Бармата́ць ’мармытаць, бурчаць пад нос, бурчаць’ (Нас., Касп., Шат.). Рус.бормота́ть, укр.бормота́ти, бормоті́ти, бурмоті́ти. Гукапераймальнага паходжання. Гл. Бернекер, 107; Траўтман, 39; Праабражэнскі, 1, 37; Фасмер, 1, 195; падрабязна Шанскі, 1, Б, 169. Не абавязкова прымаць першасную форму борботати (якая быццам пасля дысіміляцыі дала борм‑).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Буйстра́ ’быстрыня; месца хуткага цячэння ў рацэ’ (Яшкін). Бясспрэчна, з *быстра́. Параўн. рус.дыял. (калуж.) быстра́ ’сярэдзіна цячэння ракі’. У бел. слове фанетычная дыялектная змена (ы > упасля губных) і, мабыць, уплыў слова буй‑ны. Параўн. яшчэ быйстра́ ’паласа хуткага цячэння ў рацэ’ (Яшкін).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ві́ня ’белая намаразь, якой пакрываюцца дрэвы зімой, іней’ (Мат. Гродз., Сцяшк. МГ). Фанетычны варыянт літаратурнай формы іней, в‑ прыстаўное, першапачаткова, відаць, было віняй м. р., як і навагр.ві́няй (З нар. сл.). Пасля страты канцавога ‑й слова віня перайшло ў разрад імёнаў ж. р.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ляні́шча1, льяні́шча ’месца, дзе рос лён’, ’трава, якая засталася пасля льну’ (віл., Жыв. сл., смарг., Шатал., Сл. ПЗБ), макед.лениште ’тс’. Прасл.lenišče. Да ільні́шча, лён (гл.).
Ляні́шча2 ’скінутая гадзюкай ці вужом скура ў час лінькі’ (іўеў., Сл. ПЗБ). Да лінёвішча (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Маляві́дла ’фарба’ (Сцяшк., Сцяшк. Сл.; астрав., Сл. ПЗБ), ’прыгожы твар пустой жанчыны’ (Нас.). Запазычана з польск. мовы, пасля атрымала на бел. тэрыторыі самастойнае семантычнае развіццё, параўн. польск.malowidło ’намаляваная рэч, жывапісны твор’, ’жывапіс’, ’касметыка для твару’. Аб суфіксе гл. таксама Сцяцко, Афікс. наз., 35–36.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Накалпа́к ’вузлом на патыліцы (пра манеру завязваць хустку)’ (Сцяшк. Сл., маладз., Янк. Мат.), нъкалпык ’тс’ (міёр., Нар. сл.), накалпа́к ’абы-як (завязваць хустку)’ (Жд. 2). Да каўпак ’высокая шапка’ (гл.), захаванне лпасля галоснага сведчыць аб параўнальна новым запазычанні з цюрк. (крым.- тат.?) kalpak ’шапка’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Нія́к ’ніякім чынам’ (Нас., Шат., Бяльк., ТС), ’ніколькі’ (гродз., Сл. ПЗБ), укр.нія́к ’ніякім чынам’, рус.бранск.ния́к ’тс’, польск.дыял.nijak ’тс’, чэш., славац.nijak ’тс’. Са спалучэння *ni (адмоўе) і *jakъ (гл. як), новатвор, узнікшы пасля выцяснення *kakъ (ESSJ SG, 2, 491).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сухля́к ’від грыбоў Lentinus (Fr.)’ (Сярж.–Яшк.). Параўн. рус.суха́рик ’сыраежка бурачковая, Russula obscura Romell.’, суха́рь ’сыраежка белая, Russula delica Fr.’. Да сухі (гл.), названы паводле кансістэнцыі мякаці — сухой і пругкай, якая не гніе, а засыхае пасля даспявання (Сярж.–Яшк., 57; Мюллер, SlW, 46).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ДЗЕ́НГА, дзеньга (ад тат. ценга — сярэбраная манета),
руская сярэбраная (14—17 ст.) і медная (18—19 ст.) манета. Да сярэдзіны 1530-х г. маса 0,78—0,79 г (наўгародска-пскоўская стапа), 0,31—0,40 г (маскоўская стапа). Пасля грашовай рэформы 1533—35 маса Дз.-наўгародкі 0,68 г (1/100 лікавага рубля, такая Дз. стала першай рус. капейкай), маса Дз.-маскоўкі 0,34 г (1/2 капейкі). Да канца 17 ст. маса Дз. паменшылася да 0,14 г. Спарадычна чаканіліся залатая і медная Дз. Пасля грашовай рэформы Пятра I у 1700—1828 чаканілася медная Дз., роўная 1/2 капейкі. Пасля манета выпускалася з пазначэннем наміналу «дзенежка» (1849—63) і «1/2 капейкі» (1839—1916).
Дзенга. Наўгародскага княства, 15 ст. (1), Пятра I, 1700 (2), Аляксандра П, 1863 (3).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ВІЛЬГЕ́ЛЬМ І
(Wilhelm; 22.3.1797, Берлін — 9.3.1888),
прускі кароль [1861—88] і герм. імператар [1871—88]. З дынастыі Гогенцолернаў. Сын Фрыдрыха Вільгельма III. Прафес. ваенны, ген. ад інфантэрыі (1840). Удзельнічаў у вайне 1814—15 кааліцыі еўрап. дзяржаў супраць напалеонаўскай Францыі. Пасля ўступлення на прускі прастол бяздзетнага старэйшага брата Фрыдрыха Вільгельма IV атрымаў тытул прынца (1840). Кіраваў задушэннем Бадэнска-Пфальцкага паўстання 1849. Ваен. губернатар Рэйнскай вобл. і Вестфаліі (з кастр. 1849). У 1858—61 рэгент пры псіхічнахворым Фрыдрыху Вільгельме IV, пасля яго смерці (2.1.1861) кароль. У 1867—71 прэзідэнт Паўночнагерманскага саюза. У час праўлення Вільгельма І актыўную ролю ў кіраванні дзяржавай адыгрываў прызначаны ім у 1862 прускі прэм’ер-міністр (у 1871 пасля аб’яднання герм. зямель у адзіную імперыю выбраны яе рэйхсканцлерам) О. фон Бісмарк.
