цо́каль, ‑я, м.
1. Ніжняя частка цаглянага ці каменнага будынка. Будынак стаіць на высокім цокалі з мноствам акенцаў і нішаў. «Помнікі».
2. Металічная частка электрычнае лямпачкі, якая служыць для ўмацавання яе ў патроне. На самым канцы цэха ў скрынку падалі ўжо гатовыя электралямпачкі з усімі іх прыпаямі, цокалямі. Скрыган.
[Іт. zoccolo.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ВЯСЕ́ЙКА, Вясея,
рака ў Слуцкім р-не Мінскай вобл., левы прыток Случы (бас. Прыпяці). Даўж. 28,1 км. Пл. вадазбору 307 км². Пачынаецца каля в. Шантароўшчына і цячэ па паўд.-зах. ускраіне Цэнтральнабярэзінскай раўніны. Асн. прытокі: Сярэдняя Вясейка і Ніжняя Вясейка.
т. 4, с. 400
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
падно́жжа, ‑а, н.
1. Ніжняя частка або месца ля самага нізу таго, што высока ўзнімаецца ўверх. Падножжа дуба. □ Каля падножжа гары мы ўзялі лыжы на плечы. Шамякін.
2. Тое, што і п’едэстал. Падножжа.. [манумента] абкружана багатым кветнікам. Хадкевіч. Хлопцы і дзяўчаты ў нацыянальным адзенні ўскладаюць да падножжа абеліска вянкі і букеты кветак. В. Вольскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Гі́рка (гы́рка) ’ніжняя шырокая частка збанка’ (Шатал.), ґі́рка ’збанок з адбітым горлам’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. укр. ги́рявий ’нізка астрыжаны’, ’сапсаваны, дрэнны’ (Грынч.), ги́рявий го́рщик ’збанок з адбітай верхняй часткай’. Паходжанне ўсх.-слав. *гыря няяснае (гл. Фасмер, і, 408; Рудніцкі, 619; там агляд розных версій). Прынамсі, адносна значэнняў ’нізка астрыжаны і да т. п.’ і ’збанок з адбітай верхняй часткай’ можна меркаваць, семантыка ’збанок з адбітай верхняй часткай’ (→ ’ніжняя шырокая частка збанка’) выводзіцца з ’нізка астрыжаны’. Тут нейкая метафара, назва па падобнасці. Параўн. Трубачоў, Эт. сл., 7, 222.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мандзя́каць ’гаварыць абы-што, глупства, нязначнае’ (паўд.-усх., КЭС). Утворана пры дапамозе суфікса ‑ʼак‑аць ад асновы манд‑, якую можна назіраць у анатамічным тэрміне: параўн. чэш. mandibula ’ніжняя сківіца’ < лац. mandibula ’сківіца’ < mandere ’жаваць, кусаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
По́днязь ’падсцілка’ (Мат. Гом.). Рус. по́днесь ’ніжні вянец зрубу ў калодзежы’, по́днизь ’махры з бісеру, якія завязваюцца пад хустку’. З *под‑ніз (гл. ніз), параўн. нызь (іншая назва пудо́шва) ’ніжняя частка кавадла’ (драг., Жыв. сл.),
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
біфака́льцы
(ад бі- + фокус)
які мае два фокусы;
б-ыя акуляры — акуляры, у якіх верхняя частка шкельцаў дазваляе бачыць далёкія прадметы, а ніжняя служыць для чытання.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
кантрапо́ст
(іт. contraposto)
малюнак фігуры чалавека, у якім становішча адной часткі цела кантрастна проціпастаўлена становішчу іншай (напр. верхняя частка тулава паказана ў павароце, а ніжняя франтальна).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Ры́йка ’лыч’ (шчуч., Сл. ПЗБ; Сцяшк. Сл.), ’верхняя або ніжняя частка лыча’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Верагодна з польск. ryj ’лыч’, ryjek ’лычык, хабаток’. Хаця не выключае, што гэта незалежнае ўтварэнне ад рыць (гл.), як на́крыўка, сну́йка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ста́нік ‘ліф; бюстгальтар’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Касп., ЛА, 4), ‘верхняя жаночая вопратка без рукавоў; бюстгальтар’ (Сцяшк.), ‘ніжняя вопратка без рукавоў, якую носяць дзеці, жанчыны паверх кашулі’ (Сл. Брэс.). Да стан 1 ‘стан, фігура’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)