ГО́РАД-ГЕРО́Й,

ганаровае званне, якое надавалася гарадам СССР за гераічную абарону і выдатныя заслугі перад Радзімай у Вял. Айч. вайну. Указамі Прэзідыума Вярх. Савета СССР ганаровае званне «Горад-герой» з уручэннем ордэна Леніна і медаля «Залатая Зорка» прысвоена гарадам: Адэса, Валгаград, Керч, Кіеў, Ленінград, Масква, Мінск, Мурманск, Новарасійск, Севастопаль, Смаленск, Тула. Мінску званне «Горад-герой» прысвоена 26.6.1974 за выдатныя заслугі перад Радзімай, мужнасць і гераізм, праяўленыя працоўнымі горада ў барацьбе супраць гітлераўскіх акупантаў, у разгортванні ўсенароднага партыз. руху на Беларусі ў Вял. Айч. вайну і ў азнаменаванне 30-годдзя вызвалення БССР ад ням.-фаш. захопнікаў. Ганаровае званне «Крэпасць-герой» прысвоена Брэсцкай крэпасці 8.5.1965 за выключныя заслугі яе абаронцаў перад Радзімай і ў азнаменаванне 20-годдзя Перамогі сав. народа ў Вял. Айч. вайне.

т. 5, с. 356

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ГО́ТВАЛЬД

(Gottwald) Клемент (23.11.1896, с. Дзедзіца, Чэхія — 14.3.1953),

дзяржаўны і паліт. дзеяч Чэхаславакіі. Чл. Кампартыі Чэхаславакіі (КПЧ) з 1921, з 1925 чл. ЦК і Палітбюро, з 1929 ген. сакратар ЦК КПЧ. У 1935—43 сакратар Выканкома Камінтэрна. З пач. 2-й сусв. вайны ў СССР. Адзін з кіраўнікоў вызв. барацьбы народаў Чэхаславакіі супраць ням.-фаш. акупацыі і арганізатараў чэхаславацкіх узбр. сіл. Пасля вызвалення ўсх. ч. Чэхаславакіі ўвайшоў у створаны 4.4.1945 у г. Кошыцы ўрад Нац. фронту, нам. старшыні ўрада. З 1945 старшыня ЦК КПЧ. З мая 1946 на чале кааліцыйнага ўрада. У час лют. падзей 1948 адыграў значную ролю ў прыходзе да ўлады КПЧ, узначаліў новы ўрад. 14.6.1948 выбраны прэзідэнтам Чэхаславацкай Рэспублікі. Кіраваў працэсам буд-ва сацыялізму ў краіне паводле тагачаснай сав. мадэлі.

т. 5, с. 370

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ГОЭЛРО́,

першы перспектыўны план аднаўлення і развіцця нар. гаспадаркі Савецкай Расіі на аснове электрыфікацыі. Складзены Дзярж. камісіяй па электрыфікацыі Расіі (ГОЭЛРО) на чале з Г.М.Кржыжаноўскім, разгледжаны VII (снеж. 1920) і зацверджаны IX (снеж. 1921) Усерас. з’ездамі Саветаў. План прадугледжваў буд-ва 30 раённых электрастанцый (20 ЦЭС і 10 ГЭС) і рэканструкцыю дзейных. Намячалася давесці сумарную гадавую выпрацоўку электраэнергіі да 8,8 млрд. квт гадз (супраць 1,9 млрд. квт гадз, якія выпрацоўваліся ў Расіі ў 1913). Прадугледжвалася тэхн. пераўзбраенне ўсіх галін нар. гаспадаркі на базе макс. выкарыстання электраэнергіі. На Беларусі ў перыяд ажыццяўлення плана ГОЭЛРО ў 1927 пачалося буд-ва Беларускай ДРЭС. План ГОЭЛРО, разлічаны на 10—15 гадоў, у асноўным выкананы ў 1931 і да 1935 перавыкананы больш як у 2 разы.

т. 5, с. 375

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

«ГРАМАВЫ́ ЎДАР»,

кодавая назва карнай аперацыі ням.-фаш. акупантаў супраць партызан і насельніцтва ў трохвугольніку чыгунак Віцебск—Полацк—Невель на тэр. Віцебскага, Гарадоцкага, Мехаўскага, Полацкага і Сіроцінскага р-наў у сак.—крас. 1943. Праводзілася ў 2 этапы (21—27 сак. і 28 сак. — 2 крас. 1943) сіламі ахоўнай дывізіі, 4 ахоўных батальёнаў, батальёна з палка «Брандэнбург», 2 танк. узводаў, артыл. і сапёрных падраздзяленняў. Асн. сілы партызан брыгад імя С.М.Кароткіна, 3-й і 4-й Бел. і «За Савецкую Беларусь» з баямі выйшлі з-пад удараў карнікаў. У ходзе аперацыі карнікі загубілі 542 чал., вывезлі ў Германію 345 чал., разам з жыхарамі спалілі вёскі Задобрыя, Чытавухі Гарадоцкага, Дражакі, Заазер’е, Зуева, Лапакова, Шчамілаўка і Ямішча Сіроцінскага р-наў.

т. 5, с. 389

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ГРО́ДЗЕНСКАЯ ЦЭНТРА́ЛЬНАЯ БЕЛАРУ́СКАЯ ВУЧЫ́ЦЕЛЬСКАЯ РА́ДА,

Беларускі вучыцельскі саюз Гродзеншчыны, прафесійна-палітычная арг-цыя бел. настаўнікаў. Дзейнічала ў Гродне ў ліп. 1919 — крас. 1920 ва ўмовах польск. акупацыі. Узначальвалі І.Антонаў, са жн. 1919 — Л.Дзекуць-Малей. Выступала за беларусізацыю нар. асветы, арганізацыю бел. школьніцтва ў Гродзенскай губ., паліт. і сац. абарону бел. настаўніцтва; супраць абмежавання польск. ўладамі бел. асветы і паланізацыі бел. школ. Накіроўвала на вучобу на бел. настаўніцкія курсы ў Вільню настаўнікаў Гродзеншчыны. Яе намаганнямі ў 1919 1-я бел. пач. школа ў Гродне пераўтворана ў прагімназію. Падтрымлівала сувязь з Часовым беларускім нацыянальным камітэтам у Мінску, Цэнтр. бел. радай Віленшчыны і Гродзеншчыны, мясц. Грамадой беларускай моладзі ў Гродне, з інш. бел. настаўніцкімі саюзамі. Паўнамоцтвы перадала Беларускай школьнай радзе ў Гродне.

У.В.Ляхоўскі.

т. 5, с. 429

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

скала́

1. Гравійны ўзгорак; гравійная глеба (Нясв., Слаўг.). Тое ж сколка (Слаўг.).

2. Камяністая глеба (Зах. Бел. Др.-Падб.).

3. Цвёрды грунт; гліністая глеба (Азяр. Касп., Барыс., Крыч., Навагр., Паст.).

4. Вапняк (Кузн. Касп.).

5. Вялізны камень, агромністы валун (Смален. Дабр., Уш.).

6. Буры балотны жалязняк, якім выкладаюць сцены скляпоў, ям у зямлі (Ветк.).

7. Стромы гліністы бераг ракі, бок калодзежнай ямы (Смал.).

8. Цвёрды, скалісты бераг (Навагр., Смарг.).

9. Круты абрыў на Дняпры ў выглядзе навіслага пласта торфу (Бых.).

10. Балотная руда ў выглядзе тонкага пласта жалезнай сіні ў рэчышчы Дняпра супраць г. Ст. Быхава (Расія, т. 9, стар. 18).

11. Празрысты, лёгкі мінерал, т. зв. «чортаў палец» (Жытк.).

□ ур. Скала (залежы фасфарытаў) каля в. Стапкі Мсцісл. («Савецкая краіна», 1932, лістапад, №11 (25), 14), гравійныя ўзгоркі ў в. Шаламы Слаўг.: Кірэева Гара́ або скала́, Гаўры́льчыкава Скала, Мішачкава Скала, Кукалёўка.

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

pod

1. пад;

wejść pod stół — залезці пад стол;

ziemia pod ziemniaki — зямля пад бульбу;

2. у, пад; у час;

pod wieczór — пад вечар;

pod koniec bitwy — пад канец бою;

pod nieobecność — у час адсутнасці;

3. супраць; пад;

iść pod wiatr — ісці супраць ветру;

iść pod górę — ісці пад гару; падымацца на гару;

4. пад, каля;

~e drzwiami — пад дзвярамі;

pod Warszawą — пад Варшавай;

bitwa pod Grunwaldem — бітва пад Грунвальдам;

być pod ręką — быць пад рукою;

5. пад, пры;

pod wodzą — пад камандаваннем;

oddać pod komendę — аддаць у распараджэнне;

pod warunkiem — пры ўмове;

pod pozorem — пад выглядам; пад маркай; прыкрываючыся;

pisać pod adresem — пісаць на адрас

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

ántreten

*

1.

vt пачына́ць, распачына́ць

éine Réise ~ — вы́правіцца ў падаро́жжа

ein Amt ~ — прыступі́ць да выкана́ння службо́вых абавя́зкаў

den Úrlaub ~ — ісці́ ў адпачы́нак [во́дпуск]

2.

vi (s)

1) (zu D) падрыхтава́цца (да чаго-н.)

2)

~! — (каманда) станаві́ся!

3) (gegen A) спарт. вы́ступіць (супраць каго-н.)

4) пачына́ць рух

mit dem línken Fuß ~ — пачына́ць з ле́вай нагі́

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

against

[əˈgenst]

prep.

1) супро́ць, су́праць; насупро́ць

against the law — супро́ць зако́ну

against the wind — супро́ць ве́тру

2) па

Rain beats against the window — Дождж б’е па вакне́

3) да, на

over against the wall — зьве́рнуты тва́рам да сьцяны́

against a background — на фо́не

to save money against a rainy day — ашчаджа́ць гро́шы на чо́рны дзень

to store up food against the winter — запаса́цца е́жай на зіму́

to run against — натыкну́цца на не́шта

4) аб, на, да

She leaned against the fence — Яна́ прыхіну́лася да пло́ту

a ladder leaning against the wall — драбі́на, абапе́ртая на сьцяну́

5) ад

protection against fire — ахо́ва ад пажа́ру

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

weigh [weɪ] v.

1. узва́жваць; ва́жыць;

How much do you weigh? Якая ў вас вага?

2. мець вагу́, значэ́нне; уплыва́ць;

It weighs heavily against us. Гэта не на нашу карысць.

♦

weigh anchor падніма́ць я́кар;

weigh one’s words узва́жваць ко́жнае сло́ва

weigh down [ˌweɪˈdaʊn] phr. v.

1. прыгнята́ць

2. перава́жваць, абцяжа́рваць; гнуць

weigh upon [ˌweɪəˈpɒn] phr. v. =

weigh downweigh in [ˌweɪˈɪn] phr. v.

1. sport узва́жвацца (да або пасля спаборніцтваў)

2. (with) infml уступа́ць у спрэ́чку або́ ў спабо́рніцтва

weigh up [ˌweɪˈʌp] phr. v.

1. узва́жваць, ацэ́ньваць;

weigh up the pros and cons узва́жваць усе́ «за» і «су́праць»

2. падыма́ць (карабель з дна)

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)