czepiec

м.

1. чапец;

2. анат. сетка (частка страўніка жвачных жывёл)

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

Не́вад ’вялікая рыбалоўная сетка, нерат’ (Некр. і Байк., БРС, ТСБМ, Сцяшк., Сл. ПЗБ), ’вялікая рыбалоўная сетка з двума крыламі і кулём пасярэдзіне’ (полац., З нар. сл.), не́вод ’самая вялікая перасоўная рыбалоўная аднасценная сетка з заходам’ (палес., Крыв., ТС), нэ́вуд ’тс’ (Бес.; пра распаўсюджанне назвы і рэаліі ў Беларусі больш падрабязна гл. Браім, Рыбалоўства, 48–49), укр. не́від, рус. не́вод, нёвод, польск. niewód, чэш. nevod, в.-луж. njewod, н.-луж. nawod, балг. на́вод, нъво́д, ст.-слав. неводъ ’рыбалоўная сетка’. Прасл. *nevodъ, паходжанне якога застаецца няясным; пры наяўнасці рус. пск. вод ’вельмі вялікі невад’, славен. дыял. vada ’доўгая рыбалоўная сетка з двума крыламі’, літ. vãdas ’сетка’, лат. vads ’вялікая сетка, крыло невада’, літ. vedė́ja ’рыбалоўная сетка, якую абслугоўваюць два чалавекі’ хутчэй за ўсё звязана чаргаваннем галоснага асновы з *vesti (< ved‑ti), параўн. згадку Пярвольфа аб наяўнасці ў балтыйскіх славян назвы рыбалоўнай сеткі невед (nyewede in vulgari vocatur, гл. Первольф, Германизация балт. славян. Спб., 1876, 113). Адмоўе тлумачыцца табуізацыяй назвы («каб рыбы не пазналі небяспечнага для іх прыстасавання», гл. Фасмер, 3, 55; Махэк₂, 398) ці непрадуктыўным словаўтваральным тыпам усходнеславянскіх назваў з не- для аб’ектаў, што падобныя да адпаведных ім аб’ектаў, але маюць прыкметныя адрозненні тыпу рус. клен ∼ не́клен ’Acer campestris’, егла ’ёлка’ ∼ негла (*неегла) ’лістоўніца’, тады вод ∼ не́вод ’не надта вялікая сетка’ (Маркаў, ЭИРЯ, 8, 1976, 114–115). У рамках той жа этымалогіі тлумачацца аманімічныя формы балг. навод ’невад’ і ткацкі тэрмін ’прасоўванне нітак асновы праз бёрда’ — ад *navesti, у прыватнасці ’прыстасаванне, пры дапамозе якога рыбы накіроўваюцца ў сетку, лавушку’ (гл. Герай–Шыманьска, БЕ, 31, 1981, 49). Гл. таксама Шаур, SP, А 24, 33–37. Непераканальна Ільінскі, IF, 50, 1932, 59–62 (збліжэнне са сновать + суф. ‑од‑). Махэк₂ (398), улічваючы шырокае распаўсюджванне слоў тыпу паўн.-ням. Wate, швед. vada, fin. nuotta, эст. noot ’невад’, лічыць слова «праеўрапейскім», параўн. ват ’тс’ (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Пру́дня, пру́тня ’конусападобная плеценая лазовая сетка’ (Касп.). Да прут (гл.); ‑д‑, відаць, пад уплывам пруд.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Выкіда́нка ’стаўная аднасценная або трохсценная сетка’ (Крыв.). Утварэнне ад выкіданы пры дапамозе суф. ‑ка. Апошняе да выкідаць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ла́ткі (мн.) ’фіранкі’ (нараўл., Мат. Гом.). Відавочна, семантычны перанос паводле падабенства з ла́та 3 ’сетка, невад’ (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Netz

n -es, -s

1) се́тка, не́вад, сіло́

j-m ~e stéllen, séine ~e nach j-m áuswérfen* — разм. ста́віць сіло́ [па́стку] на каго́-н.

ins ~ géhen* [fállen*, geráten*] — тра́піць у па́стку

2) се́тка (у розн. знач.)

ein ~ zum Éinkaufen — се́тка для паку́пак

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

гра́дус, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. Адзінка вымярэння вугла або дугі, роўная 1/360 акружнасці.

Вугал у шэсцьдзясят градусаў.

Паварот на сто восемдзесят градусаў (таксама перан.: рэзкая змена сваёй думкі, пазіцыі).

2. Адзінка вымярэння тэмпературы.

Мароз дваццаць градусаў.

3. Адзінка вымярэння працэнтнага ўтрымання спірту ў алкагольных вырабах.

Каньяк у сорак градусаў.

◊

Пад градусам (разм., неадабр.) — у стане лёгкага ап’янення.

|| прым. гра́дусны, -ая, -ае.

Градусная сетка.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

мярэ́жа, ‑ы, ж.

1. Сетка для лоўлі рыбы, нацягнутая на абручы.

2. Тое, што сваім выглядам нагадвае сетку. Пацямнела. Белая была толькі дарога. У лесе на снег апала густая шэрая мярэжа. Пташнікаў. Насустрач беглі дрэвы, заштрыхаваныя мярэжай дажджу. Мележ.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

sak, ~u

м.

1. сакваяж;

2. падхватнік, сетка, сачок;

3. летняе паліто

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

пампава́ць, ‑пую, ‑пуеш, ‑пуе; незак., што і без дап.

Падаваць або здабываць што‑н. помпай. Чуваць толькі шум інжэктараў, якія зацята пампуюць ваду ў кацёл. Васілёнак. Нізіну перасякае густая сетка асушальных каналаў, з іх безупынна пампуюць ваду ў мора. Карпюк.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)