дуа́ль-ка́рта
(ад лац. duo = два + карта)
адзін з носьбітаў інфармацыі ў аўтаматызаваных сістэмах кіравання; камбінаваны дакумент з тэкстам і дзіркамі, як у перфакарце.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
дыястэрэаме́ры
[ад дыя- + стэрэа(іза)меры]
ізамеры, якія адрозніваюцца паміж сабой канфігурацыяй двух або некалькіх элементаў асіметрыі і не адносяцца адзін да аднаго як прадмет да яго люстэркавага адлюстравання.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
кінетаско́п
(ад гр. kinetos = рухомы + -скогі)
апарат для разглядання фотаздымкаў, якія хутка змяняюцца і ствараецца ўражанне, што зняты аб’ект рухаецца; адзін з папярэднікаў кінематографа.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
уні́зм
(ад лац. unus = адзін)
кірунак у абстрактным жывапісе, прыхільнікі якога ствараюць кампазіцыі з аднародных форм і колераў, што не даюць уяўлення аб рэчаіснасці.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
ферымагнеты́зм
(ад ферыт + магнетызм)
сукупнасць магнітных уласцівасцей рэчываў (ферымагнетыкаў), у якіх магнітныя моманты суседніх атамаў (іонаў) накіраваны насустрач адзін аднаму і ўзаемна не скампенсаваны.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
кварта́л
(ням. Quartal, ад лац. quartus = чацвёрты)
1) чацвёртая частка года (тры месяцы);
2) частка горада, абмежаваная з чатырох бакоў вуліцамі;
3) адзін з участкаў, на якія разбіваецца лес.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
Абрака́цца ’абяцаць выканаць якую-небудзь справу ў імя бога, даваць абет’ (Шат., Сцяшк., Касп., Арх. ГУ, КЭС), абрачыся ’ахвяравацца’ (КЭС) да ob‑rekati sę. Не зусім зразумела словаўтваральная мадэль і, у прыватнасці, зваротны характар дзеяслова, якія супярэчаць семантыцы. Арэал пашырэння слова сведчыць, магчыма, аб тым, што гэта калька. Верагодным словам-крыніцай з’яўляецца літ. apžadė́s ’урачыста абяцаць’ пры žadė́ti ’гаварыць адзін аднаму’ (= rekati sę).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ава́лак ’прылада, якой прасуюць («качаюць») бялізну’ (Янк.) да valъ, valiti ’качаць’. Тады а пратэтычнае. Лексема валак утворана, як рускае валёк, толькі іншага акцэнтуацыйнага тыпу. Параўн. літ. volė̃ ’прылада, якой прасуюць бялізну’, лат. vale ’тс’, якія да літ. vélti, лат. vel̄t ’качаць’. Зыходныя славянскія і балтыйскія словы генетычна суадносяцца, а вытворныя ад іх (авалак, валёк, volė̃, vale) узніклі, мабыць, незалежна адзін ад аднаго.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Апа́рына (БРС), апа́ра ’крынічнае акно’ (лід., Яшк.). Укр. опар ’палонка’, ’акно ў балоце’, ’падталы снег’. Дзеяслоў апарыць ’падвергнуць уздзеянню пары’, вядомы ў слав. мовах, дае шэраг вытворных са значэннем месца: ’месца апёку’, ’выгарэлае месца ў лесе’ і г. д. Відаць, апарына — адзін з такіх вытворных назоўнікаў; уздзеянне пары, магчыма, меркавалася ў сувязі з тым, што над апарынай у халоднае надвор’е відаць пара.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Апо́стал ’паслядоўнік пэўнага вучэння (першапачаткова адзін з 12 вучняў Хрыста)’; ’кніга, якая ўключае пэўную частку Новага завету’. З першых пісьмовых помнікаў усходнеславянскіх і наогул славянскіх моў. Ва ўсходнеславянскіх са ст.-слав. апостолъ ’пасланнік божы’, ’кніга’ (Шанскі, 1, А, 129) < грэч. ἀπόστολος ’тс’ (Фасмер, 1, 81; Фасмер, Этюды, 33), якое ўтворана ад ἀποστέλλω ’пасылаць’. З грэчаскай у лацінскую і іншыя мовы хрысціянскіх народаў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)