БО́НДАРАЎ Юрый Васілевіч
(н. 15.3.1924, г. Орск Арэнбургскай вобл.),
рускі пісьменнік. Герой Сац. Працы (1984). Скончыў Літ. ін-т імя М.Горкага ў Маскве (1951). Першы зб. апавяданняў «На вялікай рацэ» (1953). У аповесцях «Батальёны просяць агню» (1957), «Апошнія залпы» (1959), раманах «Двое» (1964), «Гарачы снег» (1969) — будні, гераізм салдатаў, афіцэраў, генералаў у гады Вял. Айч. вайны, вытокі нар. подзвігу ў барацьбе з фашызмам. Напружаны драматызм, паглыблены псіхалагізм, вернасць жыццёвай праўдзе — асн. якасці стылю пісьменніка. Мастацка-філас. асэнсаванне еднасці чалавека са сваёй эпохай, непарыўная сувязь яго з часам і гісторыяй, з лёсам сваёй Радзімы і планеты, тэма адказнасці за гэты лёс у раманах «Цішыня» (1962), «Бераг» (1975; Дзярж. прэмія СССР 1977); «Выбар» (1980; Дзярж. прэмія СССР 1983), «Гульня» (1985). Аўтар аповесці «Сваякі» (1969), цыкла мініяцюр «Імгненні» (1977—82), кнігі літ. нататкаў «Пошук ісціны» (1976) і інш. Працуе для тэатра і кіно (фільмы «Апошнія залпы», «Цішыня», «Гарачы снег», «Бераг», кінаэпапея «Вызваленне»). Ленінская прэмія 1972.
Тв.:
Собр. соч. Т. 1—6. М., 1984—86.
Літ.:
Коробов В.И. Юрий Бондарев. М., 1984.
т. 3, с. 213
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
cicho
1. ціха;
cicho jak makiem zasiał — мёртвая цішыня;
cicho! — ціха!; цішэй!;
2. сакрэтна; таемна
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
cisza
ж. цішыня;
cisza! — ціха!; цішэй!;
cisza morska — штыль;
cisza przed burzą — зацішша перад бурай
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Спако́й ‘супакой, супакаенне’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Федар. 4, Сл. ПЗБ), споко́й ‘тс’ (ТС), спако́йны ‘ціхі, мірны’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Ласт., Сл. ПЗБ), споко́йны ‘тс’ (ТС). Укр. спо́кій, польск. spokój, в.-луж. spokoj. Дэрыват з прыстаўкай с‑ ад прасл. *pokojь ‘мір, цішыня’ (Борысь, 569). *Pokojь звязаны з прасл. *počiti, параўн. рус. почи́ть ‘памерці’, почива́ть ‘спаць’, ст.-слав. почити ‘адпачыць’, славен. počíti і г. д. Гл. Фасмер, 3, 305; 347; Махэк₂, 468. Параўн. меркаванні Кохмана (Stosunki, 24), Віткоўскага (Słownik, 177) пра запазычанне з польскай, што патрабуе гістарычнай аргументацыі. Параўн. адпачынак.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
перато́млены, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад ператаміць.
2. у знач. прым. Вельмі ўтомлены. Хоць ператомлены, але не спіцца, І не таму, што знікла цішыня: Перада мной дзяржаўная граніца, А там — зямля, адкуль прыйшла вайна. Прануза. «Хто? Хто? Хто?» — бухала ў грудзях Платона, аж разрывалася ператомленае сэрца. Місько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зго́рблены, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад згорбіць.
2. у знач. прым. Сагнуты (ад старасці, хваробы); сутулаваты. Згорблены, з нездаровым, ацёчным тварам, выціраючы рукі кашлатым ручніком, [доктар] падышоў да раненага. Мележ.
3. перан.; у знач. прым. Пакрыўлены, перакошаны. Пахне дзёгцем, потам, рыжаю аўчынай, Цішыня ў хаце згорбленай, старой. Танк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
БА́САЎ Уладзімір Паўлавіч
(28.7.1923, г.п. Уразава Белгарадскай вобл., Расія — 17.9.1987),
рускі кінарэжысёр, акцёр. Нар. арт. СССР (1983). Скончыў Усесаюзны Дзярж. ін-т кінематаграфіі (1952). Паставіў фільмы «Бітва ў дарозе», «Цішыня», «Шчыт і меч» (выканаў ролю разведчыка Бруна), «Факты мінулага дня» (Дзярж. прэмія Расіі 1982), «Дні Турбіных» (выканаў ролю Мышлаеўскага; тэлевізійны) і інш. З 1955 як характарны і камедыйны акцёр здымаўся ў кіно: «Я крочу па Маскве», «Злачынства і пакаранне», «Бег» і інш. У некаторых сваіх фільмах быў аўтарам ці сааўтарам сцэнарыяў.
т. 2, с. 339
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
панава́ць, -ну́ю, -ну́еш, -ну́е; -ну́й; незак.
1. Мець уладу над кім-, чым-н., мець перавагу перад кім-, чым-н. або дзе-н.
П. у паветры.
П. на моры.
2. Мець пераважнае распаўсюджанне.
Там панавала менавіта гэта думка.
3. Ахопліваць, напаўняць сабой усё.
У лесе панавала цішыня.
4. над чым. Узвышацца, узнімацца над чым-н.
Узвышша пануе над наваколлем.
5. Жыць у раскошы (разм.).
Завёў сабе добрую гаспадарку і пануе.
|| наз. панава́нне, -я, н. (да 1—3 і 5 знач.).
Фашысцкія захопнікі імкнуліся да панавання над светам.
П. ў паветры.
Палітычнае п.
П. чалавека над прыродай.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прыгляну́цца, ‑глянуся, ‑глянешся, ‑глянецца; зак.
Разм. Выклікаць чыю‑н. увагу, сімпатыю; спадабацца. Прыглянулася Алія старому баю. Даніленка. А калі парою, Здарыцца часіна, Прыглянуцца нашы Хлопец ці дзяўчына, — Рады мы заўсёды З вамі нарадніцца. Русак. Вось гэтыя месцы і прыглянуліся працавітым мірным бабрам — вакол цішыня і спакой, шмат вады і корму. Самусенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
душэ́ўны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да душы (у 1 знач.); звязаны з унутраным, псіхічным станам чалавека. Душэўны ўздым, Душэўная трывога. Душэўны свет. Душэўная раўнавага. □ Цішыня і душэўны неспакой пацягнулі .. [Лемяшэвіча] ў поле, можа, гэтак жа, як Наталлю Пятроўну. Шамякін.
2. Шчыры, сардэчны. Душэўныя адносіны. □ [Мелех:] Сярго — душэўны, шчыры чалавек. Глебка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)