падда́ны 1, ‑ая, ‑ае.

Дзеепрым. зал. пр. ад паддаць (у 1, 2 і 5 знач.).

падда́ны 2, ‑ага, м.

Асоба, якая знаходзіцца ў падданстве якой‑н. дзяржавы. Французскі падданы. □ Пачалася вайна, і Гушка як падданы Расіі павінен адпраўляць на фронт свайго сына. Пшыркоў. // Уст. Асоба, якая падпарадкуецца каму‑н., залежыць ад каго‑н. У маёнтку сваім, У зялёным бары Дзень у дзень пан Міхайла Падданых судзіў. Бядуля.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

тае́жны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да тайгі, з’яўляецца тайгой. Таежны лес. // Які знаходзіцца, размешчаны ў тайзе. Таежны пасёлак. □ Бяжыць, уцякае ад .. [тайгі] сталёвая лента, дзе-нідзе пераскочыць цераз таежную рэчку. Васілевіч. // Які жыве ў тайзе; працуе ў тайзе. Таежны паляўнічы. □ У нанайцаў няма ні палёў, ні садоў, ловяць рыбу яны, б’юць таежных звяроў. Дубоўка.

2. Уласцівы тайзе, яе жыхарам. Таемныя звычаі. Таежнае жыццё.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

удава́, ‑ы; удовы, удоў; ж.

Жанчына, якая не выйшла замуж пасля смерці мужа. Водгук на чужое гора жыў у .. сэрцы [бабкі Мар’і], бо і сама яна многа зазнала гэтага гора на сваім вяку, рана застаўшыся ўдавою з малымі дзецьмі. Колас. Мужа кулі скасілі — затужыла ўдава: Спаць яму ў магіле — Ёй дзяцей гадаваць. Непачаловіч.

•••

Саламяная ўдава (жарт.) — жанчына, якая знаходзіцца ў часовай разлуцы з мужам (пераклад ням. Strohwitwe).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

свабода назоўнік | жаночы род

  1. У філасофіі: магчымасць праяўлення суб’ектам сваёй волі на аснове пазнання законаў развіцця прыроды і грамадства.

    • Суадносіны свабоды і неабходнасці.

  2. Незалежнасць, адсутнасць абмежаванняў, якія звязваюць грамадска-палітычнае жыццё і дзейнасць якога-н. класа, усяго грамадства або яго членаў.

    • Барацьбіты за свабоду народа.
    • С. слова.
    • С. выбару веравызнання.

  3. Увогуле — адсутнасць якіх-н. абмежаванняў у чым-н.

    • Даць больш свабоды моладзі ў арганізацыі свайго адпачынку.

  4. Стан таго, хто не знаходзіцца ў заключэнні, у няволі.

    • Выпусціць на свабоду.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

паветра назоўнік | ніякі род

Сумесь газаў, якая складае атмасферу Зямлі.

  • Чыстае п.
  • Бываць на паветры (хадзіць на прагулку).
  • Дыхаць паветрам чаго-н. (пераноснае значэнне: пранікнуцца ўражаннем ад чаго-н.).
  • На вольным паветры (у садзе, за горадам, не ў закрытым памяшканні).
  • Вісець у паветры (пераноснае значэнне: знаходзіцца ў няпэўным становішчы).
  • Узляцець у п. (узарвацца).
  • Паветра! (каманда ў знач.: трывога, паявіўся варожы самалёт).
  • Бой у паветры.

|| прыметнік: паветраны.

  • Паветраныя войны.
  • П. мост (авіяцыйная лінія з перавалачнымі аэрадромамі і навігацыйным абсталяваннем).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

каса​1 назоўнік | жаночы род

  1. Скрынка, шафа для захоўвання грошай, каштоўных папер, а таксама памяшканне, установа, дзе праводзяцца грашовыя аперацыі.

    • Дастаць грошы з касы.
    • Магазінная к.

  2. Наяўныя грошы ўстановы, прадпрыемства.

    • Здаць касу.

  3. Апарат, на якім адціскаюцца талоны з указаннем атрыманай сумы, а таксама кабінка, месца, дзе знаходзіцца гэты апарат і работнік, які абслугоўвае гэты апарат.

    • Выбіць у касе булку хлеба.
    • Тэатральная к. працуе з 14 гадзін.

  4. У друкарскай справе: скрынка з наборам друкарскага шрыфту.

    • Наборная к.

|| прыметнік: касавы.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

уласны прыметнік

  1. Які належыць каму-, чаму-н. як уласнасць.

    • Уласная машына.

  2. Свой, асабісты.

    • Зрабіць што-н. уласнымі рукамі.
    • На ўласныя вочы ўбачыць.
    • Па ўласнай волі.

  3. Які знаходзіцца ў непасрэдным распараджэнні, падпарадкаванні каго-, чаго-н.

    • У. карэспандэнт.
    • Уласная канцылярыя.

  4. Літаральны, сапраўдны.

    • Ва ўласным сэнсе слова.

  5. Уласцівы толькі каму-, чаму-н., без пабочных дабавак (спецыяльны тэрмін).

    • Уласная вага цела.

  6. Уласнае імя — у граматыцы: назоўнік, які з’яўляецца асабовай індывідуальнай назвай каго-, чаго-н.; процілегласць агульнае імя.

    • Полацк — уласнае імя горада.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

хавацца дзеяслоў | незакончанае трыванне

  1. Забірацца куды-н., каб іншыя не бачылі, не маглі знайсці.

    • Партызаны хаваліся ў лясах.
    • Х. за шафу.

  2. пераноснае значэнне: Ухіляцца ад чаго-н.

    • Х. ад работы.

  3. пераноснае значэнне: Рабіць што-н. так, каб быць незаўважаным.

    • Х. са сваімі намерамі ад суседзяў.

  4. Быць заслоненым чым-н.

    • За горкай хавалася хатка.

  5. Знаходзіцца, захоўвацца дзе-н. (размоўнае).

    • Адзенне і палотны хаваліся ў скрыні.

  6. Зберагацца на пэўны выпадак.

    • На жніво заўсёды хавалася сала.

|| закончанае трыванне: схавацца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

цэнтральны прыметнік

  1. Які з’яўляецца цэнтрам (у 1 знач.).

  2. Які знаходзіцца, размешчаны ў сярэдзіне, у цэнтры.

    • Цэнтральная вуліца.

  3. Галоўны, кіруючы.

    • Цэнтральная ўлада.

  4. Асноўны, найбольш істотны.

    • Цэнтральная тэма.

  5. Які прыводзіць у дзеянне, абслугоўвае ўсю сістэму.

    • Цэнтральнае ацяпленне.

  6. іншыя значэнні:

    • Цэнтральны вугал — вугал, утвораны двума радыусамі якой-н. акружнасці.
    • Стрэльба цэнтральнага бою — стрэльба, якая зараджаецца з задняй (казённай) часткі ствала.
    • Цэнтральная нервовая сістэма — асноўная частка нервовай сістэмы ў пазваночных і чалавека, якая складаецца з галаўнога і спіннога мозгу.

|| назоўнік: цэнтральнасць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

дагнаць дзеяслоў | закончанае трыванне

  1. Параўняцца з тым, хто рухаецца і знаходзіцца наперадзе, нагнаць.

    • Д. уцекача.
    • Д. перадавікоў (пераноснае значэнне).

  2. каго-што да каго-чаго. Гонячы, прымусіць дайсці куды-н., да якога-н. месца.

    • Д. кароў да лесу.
    • Д. баразну да канца.

  3. што да чаго. Дасягнуць якіх-н. паказчыкаў.

    • Д. выпрацоўку да дзвюх норм за змену.

  4. Падагнаць, наладзіць як трэба.

    • Д. касу.

  5. што да чаго. Увагнаць што-н. да канца.

    • Д. цвік да самай плешкі.

|| незакончанае трыванне: даганяць.

|| назоўнік: дагонка.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)