◎ Пало́й ’вада, якая з’яўляецца ў час адлігі над лёдам, верхаводка’ (Бір. Дзярж.), ’лівень’ (Сл. ПЗБ). Рус. полой ’глыбокая лагчына, дзе ў паводку застойваеца вада’, укр. полій ’верхаводка, вада над лёдам’, ст.-рус. полой ’глыбокая прырэчная лагчына, дзе ў паводку застойваецца вада; рукаў ракі’, серб.-харв. nÓAÓj ’пойма; мелкае месца, мель; перакат’. Прасл. polojь. Ад politicliti (гл. ліць) з суф. -6 і апафоніяй у корані.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
замы́ць, ‑мыю, ‑мыеш, ‑мые; зак., што.
1. Адмыць пляму, не мыючы ўсю адзежыну. Зажыць рукаў.
2. Сапсаваць, няўмела ці занадта часта мыючы. Замыць сукенку.
3. Змыць няроўнасці на пяску, зямлі і пад. (пра цякучыя воды). Гэткі дождж — любы след замые! Савіцкі. // Занесці пяском, жвірам вусце ракі, які‑н. прадмет на дне ракі. / у безас. ужыв. Камень замыла пяском.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́параць, ‑ру, ‑раш, ‑ра; зак., што.
1. Адрэзаць, выразаць па шве што‑н. прышытае. Выпараць рукаў.
2. Выкалаць чым‑н. вострым. Выпараць вочы.
3. каго. Поручы, прымусіць вылезці адкуль‑н. Выпараць мядзведзя з берлагу.
4. Разм. Знайсці, адшукаць. Адзін ашчадлівы хлопец нават выпараў у сваім скарбіку паўкаробкі зубнога парашку і шчотку. Кулакоўскі.
выпара́ць, ‑а́ю, ‑а́еш, ‑а́е.
Незак. да выпарыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нагарну́ць, ‑гарну, ‑горнеш, ‑горне; зак.
1. чаго. Горнучы, заграбаючы, сабраць у адно месца нейкую колькасць чаго‑н. Нагарнуць кучу попелу. □ [Назарэўскі] нагарнуў сабе пад галаву ўсялякіх лахманоў і лёг на лаве. Чорны.
2. што. Разм. Накрыць што‑н. чым‑н. Падкасаў [Кудзіш] рукаў ніжняй кашулі, нагарнуў яго на рану ў тры столкі і зверху моцна завязаў хустачкай. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
wąż
м.
1. змяя;
2. рукаў, кішка, шланг;
wąż gumowy — гумавы шланг;
mieć węża w kieszeni — скнарнічаць, скупіцца
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
шмо́ргаць, -аю, -аеш, -ае; -аны; незак.
1. каго-што. Цягнуць, тузаць кароткімі, рэзкімі рухамі; такімі рухамі зрываць, абрываць што-н.
Ш. суседа за рукаў.
Ш. лісце з куста.
2. што чым, чым па чым і без дап. Праводзіць па чым-н., намазваючы што-н.; праводзіць чым-н. па якой-н. паверхні, звычайна ўтвараючы характэрны гук.
Ш. нітку воскам.
Ш. запалкай па карабку.
3. чым. З шумам часта ўцягваць (носам) паветра.
Ш. носам.
|| аднакр. шмаргану́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́ і шмо́ргнуць, -ну, -неш, -не; -ні (да 3 знач.).
|| наз. шмо́рганне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
отогну́ть сов.
1. адагну́ць, мног. паадгіна́ць;
2. (засучить) закаса́ць, мног. пазака́сваць; (загнуть, откинуть часть покрова, отдалить, разгибая) адхіну́ць, мног. паадхіна́ць;
отогну́ть рука́в закаса́ць рука́ў;
отогну́ть ветвь ли́пы адхіну́ць галі́ну лі́пы;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
ца́паць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што.
Разм. Хуценька хапаць рукамі, зубамі, кіпцюрамі і пад. Дарэктар выдаўся мяркоўны І лепшы нават, як свой кроўны; Умей з ім толькі пагадзіцца, раменным вушкам паддабрыцца Ці падшыванку звіць на лапаць, — За вуха ён не будзе цапаць. Колас. // Лапаць, мацаць рукамі. — А ён [немец] вызверыўся ды зноў мяне цапае, рукаў ад блузкі ледзь не адарваў. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
odnoga
odnog|a
ж.
1. адгалінаванне; рукаў (ракі);
2. чыг. ветка;
3. бат. парастак; атожылак;
puszczać ~i — пускаць парасткі
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
про́разь
1. Рукаў, вадзяная пратока (басейн Дняпра Макс., 244).
2. Маладая нізкая трава сярод рослага травастою (Слаўг.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)