уле́жацца, ‑жыцца; зак.
1. Асесці, ушчыльніцца ад доўгага ляжання. Улежалася зямля. Улежаўся снег.
2. Пасля доўгага ляжання стаць гатовым для карыстання, далейшай апрацоўкі (пра садавіну, лён). — Не вельмі .. [яблыкі] ўжо і зялёныя, — не згадзіўся Хрупак. — Улежацца ў саломе. Чыгрынаў. [Марыля:] Добры быў лянок; палала яго, рвала, слала, а як улежаўся — сушыла, мяла. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
насажде́ние
1. (действие) насаджэ́нне, -ння ср.; укаране́нне, -ння ср.; завядзе́нне, -ння ср.; увядзе́нне, -ння ср.; пашырэ́нне, -ння ср., распаўсю́джванне, -ння ср.;
2. (группа растений) насаджэ́нне, -ння ср., паса́дкі, -каў мн.;
зелёные насаждения зялёныя насаджэ́нні (паса́дкі);
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
насаджэ́нне, ‑я, н.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. насадзіць 1.
2. толькі мн. (насаджэ́нні, ‑яў). Пасаджаныя расліны, дрэвы. Лесаахоўныя насаджэнні. Пладова-ягадныя насаджэнні. □ Гутарка ў Максіма ішла аб беларускіх лясах.., аб новых, пасляваенных насаджэннях. Брыль.
•••
Зялёныя насаджэнні — дрэвы і кусты, часта ў спалучэнні з кветнікамі і газонамі, у гарадах, пасёлках і вакол іх.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
каласава́ць 1, ‑суе; незак.
Выпускаць колас у працэсе росту (пра злакі). Жыта каласуе. Пшаніца каласуе. // Пра поле, ніву, на якіх пасевы выпускаюць колас. Шумяць, каласуюць зялёныя нівы На вольных прасторах маёй Беларусі. Хведаровіч.
каласава́ць 2, ‑сую, ‑суеш, ‑суе; незак., што.
Разм. Паўторна абмалочваць каласы, якія засталіся цэлымі пасля першай малацьбы. Каласаваць ячмень.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
БІЯГЕАЦЭНО́З
(ад бія... + геа... + цэноз),
узаемаабумоўлены комплекс жывых і нежывых кампанентаў, звязаных паміж сабой абменам рэчываў і абменам энергіі; адна з найб. складаных прыродных сістэм. Паняцце біягеацэнозу прапанаваў сав. вучоны У.М.Сукачоў (1940). Жывыя кампаненты біягеацэнозу — аўтатрофы (фотасінтэзавальныя зялёныя расліны, хемасінтэзавальныя мікраарганізмы) і гетэратрофы (жывёлы, грыбы, многія бактэрыі, вірусы), нежывыя — прыземны слой атмасферы з газавымі і цеплавымі рэсурсамі, сонечная энергія, глеба з водамінер. рэсурсамі і часткова кара выветрывання (у водным біягеацэнозе — вада). Сукупнасць усіх жывых арганізмаў біягеацэнозу (біяцэноз) уключае прадуцэнтаў (пераважна зялёныя расліны), што ўтвараюць арган. рэчывы, кансументаў (жывёлы) і рэдуцэнтаў (мікраарганізмы), якія жывуць за кошт гатовых арган. рэчываў і ажыццяўляюць іх раскладанне да простых мінер. кампанентаў, зноў спажываных раслінамі. Біягеацэноз — элементарная адзінка біясферы зямнога шара. Межы біягеацэнозу — канкрэтныя раслінныя згуртаванні. Блізкі да біягеацэнозу тэрмін фацыя.
Літ.:
Основы лесной биогеоценологии. М., 1964.
т. 3, с. 167
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ро́па, ‑ы, ж.
Абл.
1. Гнойныя выдзяленні. Удоўж Дняпра ляглі яны — акопы, Заросшыя травой акопы, бліндажы, Дзе як-бы йшчэ смярдзіць людскою ропай, Мінулых бітваў усплываюць міражы. Купала.
2. Тое, што і рапа́. З лесу вылецелі каля дваццаці фурманак, распаўзліся на плантацыі і пачалі паліваць з бочак сакавітыя зялёныя рады густа-салёнай ропай. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
плы́сці і плыць, плыву́, плыве́ш, плыве́; плывём, плывяце́, плыву́ць; плыў, плыла́, -ло́; плыві́; незак.
1. Перамяшчацца па паверхні вады або ў вадзе.
Лодка плыла супраць цячэння.
2. Ехаць на судне ці на іншым плывучым сродку.
П. на параходзе.
3. перан. Плаўна рухацца або плаўна распаўсюджвацца.
Месяц плыве па небе.
Над вёскай плыў водар садовай квецені.
Над рэчкай плыла знаёмая мелодыя.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Праходзіць перад вачамі рухомымі кругамі (пры паўпрытомным стане).
Перад вачамі плылі зялёныя кругі.
5. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Праходзіць, мінаць.
Плыла позняя вераснёвая ноч.
◊
Плысці па цячэнні — не супраціўляцца абставінам; прыстасоўвацца.
Плысці (плыць) у рукі (разм.) — пра тое, што лёгка дастаецца каму-н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пракарыёты
(ад лац. pro = перад, замест + гр. karyon = ядро)
мікраскапічныя арганізмы, якія ў адрозненне ад эўкарыётаў не маюць у сваіх клетках марфалагічна аформленага, адасобленага ядра і тыповага храмасомнага апарату; аб’яднаны ў два аддзелы — сіне-зялёныя водарасці і бактэрыі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
праклю́нуцца, ‑нецца; зак.
Разм.
1. Паказацца з яйка, прабіўшы шкарлупіну дзюбай (пра птушак). Кураняты праклюнуліся.
2. перан. Прарасці. Была такая пара, калі вось-вось з зямлі праклюнуцца вострыя зялёныя парасткі травы, калі на дрэвах пачала набракаць заедзь квецені. Сабаленка. На стале ў слоіку з-пад варэння тры галінкі вярбы. Коцікі на іх распусціліся, праклюнуўся зялёны лісток. Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пахо́джанне, ‑я, н.
1. Прыналежнасць па нараджэнню (да якой‑н. нацыі, народнасці, класа і пад.). Беларус па паходжанню. □ Ён па прафесіі — рабочы, А па паходжанню — латыш. Колас. [Генерал] ганарыўся сваім паходжаннем, сваімі ваеннымі ведамі. Шамякін.
2. Узнікненне, утварэнне чаго‑н. Паходжання жыцця на зямлі. Паходжанне мовы. □ На выгане, ля самай Каменні, узвышаюцца зялёныя курганы. Ніхто не ведае іх паходжання. Жычка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)