1. Сродак гужавога транспарту, прызначаны для язды і перавозкі грузаў; калёсы. Усе сваякі папрыязджалі І двор вазамі паўстаўлялі.Колас.Сасёнка была парэзана на доўгія кавалкі, і сябры пачалі класці іх на воз.Пестрак.
2. Нагружаныя паклажай калёсы, сані і пад. Сытыя коні, аблітыя зарой, вязуць высокія вазы пшаніцы.Мікуліч.Злез бацька з сена, ідзе збоку, за возам наглядае, каб не абярнуўся.Якімовіч.
3.чаго. Колькасць таго, што можа змясціцца на калёсах, санях і пад. Воз дроў, сена.
4.перан.Разм. Вялікая колькасць чаго‑н. Воз навін. □ Дзетак у.. [Парэмчыка] цэлы воз, хоць і сам яшчэ малады.Ракітны.
5. Карцёжная гульня.
•••
Вазамі вазіцьгл. вазіць.
Пятае кола ў возегл. кола.
Цягнуць возгл. цягнуць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Рэга́лы ’калёсы для перавозкі снапоў і сена’ (брасл., Сл. ПЗБ), рыґалы ’спецыяльная рама на возе’ (пух., Жыв. сл.). Рус.ре́гель ’падпорка, перакладзіна; даўгая тонкая планка’. Відаць, з польск.rygiel ’бэлька’ < сяр.-н.-ням.regel ’рычаг, падпорка’, першакрыніца нар.-лац.regula ’кій, планка’ (Фасмер, 3, 457). Форма дры́галы ’жэрдкі, прымацаваныя да калёсаў вазіць бярвёны’ (Стан.) утварылася паводле народнай этымалогіі ад дрыгаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ГО́РДЗІЙ,
легендарны заснавальнік Фрыгійскага царства, бацька Мідаса. Паводле легенды, аракул параіў фрыгійцам абраць царом таго, хто будзе першы ехаць на калёсах да храма Зеўса. Гэта быў Гордзій. Стаўшы царом, Гордзій пабудаваў г.Гордзіян, свае калёсы ён прынёс у дар Зеўсу, паставіў іх у храме і заблытаным вузлом прывязаў ярмо да дышля калёс. Лічылі, што той, хто развяжа вузел, будзе валодаць усёй Азіяй. У 334 да н.э. Гордзіян наведаў Аляксандр Македонскі і паспрабаваў развязаць вузел, але не змог і рассек яго мячом (адсюль выраз «рассекчы гордзіеў вузел» — хуткае і смелае вырашэнне заблытанага і складанага пытання).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
закати́тьсов., в разн. знач. закаці́ць;
закати́ть теле́гу в сара́й закаці́ць калёсы ў вазо́ўню;
закати́ть мяч за воро́та закаці́ць мяч за варо́ты;
закати́ть сце́ну закаці́ць сцэ́ну;
закати́ть пощёчину закаці́ць апляву́ху;
◊
закати́ть глаза́ закаці́ць во́чы;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
адмя́кнуць, ‑не; пр. адмяк, ‑ла; зак.
Зрабіцца мякчэйшым ад вільгаці; адсырэць, размякнуць. Гразь на штанах, мусіць, яшчэ з Карчаватак. Падсохла на сонцы за дзень, пасля зноў адмякла ў рацэ, калі цягалі калёсы.Пташнікаў.// Аслабнуць, адваліцца (пра мароз, холад). Удзень было сонечна, марозна і ціха, а перад захадам сонца неба пачало хмурыцца, адмяк мароз і з усходу павеяў вецер.Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мо́рда, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
1. Пярэдняя частка галавы ў жывёлы. Падабраў [Марцін] з-пад конскай морды ў абярэмак сена і, паклаўшы на калёсы, стаў запрагаць каня.Мележ.Цялушка .. трасе галавою і выцягвае морду.Колас.
2.Груб. Твар чалавека. [Дзед:] — Па мордзе, голубе, відаць — шкадлівы ты чалавек.Бажко.// Ужываецца як лаянка. — Пашавельвайся хутчэй, бандыцкая морда! — крыкнуў .. [чырвонаармеец], нарэшце.Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спа́раны1, ‑ая, ‑ае.
1.Дзеепрым.зал.пр.ад спарыць 1.
2.узнач.прым. Аб’яднаны ў пару для сумеснай працы, дзеянняў; здвоены. Па калодкі вязлі калёсы ў жыдкую гразь, пагражаюча рыпелі ў калдобінах восі, і змораныя, спараныя коні ледзь цягнулі драбінкі.Нікановіч.
•••
Спараная яздагл. язда.
спа́раны2, ‑ая, ‑ае.
Дзеепрым.зал.пр.ад спарыць 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́каціцьсов.
1.в разн. знач. вы́катить;
в. бо́чку — вы́катить бо́чку;
в. калёсы на двор — вы́катить теле́гу на двор;
2.перен., разг. уничто́жить;
пажа́р ~ціў палаві́ну вёскі — пожа́р уничто́жил полови́ну дере́вни
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
са́німн Schlítten m -s, -;
◊ се́сці не ў свае́ са́ніéine Stéllung éinnehmen*, die éinem nicht zúkommt;
рыхту́й са́ні ле́там, а калёсы зімо́й ≅ vórgebaut ist gut gebáut; der klúge Mann baut vor
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Сапе́та ’спецыяльная сетачка для захавання злоўленай рыбы ў жывым выглядзе’ (бых., КЭС), сапэ́тка ’саламяны мат’ (Анох.), ’кошык, сплецены з лазы, дроту’ (Сцяшк. Сл.). Рус.сапётка ’вулей, плецены з пруццяў вярбы’ (Каўказ), ’кош для пасадкі злоўленай рыбы’ (дан., церск.), укр.сапе́т, сапе́та, сапе́тка ’вялікі плецены кош на калёсы’, ’плецены з лазы ручны кош’, польск.sepet ’скрынка’. З тур., крым.-тат.säpät ’кош’ (Радлаў, 4, 495), якое з перс. (Гл. Локач, 139; Фасмер, 3, 558; Брукнер, 485).