Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
bétten
1.
vtкла́сці ў пасце́ль
2.
vi сла́ць пасце́ль
sich ~ — до́бра [уту́льна] уладко́ўвацца
◊ wie gebéttet, so geschláfen — ≅ што пасе́еш, то́е і пажне́ш
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
труна́, ‑ы; мн. труны, трун; ж.
1. Сацыяльная скрынка, у якой хаваюць памёршага. Неўзабаве была гатова труна. Сасновая, з выгаблеваных дошак, якія пахлі смалой.Дайліда.Назаўтра хавалі забітых. За трунамі ішло паўгорада. Плакалі трубы аркестра, плакалі людзі, плакаў і Сцёпка.Хомчанка.
2.узнач.вык. Пагібель, канец; вельмі дрэнна. Чалавек ледзь дацягнуўся да хаты, і праз два тыдні — труна.Машара.
•••
Гнаць у трунугл. гнаць.
Да труны — да смерці (не забыцца, помніць).
Загнаць (увагнаць, звесці) у трунугл. загнаць.
Легчы ў трунугл. легчы.
Труна чакае — пара паміраць.
Хоць у труну кладзігл.класці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
трэ́ска, ‑і, ДМ ‑сцы; Рмн. ‑сак; ж.
Тонкі кусок дрэва, адчасаны ад бервяна, палена і пад.; шчэпка. Доўгая белая трэска круцілася з-пад сякеры.Дуброўскі.Пахне свежымі трэскамі, стружкамі, пілавіннем, смалою — мусіць, кожны зможа ўявіць, які водар дрэва стаіць навокал, калі адразу ставіцца столькі новых зрубаў!Сіпакоў.Паволі, роўна чахкае яго бывалая сякера, плазуючы бервяно, і не трэскі ляцяць, а адганяецца ад бервяна суцэльная і доўгая, як дошка, трэска.Брыль.От яна [дзяўчына] спынілася, разаслала на зямлю дзяругу і пачала выбіраць і класці на яе большыя трэскі.Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прыму́рак, прымо́рак, прумо́рак, прімо́рок, пры́морок, пры́морочэк ’тое, што прымуравала, прыбудавала; выступ (радзей выемка), карніз печы, на якім можна сядзець або ставіць, класці што-небудзь; выступ на бакавой сценцы печы, па якім залазяць на печ; ляжанка, тапчан пры печы як яе частка’ (ТСБМ, Інстр. 1, Шушк., Янк. 2, Лексика Пол., З нар. сл., Шатал., Нар. словатв., Жд., Сл. ПЗБ; маладз., дзятл., стаўб., слуц., ЛА, 4; ПСл). Прыставачна-суфіксальнае ўтварэнне ад мур (гл.). Параўн. аналагічнае ўкр.при́мурок ’карніз печы; каменная прыбудова; бакавая сцяна ганчарнай печы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ікра́ж
1.біял Rógen m -s, Físchrogen m; Laich m -(e)s;
кла́сці ікру́ láichen vi;
2. (харчовыпрадукт) Káviar [-vĭɑr] m -s, -e;
зярні́стая ікра́ körniger Káviar;
па́юсная ікра́ gepŗésster Káviar;
чырво́ная ікра́ róter Káviar;
баклажа́навая ікра́ klein geháckte Áuberginen [obɛr´ʒi:nən]
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Надзе́я ’надзея, спадзяванне’ (Нас., Бяльк., ТС, Сл. ПЗБ), укр.наді́я, рус.наде́я, польск.nadzieja, чэш.naděje, дыял.náděja, славац.nadéj, nádeja, в.-луж.nadžija, н.-луж.naźeja, славен.nȃdeja, серб.-харв.nada, дыял.nadeja, макед.дыял.надеја. Прасл.*naděja, вытворнае ад děti, гл. дзець (Міклашыч, 43; Бернекер, 1, 193; Брукнер, 353; Скок, 2, 497; Бязлай, 2, 211; Шустар-Шэўц, 13, 981). Махэк лічыць праславянскае слова аддзеяслоўным назоўнікам ад *nadějati sę ’спадзявацца’, узнікшым на базе пераноснага значэння *děti ’класці; меркаваць’, параўн. рус.полагать (Махэк₂, 387).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
асно́ва, -ы, мн. -ы, -но́ў, ж.
1. Апорная частка прадмета, каркас, на якім трымаюцца астатнія часткі.
А. машыны.
2. Ніжняя частка якога-н. прадмета або збудавання, падмурак.
Бетонная а.
3.перан. Пачатак, узор, тое галоўнае, на чым будуецца што-н., што з’яўляецца сутнасцю чаго-н.
Эканамічная а. сацыяльнага ладу.
4.мн. Зыходныя, галоўныя палажэнні якой-н. навукі, тэорыі і пад.
Асновы агратэхнікі.
Эстэтычныя асновы паэзіі.
5. Падоўжныя ніткі ў тканіне.
А. палатна.
6. У граматыцы: частка слова без канчатка.
А. слова.
◊
На асновечаго — зыходзячы з чаго-н., на падставе чаго-н.
Ляжаць (быць) на асновечаго — быць асноўным у чым-н.
Класці (пакласці) у асновушто, браць за асновушто — браць (узяць) у якасці галоўнага, асноўнага.
|| прым.асно́ўны, -ая, -ае (да 5 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кало́дка, ‑і, ДМ ‑дцы; Рмн. ‑дак; ж.
1. Невялікая калода; тое, што і калода (у 1 знач.). Мой бацька і дзядзька Язэп наняліся.. зваліць у гаі пару дзесяткаў дубоў і парэзаць на кароткія калодкі для клёпак.Бядуля.Зелянюк сеў пры стале на калодку і ўзіраўся ў старога.Зарэцкі.
2. Кусок дрэва, выструганы ў форме ступні, які выкарыстоўваецца пры пашыве абутку; капыл. Пацягнуць загатоўку на калодку. Выплятаць лапці па калодцы.
3.звычайнамн. (кало́дкі, ‑дак). Масіўныя драўляныя кайданы, якія надзявалі раней на ногі, рукі і шыю арыштанта для папярэджання ўцёкаў. Надзець калодкі на ногі.
4. Сярэдняя частка кола, у якой умацоўваюцца спіцы. Колы па калодкі западвалі ў чорную гразь.Лобан.
5. Драўляная або металічная аправа, у якую ўстаўляецца або на якую насаджваецца асноўная частка інструмента. Калодка рубанка.
6. Металічны або драўляны брусок у тормазным прыстасаванне які прыціскаецца да вобада кола або тормазнага шківа для тармажэння.
7. Планка, пры дапамозе якой прымацоўваюцца да адзення ордэны, медалі. // Вузкая палоска ордэнскай стужкі, якую носяць замест ордэна, медаля. На грудзях Яўмена Іванавіча былі пярэстым радком калодкі ўсіх яго ордэнаў і медалёў.Ермаловіч.
8.мн. (кало́дкі, ‑дак). Абл. Род скуранога абутку на драўлянай падэшве; дзеравяшкі. Калодкі часта слізгалі, ад пастаяннага напружання хутка пачалі ныць калені.Быкаў.
•••
Класці галаву на калодкугл.класці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лічкава́ты ’прыгожы’ (браг., Мат. Гом.). Утворана ад дзеяслова ⁺лічкаваць < лі́чка < ліцо, параўн. ст.-бел.личко ’тварык’ (XVI ст.), а таксама личковати ’памячаць, пазначаць украдзенае, апазнаную рэч’ (1541 г.) і рус.кур.личковать ’класці наверх лепшыя ўзоры тавару, вырабаў’, уладз., ніжнегар.ли́чка ’шліфаванне, паліраванне вырабаў’, дан.личко́вка ’бялілы для твару’, кур.личку́н ’багамаз, які малюе толькі твар і рукі’, укр.личкувати ’маскіраваць’, ’выгладжваць паверхню каменя ў млыне’, ’падбіраць рэчы лепшую да лепшай’, личко́ваний ’аздоблены з выгляду’, ’шліфаваны’. Усе да прасл.ličiti ’быць прыметным’, ’фарміраваць, утвараць’ (Слаўскі, 4, 247; Махэк₂, 331, Трубачоў, Эт. сл., 15, 81–82).