níederstürzen
1.
vt (па)валі́ць, скі́дваць
2.
vi (s)
1) кі́дацца (уніз)
auf die Knie ~ — упа́сці на кале́ні
2) разбура́цца, па́даць, абва́львацца
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
вярну́ць², -ну́, ве́рнеш, ве́рне; -ні́; незак., што.
1. Мяняць напрамак руху, паварочваць.
В. машыну ўправа.
В. нос ад чаго-н. (адносіцца да каго-, чаго-н. з пагардай, грэбаваць кім-, чым-н.). Здушы верне (брыдка думаць пра што-н., глядзець на што-н.).
2. Валіць на бок, пераварочваць.
В. воз.
3. перан. Схіляць да чаго-н., даваць пэўны кірунак (думкам, размовам і пад.; разм.).
Мне вядома, куды ён верне.
4. перан., на каго-што. Перакладваць віну на іншага (разм.).
Сам вінаваты, а на другіх верне.
5. (1 і 2 ас. не ўжыв.), з чаго. Рухацца, падаць, узнімацца суцэльнай плынню.
Дым верне з коміна.
6. 3 цяжкасцю ўзнімаць пласты зямлі.
Трактар верне дзёран.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
вал, ‑а; мн. валы, ‑оў; м.
1. Доўгі, высокі земляны насып. Замест агароджы вакол могілак былі калісь выведзены акопы з даволі высокім валам. Колас. [Шорнер:] — Не ў страх такім салдатам ні крэпасці валы, ні сцены казематаў. Бачыла. // Доўгая і высокая града чаго‑н. Па-над парканам пышным валам Стаяў вішняк густы, прыўдалы. Колас. Нізкія валы хмар.. праплывалі над лесам. Асіпенка.
2. Высокая хваля. І, як заўсёды, безупынна праз возера каціўся вал. Дубоўка. Сыходзяцца тут, на стыку двух мацерыкоў — Азіі і Амерыкі, — стрэчныя вятры і разганяюць цяжкія валы свінцовых хваль. Б. Стральцоў.
3. Суцэльная лінія ваенных умацаванняў. Хвалёныя непрыступныя валы нямецкай абароны пратараньваліся з ходу магутнымі танкавымі злучэннямі. Васілевіч. // Самкнуты, шчыльны строй людзей. Рад за радам чоткім крокам Вал праходзіць малайцоў. Колас.
4. Цыліндр, які перадае рух тым ці іншым часткам механізма. Вал млына. Вал турбіны. Грабны вал.
•••
Агнявы вал — паласа артылерыйская абстрэлу, якая перамяшчаецца наперадзе атакуючага войска.
Валам валіць гл. валіць.
Дзевяты вал — а) самая моцная і небяспечная хваля ў часе марской буры (ад міфалагічнага ўяўлення ліку дзевяць як свяшчэннага); б) сімвал грознай небяспекі або найбольшага ўздыму чаго‑н.
Стаць валам гл. стаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пень, пня, м.
1. Ніжняя частка ствала з каранямі, якая застаецца ад спілаванага, ссечанага або зламанага дрэва. [Жонка] разам з сынам распаліла агеньчык на тым месцы, дзе некалі расла груша, а цяпер тырчаў з зямлі абгарэлы пень, паставіла чыгун з бульбай. Сіўцоў. [Жанчына:] — А вось у Шацілкі прыехалі: ні пала ні двара. У палатцы жылі, рыдлёўка і сякера — найпершыя машыны: пні карчавалі. Дадзіёмаў.
2. Адно дрэва будаўнічага лесу. [Цесць:] — Можа б у земаддзеле пнёў колькі лесу далі, як хутаранцу? Кажуць, даюць цяпер на будоўлю. Лобан. // Ствол дрэва. Адны з іх [асколкаў] тонка, як пчолы, звінелі па версе, збіваючы галінкі і лісце, другія .. злосна чокалі, уядаючыся ў галлё і пні. Брыль.
3. перан. Пра бесталковага, абыякавага да ўсяго чалавека.
•••
Валіць цераз пень калоду гл. валіць.
Глухі як пень гл. глухі.
На пень брахаць гл. брахаць.
На пні — пра не зрэзанае (лес, збожжавыя расліны і пад.). Пажаўцела поле. Збожжа ссыхалася на пні. Бядуля. — Ну, якая ўжо там грэчка! — Брат малодшы кажа: — Ветрам выдзьме! Не паспеўшы, Уся на пні паляжа. Колас.
Стаяць (сядзець) як пень гл. стаяць.
Цераз пень калоду — дрэнна, абы як (рабіць што‑н.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Валіза 1 ’чамадан’ (Шпіл.), валіска (лях., Янк. Мат.). З польск. walizek, waliza < франц. valise (Карскі, Белорусы, 160; Кюнэ, Poln., 113; Фасмер, 1, 269; Рудніцкі, 1, 301).
Валіза 2 ’завала, гультай, лодыр’ (Бір. Дзярж., З нар. сл.); ’неахайны’ (Мат. Гом., КСТ); ’бамбіза’ (КСП). Верагодна, пераноснае значэнне валіза 1 ’чамадан’ (параўн. пераноснае ўжыванне бочка, мех, вантух, сундук); на асэнсаванне слова зрабіла ўплыў збліжэнне з валіць і бамбіза.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Мяк! 1 ’тупы ўдар’, ’падзенне, шмяк аб зямлю’ (Нас.), ’глухі моцны ўдар тупым прадметам’ (полац., Нар. лекс.). Гукапераймальнае. Да шмяк! (гл.). Сюды ж мякаць ’валіць’, мяк- пуць ’паваліць’ (Юрч.), ’біць чым-небудзь тупым па мяккім’ (Нас.), мякнуцца ’ўпасці, ударыцца, шлёпнуцца ў гразь’ (Юрч., Нас.; усх.-гом., КЭС), а таксама мекшаны (гл.).
◎ Мяк 2 ’мянтуз, Lota lota’ (гродз., Сл. ПЗБ; шчуч., Сцяшк. Сл.). Балтызм. Параўн. літ. meknė ’язь’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
fell
I [fel]
v. p.t. of fall
II [fel]
1.
v.t.
1) зьбіва́ць з ног, валі́ць
2) рэ́заць (дрэ́ва), сячы́ (лес)
3) шыць бялі́знавым швом
2.
n.
1) спу́шчаныя дрэ́вы ў сэзо́н
2) бялі́знавае шво
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
хво́ры
1. прил., прям., перен. больно́й;
х. чалаве́к — больно́й челове́к;
~рае сэ́рца — больно́е се́рдце;
~рае самалю́бства — больно́е самолю́бие;
2. в знач. сущ. больно́й;
◊ валі́ць з ~рай галавы́ на здаро́вую — вали́ть с больно́й головы́ на здоро́вую
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Klúmpen
m -s, -
1) гэ́дба, камя́к; згу́стак; злі́так
ein ~ Gold — залаты́ самаро́дак
2) ку́ча
álles auf éinen ~ wérfen* — валі́ць усё ў адну́ ку́чу (тс. перан.)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
завалі́ць, -валю́, -ва́ліш, -ва́ліць; -ва́лены; зак.
1. каго-што. Накідаўшы, наклаўшы чаго-н., напоўніць, загрувасціць.
З. яму каменнем.
З. двор дрывамі.
З. работай каго-н. (перан.: абцяжарыць). Магазін завалены таварамі (перапоўнены).
2. каго-што. Засыпаць зверху, пакрыць.
Дарогу заваліла (безас.) снегам.
3. што. Закрыць на завалу (у 1 знач.).
З. дзверы на нач.
4. перан., што. Поўнасцю праваліць (разм.).
З. экзамен.
З. справу.
5. безас. Пра боль у горле (разм.).
Горла заваліла.
|| незак. зава́льваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. зава́льванне, -я, н. і зава́лка, -і, ДМ -лцы, ж. (да 1 знач.; спец.).
|| прым. зава́льны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.; спец.) і зава́лачны, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.).
Завальная траншэя.
Завалачная машына.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)