БЕРНА́Р
(Bernardt) Сара (22.10.1844, Парыж — 26.3.1923),
французская актрыса. Скончыла драм. клас Парыжскай кансерваторыі (1862). Працавала ў т-рах «Камеды Франсэз» (1872—80), «Жымназ», «Порт-Сен-Мартэн», «Адэон», узначальвала т-ры «Рэнесанс» (з 1893), «Тэатр Сары Бернар» (1898—1922). У яе творчасці віртуознае майстэрства, вытанчаная тэхніка, маст. густ часта спалучаліся з наўмыснай эфектнасцю ігры. Сярод лепшых роляў: донья Соль («Эрнані» В.Гюго), Маргарыта Гацье («Дама з камеліямі» Дзюма-сына), Тэадора («Тэадора» Сарду), прынцэса Мара, герцаг Рэйхштацкі («Прынцэса Мара» і «Арляня» Э.Растана), Гамлет («Гамлет» У.Шэкспіра), Ларэнцача («Ларэнцача» А. дэ Мюсэ). З 1880-х г. выступала ў многіх краінах Еўропы і Амерыкі, у т. л. ў Расіі.
Тв.:
Рус. пер. — Моя двойная жизнь: Мемуары. М., 1991.
Літ.:
Кугель А. Театральные портреты. Л.; М., 1967. С. 320—327.
т. 3, с. 119
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГАДЖЫБЕ́КАЎ Султан Ісмаіл аглы
(8.5.1919, г. Шуша, Нагорны Карабах — 19.9.1974),
азербайджанскі кампазітар. Нар. арт. Азербайджана (1960). Нар. арт. СССР (1973). Скончыў Азерб. кансерваторыю (1946), выкладаў у ёй (з 1965 праф., з 1969 рэктар). З 1948 маст. кіраўнік (у 1955—61 дырэктар) Азерб. філармоніі. Сярод твораў: дзіцячая опера «Іскендэр і пастух» (паст. 1947), балет «Гюльшэн» (паст. 1950), муз. камедыя «Чырвоная ружа» (паст. 1940); 2 сімфоніі (1944, 1946), сімф. карціна «Караван» (1945), канцэрты для аркестра (1964), для скрыпкі з аркестрам (1945); камерна-інстр. ансамблі, інстр. і вак. п’есы, творы для арк. нар. інструментаў, рамансы, песні, музыка да драм. спектакляў і кінафільмаў. Дзярж. прэмія СССР 1952, Дзярж. прэмія Азербайджана 1970.
Літ.:
Тагизаде А. Султан Гаджибеков: (жизнь и творчество). Баку, 1985.
т. 4, с. 419
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
заме́рці сов., в разн. знач. замере́ть; (оцепенеть — ещё) обмере́ть;
з. ад жа́ху — замере́ть (обмере́ть) от у́жаса;
вартавы́ замёр — часово́й за́мер;
но́ччу жыццё ў го́радзе ~рла — но́чью жизнь в го́роде замерла́;
сло́ва ~рла на ву́снах — сло́во за́мерло на уста́х;
гул замёр — звук за́мер
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ко́нчить сов., в разн. знач. ско́нчыць, ко́нчыць;
на э́том он ко́нчил на гэ́тым ён ско́нчыў;
ко́нчить рабо́ту ско́нчыць рабо́ту (пра́цу);
ко́нчить пло́хо ско́нчыць дрэ́нна (ке́пска);
ко́нчили на том, что… ско́нчылі на тым, што…;
ко́нчить жизнь (век) ско́нчыць жыццё;
ко́нчить прое́кт ско́нчыць прае́кт;
ко́нчить университе́т ско́нчыць (зако́нчыць) універсітэ́т;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ператвара́цца несов.
1. (принимать другой вид, форму, изменять содержание) превраща́ться, обраща́ться;
2. преобража́ться;
3. (в дело, в жизнь) претворя́ться, воплоща́ться;
4. (у каго, што) фольк. превраща́ться, обора́чиваться, обёртываться (в кого, что, кем, чем);
5. страд. превраща́ться; обраща́ться; преобража́ться; претворя́ться, воплоща́ться; обора́чиваться, обёртываться; см. ператвара́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тлець несов.
1. в разн. знач. тлеть;
гной тле́е — наво́з тле́ет;
сыры́я дро́вы не гара́ць, а тле́юць — сыры́е дрова́ не горя́т, а тле́ют;
2. перен. тлеть, тле́ться, те́плиться;
у ім яшчэ́ тле́е надзе́я — в нём ещё тле́ет наде́жда;
жыццё ледзь тле́е — жизнь едва́ те́плится
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
БАРТНЯ́НСКІ Дзмітрый Сцяпанавіч
(1751, г. Глухаў Сумскай вобл., Украіна — 10.10.1825),
рускі кампазітар і дырыжор. З 1758 у Пецярбургскай прыдворнай пеўчай капэле, з 1796 яе кіраўнік, ператварыў капэлу ў цэнтр нац. харавой культуры. У 1769—79 вучыўся ў Італіі. Кампазіцыі вучыўся ў Б.Галупі. Майстар харавога пісьма а капэла. Асн. дасягненні ў галіне хар. духоўнай музыкі (т. 1—10, 1881—82). Стварыў новы тып рус. хар. канцэрта, дзе выкарыстаў дасягненні ў галіне оперы і інстр. музыкі. Пісаў і свецкія хары (напр., кантата «Спявак у стане рускіх воінаў» на сл. В.Жукоўскага, 1812). Аўтар опер «Крэонт» (1776), «Алкід» (1778), «Сокал» (1786), «Сын-сапернік, ці Новая Стратоніка» (1787), камерна-інстр. твораў, харавых цыклічных канцэртаў, санат для клавіра, рамансаў і інш.
Літ.:
Рыцарева М. Композитор Д. Бортнянский: Жизнь и творчество. Л., 1979.
т. 2, с. 321
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БІЛІ́БІН Іван Якаўлевіч
(16.8.1876, с. Тархоўка каля С.-Пецярбурга — 7.2.1942),
рускі графік-ілюстратар і тэатр. мастак. Вучыўся ў Мюнхене (1898), у Пецярбургу ў І.Я.Рэпіна — у школе-майстэрні М.К.Ценішавай (1898—1900) і ў АМ як вольны слухач (1900—04). Выкладаў у Рысавальнай школе Т-ва заахвочвання мастакоў (1907—17), з 1936 праф. Ленінградскай АМ, чл. аб’яднання «Свет мастацтва». Яркі прадстаўнік «мадэрну» ў рус. графіцы. Стварыў самабытны арнаментальна-дэкар., графічна выразны «білібінскі стыль» кніжнай ілюстрацыі, заснаваны на стылізацыі матываў нар. лубка, вышыўкі, разьбы па дрэве, стараж. мініяцюры (да быліны «Вальга», «Казкі пра залатога пеўніка» А.С.Пушкіна, «Песні пра купца Калашнікава» М.Ю.Лермантава, «Кулікоўская бітва»). Яго эскізы тэатр. дэкарацый і касцюмаў узнаўляюць казачны, фантаст. свет рус. фальклору.
Літ.:
Климов Г.Е. Поиски пера жар-птицы: Жизнь и творчество рус. худож. И.Я.Билибина по материалам собр. Е.П.Климова. М., 1981.
т. 3, с. 151
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГАЛУ́БКІНА Ганна Сямёнаўна
(28.1.1864, г. Зарайск, Расія — 7.9.1927),
расійскі скульптар. Вучылася ў Маскве ў С.Валнухіна (1889—90) і ў вучылішчы жывапісу, скульптуры і дойлідства (1891—94), Пецярбургскай АМ (1894), Парыжскай акадэміі Каларосі (1895—96). Зазнала ўплыў А.Радэна. Выкладала на Прачысценскіх рабочых курсах (1913—16) і ў Вышэйшым дзярж. маст.-тэхн. ін-це (1918—22) у Маскве. Стварыла першы ў рус. мастацтве скульпт. партрэт Карла Маркса (1905). Імпрэсіяністычная цякучасць формы, багацце святлоценявых кантрастаў, характэрныя для ранніх твораў, суіснуюць з пошукамі канструктыўнасці і пластычнай выразнасці. Аўтар кампазіцый «Жалезны» (1897), «Чалавек ідзе» (1903), «Рабочы» (1909), партрэтаў А.Белага (1907), Л.Талстога (1927), а таксама твораў, звернутых да сімволікі ў духу стылю мадэрн [гарэльеф «Плывец» («Хваля») на фасадзе МХАТа, 1901, «Бярозка», 1927].
Літ.:
Лукьянов С. Жизнь А.С. Голубкиной. [2 изд.]. М., 1975;
Каменский А.А. Рыцарский подвиг. Кн. о скульпторе Анне Голубкиной. М., 1978.
т. 4, с. 471
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Cras, cras et semper cras et sic dilabitur aetas
Заўтра, заўтра і заўсёды заўтра, і так праходзіць жыццё.
Завтра, завтра и всегда завтра, и так проходит жизнь.
бел. «Няхай» ды «пачакай» ‒ нядобрыя людзі. Чакалі, чакалі ды ўсе жданкі паелі.
рус. Завтрашнему дню не верь. Потом да потом, так и лень пустишь в дом. Завтра, завтра, не сегодня, ‒ так ленивцы говорят. День к вечеру, а работа к завтрему. Не откладывай на завтра то, что можно сделать сегодня.
фр. Il ne faut jamais remettre au lendemain ce qui peut être fait le soir même (Не откладывай на завтра то, что можно сделать в тот же вечер).
англ. By the street of «by-and-by» one arrives at the house of «never» (Дорога «мало-помалу» ведёт к дому «никогда»).
нем. Morgen, morgen, nur nicht heute, sprechen alle faulen Leute (Завтра, завтра, не сегодня, ‒ так говорят все ленивые люди).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)