Ту́праш ’зараз, у дадзены момант, неадкладна’ (ваўк., Бел. дыял. 3). Рэдкая паралель да ст.-слав. топрьво ‘ў першы раз, толькі што’ (СССл.), параўн. рус. ту́порва ‘тады’, якое Фасмер (4, 122) выводзіць са спалучэння (в) ту пору + часціца ‑ва. Бліжэй да беларускага слова рус. дыял. вту́порож ‘тады’ са стратай ненаціскнога галоснага ў канцы слова і далучэннем партыкулы ‑ж (Анікін, РЭС, 9, 81), гл. ж, жа. Не выключае, што слова працягвае архаічную форму *топрь(во)ж(е) са спрашчэннем канца спалучэння і пераходам о > у пад націскам перад п, параўн. рус. дыял. вту́перь ‘цяпер’ (Анікін, РЭС, 9, 96); зыходныя формы то і н. р. прьво, пьрво, гл. первы, тапер.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Mortem timere crudelius est quam mori
Баяцца смерці ‒ горш, чым памерці.
Бояться смерти ‒ страшнее/хуже, чем умереть.
бел. Горш страху няма. Горш, калі баішся: і ліха не мінеш, і надрыжышся.
рус. Смерти бояться ‒ на свете не жить.
фр. Il ne faut pas aller au bois qui craint les feuilles (Не надо ходить в лес [тому], кто боится листьев). Il ne faut pas aller à la guerre qui craint les horions (Затрещин бояться ‒ на войну не ходить).
англ. The coward often dies, the brave but once (Трус умирает часто, смелый только раз). He that fears lives not (Трус не живёт).
нем. Wer den Tod fürchtet, verleidet sich das Leben (Кто боится смерти, отравляет себе жизнь).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
again
[əˈgen]
adv.
1) ізно́ў, яшчэ́ раз
Try again — Спрабу́й яшчэ́
2) апрача́ таго́, прыты́м; да таго́
And then again, what do his fine words amount to? — А прыты́м, да чаго́ ж зво́дзяцца яго́ныя прыго́жыя сло́вы?
3) з друго́га бо́ку, ізно́ў
These again are more expensive — Гэ́тыя, ізно́ў жа — даражэ́йшыя
•
- again and again
- time and again
- as much again
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
не́шта I (род. не́чага, дат. не́чаму, вин. не́шта, твор., предл. не́чым) мест. неопр., ср. что́-то; (в форме им. и вин. — ещё) не́что;
н. ка́зачнае — что́-то (не́что) ска́зочное;
яны́ ра́іліся аб не́чым — они́ сове́товались о чём-то;
◊ н.-не́йкае — что́-то (не́что) тако́е;
н. накшта́лт... — что́-то (не́что) вро́де (наподо́бие)...;
н. сярэ́дняе — не́что сре́днее;
н. не то́е — что́-то не то
не́шта II нареч.
1. что́-то;
н. нездаро́віцца — что́-то нездоро́вится;
н. дні праз тры — что́-то дня че́рез три;
2. почему́-то, отчего́-то, что́-то;
н. не спі́цца — почему́-то (отчего́-то, что́-то) не спи́тся;
◊ н. адзі́н раз — ка́к-то раз, одна́жды, в оди́н прекра́сный день
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
адкало́ць, ‑калю, ‑колеш, ‑коле; зак., каго-што.
1. Колючы, аддзяліць; адламаць, адшчапаць. Хвалі крыгу адкалолі, Вір пад крыгай забурліў. Лодку ўзяць Сымон не здолеў, Так на крызе і паплыў. А. Александровіч. [Максім] секануў другі раз на вяршок вышэй і адкалоў тоўстую трэску. Шамякін.
2. перан. Разлучыць з кім‑н., аддзяліць ад каго‑, чаго‑н.
3. Разм. Зрабіць, сказаць што‑н. нечаканае, недарэчнае. Адкалоць штуку. □ Пры сустрэчы з Шаманскім Якуб Малашчыцкі адкалоў той жа завучаны рэверанс са словамі: «Ваша чэсць». Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нырэ́ц, ‑рца, м.
1. Скачок у ваду з галавой. Даць нырца.
2. Той, хто ўмее ныраць, хто добра нырае. Нік крышачку зайздросціў ім, гэтым вялізным жывёлінам. Зайздросціў іх спрыту, іх майстэрству нырцоў. Лынькоў. [Язэп] кінуўся на дапамогу. Нырнуў раз — не знайшоў малога: дужа глыбокую зрабілі копанку для нырцоў. Ваданосаў.
3. Вадаплаўная птушка сямейства качыных, якая здабывае сабе корм, ныраючы пад ваду. Чырвананосы нырэц.
4. У боксе — прыём, калі баксёр хутка прыгінаецца, каб ухіліцца ад бакавых удараў у галаву.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падвярну́ць, ‑вярну, ‑вернеш, ‑верне; зак.
1. Верчучы, падлажыць пад сябе; падгарнуць. Піліп Андрэевіч узяў у мяне папяроску, закурыў, ямчэй падвярнуў пад галаву падушку. Краўчанка.
2. Няёмка падагнуўшы, пашкодзіць; вывіхнуць. Пасля дажджу раз пакаўзнулася [Маня] на роўнай дарозе, упала і падвярнула нагу. Васілевіч.
3. Крута звярнуўшы, пад’ехаць куды‑н.; накіраваць. Падвярнуць падводу да крайняй хаты. Падвярнуць лодку да берага.
4. Падварушыць, крыху павярнуць. Падвярнуць сена.
5. безас. Аб раптоўным адчуванні млоснасці, болю і пад. Стала душна, падвярнула пад грудзі. Блажыла. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паскупі́цца, ‑скуплюся, ‑скупішся, ‑скупіцца; зак.
Праявіць скупасць, празмерную эканомію. Мікодым, хоць і быў жмінда, на гэты раз не паскупіўся. Сабаленка. У нядзелю пайшла Маўра на базар прадаваць шчаўе... Да базары паскупілася пусціць дзешавей, прасядзела ледзь не да вечара. Сяркоў. — Сёння Амархан не паскупіўся, плоў прыгатаваў, — адказаў Мікола. Даніленка. // на што. Даць, выказаць мала чаго‑н. Паскупіцца на пахвалу. □ Але ж яшчэ не было такога, каб паляўнічы паскупіўся на фарбы для апісання велічыні той дзічы, якую ён упаляваў. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пачасту́нак, ‑нку, м.
1. Ежа, пітво, якімі частуюць каго‑н. На прыпеку перад чалеснікам патрэсквала сухая лучынна: гатаваўся найпершы сялянскі пачастунак — яешня. Сабаленка. [Таварышы] заўсёды прыносілі пачастункі: булкі, цукар, сала. П. Ткачоў. [Сняжок] вельмі любіў салодкае і калі бачыў у руках у мяне цукар, дык не адыходзіў датуль, пакуль не атрымліваў пачастунак. Бяганская.
2. Тое, што і частаванне. А як жа з госцем не пачаставацца? Гэта не часта, а раз у год. І ідуць пачастункі, вядуцца сватанні, раскідаюцца запросіны. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перазда́ць, ‑здам, ‑здасі, ‑здасць; ‑здадзім, ‑здасца, ‑здадуць; зак., што.
1. Здаць у карыстанне што‑н. нанава, на іншых умовах або каму‑н. другому. Пераздаць зямлю ў арэнду. Пераздаць пакой.
2. Разм. Здаць экзамен, залік паўторна, яшчэ раз. А мне ўспамінаецца, як некалі Барыс усё скардзіўся, што яму цяжка даецца матэматыка. Я ж казаў, што невялікая бяда і пераздаць адзін прадмет і ні ў якім выпадку не трэба кідаць вучобу ў машынабудаўнічым тэхнікуме. Мыслівец.
3. Здаць, раздаць нанава (карты).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)