АПАЛО́Н,
малая планета. Дыяметр каля 1 км. Абарачаецца вакол Сонца па эліптычнай арбіце з перыядам 1,81 г. Адлегласць ад Сонца ў перыгеліі 0,645, у афеліі 2,327 а.а. Найменшая адлегласць ад Зямлі 15 млн. км. Адкрыта К.Рэйнмутам (Германія, 1932).
т. 1, с. 416
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
rising [ˈraɪzɪŋ] n.
1. паўста́нне, бунт
2. пад’ём
3. усхо́д, узыхо́д;
the rising of the sun узыхо́д со́нца
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
змрок, -у, м.
1. Адсутнасць святла, цемра.
З. атуліў прасторы.
2. Няпоўная цемната, прыцемак, пры якім яшчэ можна распазнаваць прадметы.
Вячэрні з.
3. Прыцемак паміж захадам сонца і наступленнем ночы, а таксама перадсвітальны прыцемак.
Перадранішні з.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Пры́тычкам ’вельмі рана, да ўсходу сонца’ (чэрв., Жд. 3); зыходзячы з ілюстрацыі: я ўнучцы і гавару, каб ўстала ды пры́тычкам і папалола, пакуль сонца не узышло, значэнне вызначана недакладна; правільна, відаць, ’хутка, за кароткі час; адным намаганнем’, параўн. прытычкамі ’ўрыўкамі’ (Шат.). Першапачаткова Тв. скл. назоўніка пры́тычкі, які да прытыка́цца < тыкаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
санца... (гл. сонца...).
Першая састаўная частка складаных слоў; ужываецца замест «сонца...», калі націск у другой частцы падае на першы склад, напрыклад: санцапёк, санцацвет.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
геліёграф
(ад гр. helios = сонца + -граф)
1) аўтаматычны апарат для запісу працягласці сонечнага свячэння;
2) тэлескоп з фотаапаратам, прызначаны для фатаграфавання Сонца.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
ГЕЛІЯЦЭНТРЫ́ЧНАЯ СІСТЭ́МА СВЕ́ТУ,
вучэнне, паводле якога Зямля і інш. планеты рухаюцца вакол Сонца (дакладней, вакол агульнага цэнтра мас усёй сістэмы). Прыйшла на змену геацэнтрычнай сістэме свету. Стваральнік геліяцэнтрычнай сістэмы свету М.Капернік у сваім творы «Пра абарачэнне нябесных свяціл» (1543) матэматычна абгрунтаваў ідэю руху Зямлі і інш. планет вакол Сонца, вызначыў паслядоўнасць размяшчэння планет і іх адносную аддаленасць ад Сонца. Асн. палажэнні геліяцэнтрычнай сістэмы свету адыгралі вызначальную ролю ў станаўленні дакладнага прыродазнаўства.
т. 5, с. 143
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГІДА́ЛЬГА,
малая планета № 944. Дыяметр 43 км. Адлегласць ад Сонца 1,9—9,7 а.а. Мае самую вял. паўвось арбіты сярод вядомых малых планет; нахіл і эксцэнтрысітэт арбіты 42,5° і 0,66 адпаведна. Перыяд абарачэння вакол Сонца 13,7 года. Адкрыта В.Баадэ (Германія, 1920).
т. 5, с. 220
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
світа́нне, -я, мн. -і, -яў, н.
1. Час перад усходам сонца; самы пачатак раніцы.
Выгнаць карову ў поле на світанні.
2. перан. Ранні перыяд, пачатак чаго-н.
С. майго юнацтва.
|| прым. світа́льны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
геліяграфі́чны
(ад гелія- + гр. grapho = пішу)
звязаны з апісаннем Сонца;
г-ыя каардынаты — велічыні, пры дапамозе якіх вызначаюць размяшчэнне пунктаў на паверхні Сонца.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)