Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гарт, -у, М -рце, м.
1. Цвёрдасць металу, якая надаецца гартаваннем.
Сталь высокага гарту.
2.перан. Фізічная або маральная вынослівасць, стойкасць.
Чалавек старога гарту.
3. Сплаў свінцу, волава і сурмы для адліўкі друкарскіх шрыфтоў (спец.).
|| прым.га́ртавы, -ая, -ае (да 3 знач.) ігарто́ўны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
була́тм.
1. (род. була́ту) уст. (сталь) була́т;
2. (род. була́та) уст., поэт. (клинок) була́т
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
damask
[ˈdæməsk]
n.
1) адама́шка f.
2) адама́шкавае палатно́(на абрусы́)
3) дама́ская сталь
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
була́т, ‑а і ‑у, М ‑лаце, м.
1.‑у. Даўнейшая ўзорыстая высакаякасная сталь для клінкоў.
2.‑а. Гіст. Клінок (меч, шабля, кінжал) з такой сталі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
легі́раваны, ‑ая, ‑ае.
1.Дзеепрым.зал.пр.ад легіраваць.
2.узнач.прым. У склад якога ўведзены іншыя металы для надання пэўных уласцівасцей. Легіраваная сталь.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пакрышы́цца, ‑крышыцца; зак.
Раскрышыцца, разламацца цалкам або часткова. Хлеб пакрышыўся. □ Баёк механічнага бура, які здольны быў правіць тоўстую .. сталь, адскочыў ад сцяны і пакрышыўся.Шыцік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
БУЛА́Т,
булатная сталь (ад перс. пулад сталь), вугляродзістая сталь, якая вызначаецца высокай цвёрдасцю, пругкасцю, вязкасцю, зносастойкасцю, своеасаблівай структурай і ўзорыстасцю паверхні. Асн. асаблівасць мікраструктуры булату — аптымальнае па дысперснасці і канфігурацыі спалучэнне высокавугляродзістых (дробнаігольчасты мартэнсіт) і нізкавугляродзістых (ферыт) мікрааб’ёмаў. Адрозніваюць булат літы (т.зв. вутц) і зварачны (больш нізкай якасці).
Вытв-сць булату была вядома ў Індыі, Іране, Сірыі («дамаская сталь»), у краінах Сярэдняй Азіі. Выкарыстоўваўся на выраб халоднай зброі выключнай трываласці і вастрыні. Клінок з булату не ламаецца, не мае астаткавай дэфармацыі. У 14 ст. сакрэт вырабу булат быў страчаны. Навук. асновы вытв-сці булату распрацаваў рус. металург П.П.Аносаў (у 1833 вырабіў булатны клінок). Атрыманне булатнай структуры забяспечваецца асаблівасцямі саставу, тэхналогіі выплаўкі, коўкі, тэрмічнай і мех. апрацоўкі. Узорыстасць бывае паласавая і струменістая (ніжэйшыя сарты булату), хвалістая (сярэдні, сорт), сеткаватая і каленчатая (вышэйшыя сарты).
Літ.:
Гуревич Ю.Г. Загадка булатного узора. М., 1985;
Мезенин Н.А. Занимательно о железе. 2 изд. М., 1977.