Водбліск сонца. □ Вячэрняя зара дагарала на захадзе, і водбліскі яе адлюстроўваліся на воднай роўнядзі далёкіх сажалак. Чарнышэвіч. Дзесьці злева гарэла вёска, і на вершалінах дрэў мігцелі водбліскі пажару. Хомчанка. // Адценне колеру, адліў. Паласа вады з цьмяным металёвым водбліскам ляжала перад.. [Шаманскім], як нейкая лінія, як нейкі рубеж. Дуброўскі.
2. перан. Адлюстраванне, след чаго‑н. Пасля грамадзянскай вайны на ўсім яшчэ ляжаў водбліск вялікіх рэвалюцыйных бітваў, яшчэ палаў іх агонь і чулася іх водгулле. Перкін. [Язва:] І вы сёння ззяеце водбліскам славы, як спадарожнік гэтага вялікага свяціла. Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чорнарабо́чы, ‑ая, ‑ае.
1. Які выконвае цяжкую фізічную, некваліфікаваную ці брудную работу. Чорнарабочы чалавек.
2. у знач. наз. чорнарабо́чы, ‑ага, м.; чорнарабо́чая, ‑ай, ж. Рабочы (рабочая), які (якая) выконвае розную фізічную, некваліфікаваную, звычайна цяжкую і брудную, работу. У 1908 годзе Алесь паспяхова канчае школу і наймаецца чорнарабочым на лесапілку. Хведаровіч. Там і яна [маці] колькі гадоў працавала чорнарабочай на будоўлі. Марціновіч. // перан. Той (тая), хто выконвае чарнавую, карпатлівую работу, работу радавых удзельнікаў якой‑н. справы. Пыл славы не слепіць мне вочы, Пагардай не крывіцца рот — Паэзіі чорнарабочы, Я слаўлю рабочы народ. Звонак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Bona fama est alterum patrimonium
Добрая слава ‒ другая спадчына.
Добрая слава ‒ второе наследство.
бел. Добрая слава даражэй багацця.
рус. Добрая слава дороже богатства. Хоть мошна пуста, да душа чиста. Не надо барыша, была бы слава хороша. Добрая слава лучше золота. Добрая слава далеко ходит. Добрая слава вернее денег. Добрая слава лучше мягкого пирога. Лучше бедность да честность, чем прибыль да стыд.
фр. Une once de bonne réputation vaut mieux que mille livres d’or (Капля доброй славы лучше, чем тысяча золотых ливров). Bonne renommé vaut mieux que ceinture dorée (Добрая слава лучше, чем позолоченный пояс).
англ. No legacy so rich as honesty (Нет богаче наследства, чем честность). A good name is better that riches (Доброе имя лучше богатства).
нем. Ein guter Name ist besser als Silber und Gold (Хорошее имя лучше, чем золото и серебро). In der Tasche keinen Groschen, aber sonst ein Ehrenmann (В кармане ни гроша, но человек честный). Besser arm in Ehren als reich in Schanden (Лучше бедным в чести, чем богатым в позоре). Ehre geht vor Reichtum (Честь идёт впереди богатства).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
ВІТА́ЛІ Іван Пятровіч
(1794, С.-Пецярбург — 17.7.1855),
рускі скульптар. Вучыўся ў свайго бацькі П.Віталі і як вольны слухач у Пецярбургскай АМ (у 1842—55 праф.). Майстар манум.-дэкар. і партрэтнай скульптуры, выкананай пад уплывам класіцызму. Найб. вядомыя яго творы: калясніца Славы і рэльеф «Вызваленне Масквы» для Трыумфальных варотаў (1829—34), дэкар. скульптура фантанаў на плошчах Лубянскай і Тэатральнай (абодва 1835) у Маскве; партрэты К.П.Брулова (1836), А.С.Пушкіна (1837), «Венера» (1852); статуі і рэльефы Ісакіеўскага сабора (1841—43) у Пецярбургу.
Літ.:
Якирина Т.В., Одноралов Н.В. Витали, 1794—1855. Л.; М., 1960.
А.К.Лявонава.
т. 4, с. 199
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЕЛАВУ́САЎ Андрэй Мінавіч
(2.10.1906, в. Ходасавічы Рагачоўскага р-на Гомельскай вобласці — 18.11.1976),
поўны кавалер ордэна Славы. У Вял. Айч. вайну партызан, з чэрв. 1944 на фронце, сапёр. Вызначыўся ў 1945: у студз. ў час прарыву варожай абароны зняў 42 міны, у лютым пераправіў цераз Одэр 400 скрынак боепрыпасаў, 1,5 т прадуктаў; у сак. з групай байцоў зрабіў 2 праходы ў мінных палях, зняў 150 мін; у крас. зрабіў праходы ў мінных палях, размініраваў шашу, узначаліў групу па буд-ве моста цераз канал, чым забяспечыў паспяховы праход сав. тэхнікі.
т. 2, с. 382
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ВРО́НСКІ Макар Кандратавіч
(14.4.1910, г. Барысаў Мінскай вобл. — 13.11.1994),
украінскі скульптар. Нар. мастак Украіны (1963). Скончыў Кіеўскі маст. ін-т (1945). Выкладаў у ім (1949—94), праф. (1963). Працаваў у галіне манум. і станковай скульптуры. Сярод работ: помнікі Т.Р.Шаўчэнку (1950, у сааўт., Дзярж. прэмія СССР 1951) у г. Палерма (Канада), Багдану Хмяльніцкаму (1953) у г. Хмяльніцкі (Украіна); кампазіцыі «Леся Украінка» (1947), «На паншчыне» (1957); партрэты-бюсты М.М.Амосава (1961), Т.Р.Шаўчэнкі (1964); манумент Вечнай славы (1977) у г. Луцк (Украіна). Дзярж. прэмія Украіны імя Т.Р.Шаўчэнкі 1984.
т. 4, с. 282
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ступе́нь, -і, мн. -і, -ей і -яў, ж.
1. Мера праяўлення якой-н. якасці, дзеяння і пад., параўнальная велічыня чаго-н.
С. падрыхтоўкі да ўборкі ўраджаю.
У значнай ступені.
У нейкай ступені (часткова).
2. перан. Этап у развіцці, здзяйсненні чаго-н.
С. развіцця эканомікі.
3. з парадк. ліч. Разрад, падраздзяленне ў класіфікацыі, структуры чаго-н.
Ордэн Славы і ступені.
Другая с. апёкаў.
4. Навуковая кваліфікацыя ў пэўнай галіне ведаў.
С. кандыдата філалагічных навук.
5. У матэматыцы: здабытак роўных сумножнікаў.
Лік у пятай ступені.
6. Частка састаўной ракеты, якая забяспечвае яе палёт на пэўным участку траекторыі і аддзяляецца пасля выгарання паліва, што знаходзіцца ў ёй.
7. Тое, што і прыступка.
Ступені лесвіцы.
○
Ступені параўнання — у граматыцы: формы якасных прыметнікаў і прыслоўяў, якія выражаюць якасць прадмета безадносна да яго меры (звычайная ступень) або параўнальна большую ці самую высокую меру якасці (вышэйшая і найвышэйшая ступень).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)