Verbum

нядзе́ля, ‑і, ж.

1. Сёмы дзень тыдня, агульны дзень адпачынку. Час бяжыць: вось толькі ўчора была субота, а сёння ўжо і нядзеля. Крапіва. Усе дні тыдня Аўгіня з нецярплівасцю чакае нядзелі. Бядуля.

2. Тое, што і тыдзень. Плылі ў турбоце дні, нядзелі. Колас.

•••

Вербная нядзеля — назва нядзелі за тыдзень да вялікадня.

Крывавая нядзеля — дзень расстрэлу царскім урадам мірнай дэманстрацыі рабочых у Пецярбургу 9 студзеня 1905 г.

пако́рпаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае і пакарпа́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.

Разм.

1. Узрыць, ускапаць паверхню чаго‑н. у многіх месцах. Свінні пакорпалі навокал [агароджы] зямлю, першая ад разгароджанага месца града была здрасавана ўшчэнт. Чорны.

2. Корпаць (карпаць) некаторы час. Стары рыбак пакорпаў галінкай абгарэлае сучча ў вогнішчы — проста так, ні для чаго, — і пачаў [расказваць]... В. Вольскі. [Мароз] выняў з шуфляды запалку, пакарпаў ёю ў люльцы. Лобам.

паўзве́рх, прысл. і прыназ.

1. прысл. Вышэй паверхні чаго‑н., над кім‑, чым‑н. Глядзець паўзверх.

2. прыназ. з Р. Спалучэнне з прыназоўнікам «паўзверх» выражае прасторавыя адносіны; ужываецца з назвамі месца або прадмета, над паверхняй якіх што‑н. размяшчаецца, адбываецца ці рухаецца. Сонца зранку жарам пыша, Ветрык лісце чуць калыша, Вее чуць паўзверх зямлі. Колас. За шыбай ужо была снежная гурба. Паўзверх яе курыўся снег. Алешка.

раска́твацца ​¹, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.

Разм. Шмат, доўга катацца; раз’язджаць. [Зёлкін:] Ты гэта дзе была ўчора з Гарлахвацкім? [Зіна:] Ты ж ведаеш, дзе. [Зёлкін:] Я то ведаю... На машыне раскатвалася... Крапіва.

раска́твацца ​², ‑аецца; незак.

Гучаць перарывіста, раскатамі. У канцы вёскі, там, дзе не так даўно раскатваўся вясёлы смех шахтбудаўцаў, пачуліся таксама галасы. Кулакоўскі. А там, у далёкай цемрадзі ночы, усё раскатваліся чэргі, бухалі гранаты. Быкаў.

распле́сці, ‑пляту, ‑пляцеш, ‑пляце; ‑пляцём, ‑плецяце; пр. расплёў, ‑пляла, ‑ло; зак., што.

1. Распусціць што‑н. сплеценае. Расплесці касу. Расплесці вянок. // Разняць (пра сплеценыя пальцы). Увечары ў садзе пад бэзам ціхутка шэпчуцца [Ніна і Лёня] і да самага досвітку ніяк не расплятуць рук. Гроднеў.

2. Разм. Разнесці (плёткі, чуткі), зрабіць вядомым многім. [Кучучыха:] — Я ж была ад свайго ўцякла. З хлопцам. Не кажы толькі нікому. Каб бабы не расплялі. Лобан.

ро́днасць, ‑і, ж.

1. Адносіны паміж людзьмі, якія маюць агульных продкаў. Бацькі і дзеці знаходзяцца ў роднасці першай ступені. // перан. Блізкасць, падабенства па асноўных уласцівасцях, прыкметах. У .. [Ганны і Васіля] была тая ж шчырасць, як і ў тыя разы. Але той блізкасці, роднасці — дзіўна — не было ўжо. Мележ.

2. Блізкасць, падабенства, заснаванае на агульнасці паходжання. Роднасць славянскіх моў тлумачыцца іх агульнасцю паходжання ад агульнаславянскай мовы-асновы. Юргелевіч.

самаўпэ́ўненасць, ‑і, ж.

Уласцівасць самаўпэўненага; празмерная ўпэўненасць у сваіх сілах, здольнасцях і пад. [Дырэктар:] Але, на жаль, радасць мая была не доўгай. З работай ты [Верхаводка] спраўляўся нядрэнна, але адкуль у цябе з’явілася нейкая такая самаўпэўненасць, што ты ўсё можаш, і мора табе па калена!.. Губарэвіч. Гэта было зусім нечаканым для Чарнавуса, упершыню ён адчуў сябе прыніжаным і на нейкі час нават страціў ранейшую самаўпэўненасць. Кулакоўскі.

скасабо́чыцца, ‑чуся, ‑чышся, ‑чыцца; зак.

Разм.

1. Скрывіцца, пахіліцца набок. На двары ўсё раскідана абы-як, вароты ў хлеў скасабочыліся, вісяць на адной пятлі. Мележ. Ах, што гэта была за хатка! Маленькая, нізенькая, вуглы пакалоліся, пагнілі і скасабочыліся. Сачанка.

2. Скрывіцца; прыняць косае становішча, зрабіцца касабокім. Адно плячо скасабочылася, нібы .. [Вітушка] штосьці падпіраў. Беразняк. Пан Булыга, нагойсаўшыся за быком, скасабочыўся на тахце, безуважліва азіраецца па хаце. Бажко.

то́чаны, ‑ая, ‑ае.

1. Дзеепрым. зал. пр. ад тачыць.

2. у знач. прым. Наточаны, востры. Точаны нож.

3. у знач. прым. Які вытачылі. Точаныя фігуркі. Точаныя ножкі стала.

4. перан.; у знач. прым. З правільнымі, прыгожа акрэсленымі лініямі (пра рысы твару, фігуры і пад.). Люська — тоненькае, залатакудрае і шумлівае дзяўчо; чыстыя сінія вочы заўсёды насцеж, точаны носік задзёрты — нібы яна ніколі і не была сіратой-дзетдомаўкай. Ракітны.

ураўнава́жаны, ‑ая, ‑ае.

1. Дзеепрым. зал. пр. ад ураўнаважыць.

2. у знач. прым. Які мае роўны, спакойны, стрыманы характар. Рэдактар быў, як і заўсёды, спакойны, ураўнаважаны, з тым жа выглядам незалежнага, вясёлага чалавека. Колас. Адчувалася, што доктар не належаў да вельмі спакойных і ўраўнаважаных натур. Васілевіч. // Які выражае спакой, вытрымку. Гэта была зграбная маладая жанчына ў сціплым, але прыгожым адзенні, з спакойнымі ўраўнаважанымі рухамі. Лынькоў.