Quem mos non rexit, vita non inclytus exit
Хто не трымаецца закону, зняслаўленым пойдзе на той свет.
Кто не соблюдает закона, бесчестным пойдёт на тот свет.
бел. Зжыў век не так, як чалавек. Сабаку сабачая смерць. Як пражывеш, так і праслывеш. Прыйшоў грэшна і пайшоў смешна.
рус. Как прожил, так и помер. Жил грешно, умер смешно. Жил собакой, околел псом. Каково житьё, такова и смерть. Жил ‒ ни о чём не тужил; помер ‒ и о нём не тужат.
фр. Telle vie, telle fin (Какова жизнь, таков конец).
англ. He that lives a knave will hardly die an honest man (Кто живёт мошенником, вряд ли умрёт честным человеком).
нем. Wie der Anfang, so das Ende (Каково начало, таков и конец).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Mortem timere crudelius est quam mori
Баяцца смерці ‒ горш, чым памерці.
Бояться смерти ‒ страшнее/хуже, чем умереть.
бел. Горш страху няма. Горш, калі баішся: і ліха не мінеш, і надрыжышся.
рус. Смерти бояться ‒ на свете не жить.
фр. Il ne faut pas aller au bois qui craint les feuilles (Не надо ходить в лес [тому], кто боится листьев). Il ne faut pas aller à la guerre qui craint les horions (Затрещин бояться ‒ на войну не ходить).
англ. The coward often dies, the brave but once (Трус умирает часто, смелый только раз). He that fears lives not (Трус не живёт).
нем. Wer den Tod fürchtet, verleidet sich das Leben (Кто боится смерти, отравляет себе жизнь).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Spes sola hominem in miseriis solatur
Надзея ‒ адзінае суцяшэнне людзей у няшчасці.
Надежда ‒ единственное утешение людей в несчастье.
бел. Будзе пара ‒ будзе трава. Будзе кірмаш і на нашай вуліцы. Бяда бядою, але і дабра прычакаем. Калі не маю цяпер, дык буду мець у чацвер.
рус. Счастье скоро покинет, а добрая надежда никогда.
фр. Espérance est seule consolation dans le malheur (Надежда ‒ единственное утешение в беде).
англ. Every dog has his day (У каждого пса есть свой день). While there is life, there is hope (Пока есть жизнь, есть надежда).
нем. Es hofft der Mensch, solang’ er lebt (Человек надеется, пока живёт). Auch unser Weizen wird einmal blühen (И наша пшеница однажды зацветёт).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Ne depugnes in alieno negotio
Не ўмешвайся ў чужыя справы.
Не вмешивайся в чужие дела.
бел. Не твая палоса ‒ не сунь носа. Не тылы носа не ў свае калёса. Свае б’юцца, а чужы не мяшайся.
рус. Свой со своим бранись, а чужой не вяжись. Не суй носа в чужое просо. Свои собаки грызутся, чужая не суйся! Не мешайся в чужие дела, чтоб твоя жизнь покойна была. Двое дерутся, третий не мешайся. Всякий Яков про себя вякай. Не в своё дело не суйся. Знай себя, и того будет с тебя.
фр. Mêlez-vous de vos affaires! (Занимайтесь своим делом!).
англ. Mind your own business! (Занимайся своим делом!).
нем. Andere Länder, andere Sitten (Другие страны, другие обычаи).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
АНТАЦЭРО́ТАВЫЯ ІМХІ́,
антацэратопсіды (Athocerotopsida), клас мохападобных. Уключае 2 сям. — антацэротавыя (4 роды) і натаціласавыя (1 род). Каля 300 відаў. Пашыраны ў трапічных і ва ўмерана цёплых краінах. Першапасяленцы вільготных аголеных глебаў; у тропіках растуць на галінках, лісці і адмерлых раслінах. На Беларусі адзінае сям. антацэротавых з 2 родамі — антацэрас і феацэрас.
Стараж. група імхоў, якія, магчыма, існуюць з верхняга палеазою. Спалучае асобныя прыкметы пячоначнікаў, імхоў, сасудзістых раслін і водарасцяў. Лічыцца прамежкавым звяном паміж астатнімі мохападобнымі і сасудзістымі раслінамі. Прыкметы: неабмежаваны рост спарафіта, наяўнасць пласціністых храматафораў з пірэноідам і тыповых для вышэйшых раслін вусцейкаў у гаметафіта.
Літ.:
Жизнь растений. Т. 4. Мхи. Плауны. Хвощи. Папоротники. Голосеменные растения. М., 1978;
Водоросли, лишайники и мохообразные СССР. М., 1978.
Г.Ф.Рыкоўскі.
т. 1, с. 385
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГАДЖЫБЕ́КАЎ Султан Ісмаіл аглы
(8.5.1919, г. Шуша, Нагорны Карабах — 19.9.1974),
азербайджанскі кампазітар. Нар. арт. Азербайджана (1960). Нар. арт. СССР (1973). Скончыў Азерб. кансерваторыю (1946), выкладаў у ёй (з 1965 праф., з 1969 рэктар). З 1948 маст. кіраўнік (у 1955—61 дырэктар) Азерб. філармоніі. Сярод твораў: дзіцячая опера «Іскендэр і пастух» (паст. 1947), балет «Гюльшэн» (паст. 1950), муз. камедыя «Чырвоная ружа» (паст. 1940); 2 сімфоніі (1944, 1946), сімф. карціна «Караван» (1945), канцэрты для аркестра (1964), для скрыпкі з аркестрам (1945); камерна-інстр. ансамблі, інстр. і вак. п’есы, творы для арк. нар. інструментаў, рамансы, песні, музыка да драм. спектакляў і кінафільмаў. Дзярж. прэмія СССР 1952, Дзярж. прэмія Азербайджана 1970.
Літ.:
Тагизаде А. Султан Гаджибеков: (жизнь и творчество). Баку, 1985.
т. 4, с. 419
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЕ́ЛЫ Віктар Аркадзевіч
(14.1.1904, г. Бярдзічаў, Украіна — 6.3.1983),
кампазітар, педагог, муз. публіцыст. Засл. арт. Беларусі (1955), нар. арт. Расіі (1980). Канд. мастацтвазнаўства (1935). Праф. (1941). Скончыў Маскоўскую кансерваторыю (1929), выкладаў у ёй і Бел. кансерваторыі (1935—52). У 1957—73 гал. рэдактар час. «Музыкальная жизнь». Сярод твораў: вак.-сімф. паэма «Галодны паход» (1931), камерна-інстр. творы, у т. л. 4 санаты для фп., вак. цыклы «Вайна» і «Свяціць заўсёды», музыка да спектакляў драм. тэатра, песні. Звяртаўся да бел. паэзіі (песня «Маленькі лётчык» на верш Я.Купалы «Хлопчык і лётчык»), бел. муз. фальклору (фп. п’есы «Беларускія напевы», «Беларуская калыханка і жартоўная», «Беларуская прэлюдыя»). Дзярж. прэмія СССР 1952.
Літ.:
Корев Ю. Виктор Белый. М., 1962;
В.А.Белый: Очерк жизни и творчества: Статьи: Воспоминания;
Материалы. М., 1987.
т. 3, с. 82
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЕРНА́Р (Bernardt) Сара
(22.10.1844, Парыж — 26.3.1923),
французская актрыса. Скончыла драм. клас Парыжскай кансерваторыі (1862). Працавала ў т-рах «Камеды Франсэз» (1872—80), «Жымназ», «Порт-Сен-Мартэн», «Адэон», узначальвала т-ры «Рэнесанс» (з 1893), «Тэатр Сары Бернар» (1898—1922). У яе творчасці віртуознае майстэрства, вытанчаная тэхніка, маст. густ часта спалучаліся з наўмыснай эфектнасцю ігры. Сярод лепшых роляў: донья Соль («Эрнані» В.Гюго), Маргарыта Гацье («Дама з камеліямі» Дзюма-сына), Тэадора («Тэадора» Сарду), прынцэса Мара, герцаг Рэйхштацкі («Прынцэса Мара» і «Арляня» Э.Растана), Гамлет («Гамлет» У.Шэкспіра), Ларэнцача («Ларэнцача» А. дэ Мюсэ). З 1880-х г. выступала ў многіх краінах Еўропы і Амерыкі, у т. л. ў Расіі.
Тв.:
Рус. пер. — Моя двойная жизнь: Мемуары. М., 1991.
Літ.:
Кугель А. Театральные портреты. Л.; М., 1967. С. 320—327.
т. 3, с. 119
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
засты́ць сов., в разн. знач. засты́ть; (о вязких, клейких веществах — ещё) схвати́ться;
клей ~ты́ў — клей засты́л (схвати́лся);
рэ́чка ~ты́ла — ре́чка засты́ла;
но́гі ~ты́лі — но́ги засты́ли;
з. ад здзіўле́ння — засты́ть от удивле́ния;
жыццё ў го́радзе ~ты́ла — жизнь в го́роде засты́ла
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
падарава́ць сов.
1. (каму, чаму што) прости́ть (кого, что, кому, чему что), извини́ть (кого, что);
2. (каму, чаму што) дарова́ть; пожа́ловать; ниспосла́ть (кого, что чем, кому, чему что и без доп.);
п. жыццё — дарова́ть жизнь;
3. разг., см. падары́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)