халу́й, ‑я, м.

Пагард.

1. Назва слугі, лакея. Халую важна было дагаджаць толькі свайму пану. Машара. Міхал, селянін па натуры, па выхаванню, пры гэтых, няхай сабе нячастых, наездах паноў «на глушцовыя токі» найбольш яскрава выступае ў ролі халуя, папіхача, і такая роля для яго глыбока абразлівая. Навуменка.

2. перан. Занадта паслужлівы, угодлівы чалавек; падхалім. Ад цяжкай не стагнаў работы, А халуём быць не магу. Валасевіч. Фашысты давяралі сваім халуям не толькі прымаць перадачы для зняволеных, але і гаспадарыць у камерах, тэрарызаваць непаслухмяных. Мяжэвіч. Два тыдні ў нашай вёсцы не было старасты, немцы не маглі знайсці халуя на гэты пост. Краўчанка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пераня́ць, перайму, пяроймеш, пяройме; пр. пераняў, ‑няла, ‑ло; заг. пераймі; зак.

1. каго-што. Рухаючыся насустрач, наперарэз, спыніць, затрымаць каго‑, што‑н. Пераняць ганца. Пераняць статак. □ Косцік кінуўся насустрач Ніне, пераняў яе, пасадзіў і прыгразіў пальцам, каб сядзела на месцы. Пальчэўскі. Багдан з сынам пайшлі ў хату, а Нічыпар падаўся да варот, каб пераняць курыцу. Кулакоўскі. Іх [немцаў] машына штабная Выйдзе ў Мінск роўна ў пяць. Трэба тую машыну Нам, Лявон, пераняць. Бялевіч. // Закрыць, спыніць свабодны рух чаго‑н.; перакрыць. Пан Крулеўскі меркаваў, што баявы ланцуг, прайшоўшы пушчу, зрушыць і напужае партызан і яны будуць уцякаць у другое крыло, дарогу, якую ён пераняў сваім войскам. Колас. Калі не дойдзем мы да дня, дык гэты зброд з мяцежнай банды паспее шлях нам пераняць. Дудар. Пераняць плацінамі крутымі Плыні рэк шырокіх на вякі, Пасяліць лясы свае ў пустыні І спавіць каналамі пяскі. Калачынскі. // Нечакана застаць, заспець у час руху. Завея пераняла вазакоў на паўдарозе. Чарнышэвіч. На дарозе пераняла нас страшэнная вестка: у Ярцаве — дэсант. Сабаленка. // перан.; што. Разм. Заўважыць, перахапіць, сустрэць (пра позірк і пад.). Хлопцы з павагай і разам з тым трошкі ўстрывожана зірнулі на дзядзьку Ахрэма. Ён пераняў гэты позірк і папярэдзіў: — Нават каб на кухні не шумелі! Паслядовіч. // Спыніць, перапыніць (размову, гутарку). Мікіта, хоць пытанне ставілася не яму, пераняў матку і сам, як гаспадар у хаце, адказаў. Колас.

2. каго-што. Перахапіць, падхапіць у час руху, дзеяння (прадмет, рэч і пад.). У гэты раз .. [Пшанічны] не пярэчыў, пераняў з рук Глечыка лапату. Быкаў. Галіна пераняла на рукі малое і пачала выціраць яму хусцінкай носік. Пташнікаў.

3. што. Запазычыць што‑н. у каго‑н., зрабіць так, як хто‑н.; унаследаваць. Пераняць вопыт. □ Прыклад першай паляводчай брыгады перанялі і астатнія. «Звязда». Арына сачыла за Лейбавай працай. Яна старалася пераняць тое, чаго сама не ведала або рабіла не гэтак. Чарнышэвіч. Ад свайго бацькі Рыгор пераняў яго добрую шырокую натуру, мяккі і гасцінны выгляд. Гартны. // Зрабіць сваім, прывычным для сябе што‑н. чужое, пабочнае. Пераняць дурныя звычкі. // Разм. Падрабіцца пад каго‑, што‑н. Пераняць свіст шпакоў.

4. што. Запомніць, засвоіць. Пераняць матыў песні.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Каём, каёміна ’шустры, бойкі’ (Бяльк.), акаёман, акаёмын ’верхалаз’ (Бяльк.). Ілюстрацыя ў слоўніку дазваляе ўдакладніць дэфініцыю: «Увесь дзень, як акаёмын ходзіць па дрэвах». Рус. паўн., усх. окаём ’нягоднік, гультай; ашуканец, неслух і інш.’, окаёмиться ’адбіцца ад рук і інш.’ Даль тлумачыць окаём словам «изверженный», окаёмный «опричный, кромешный, находящийся вне чего-либо». Такім чынам ён аб’ядноўвае іх і окаёмак у адным артыкуле. У гэты ж артыкул Бадуэн дэ Куртэнэ ў трэцім выданні слоўніка Даля ўключыў тамб., ярасл. окоём ’скнара, скупянда’. Супраць Мартынаў (Бел.-рус. ізал., 69), які прапануе: акаём/окаём < прасл. kajati sę. Структура слова, паводле Мартынава, там жа, высвятляецца, калі лічыць, што яно з’яўляецца формай залежнага дзеепрыметніка прошлага часу на ‑ом (окаём да каять, як весом да весить). У такім выпадку акаёмын, каём этымалагічна і сэнсава будуць звязаны з акаянны. Краўчук (вусн. паведамл.) удакладняе, што гэтыя словы могуць быць звязаны іншым шляхам і прапануе: акаянны > *акаённы (праз *акаенны), якое ў выніку дысіміляцыі дае акаёмны (‑нн‑ > ‑мн‑). Да гэтай формы заканамерна магло б узыходзіць акаёман, якое ў такім выпадку з’яўляецца зыходным для іншых форм. Цыхун (Бел.-рус. ізал., 91) прапанаваў іншую этымалогію для бел. акаём. Мяркуючы па значэнню ’шустры, бойкі’, улічваючы структуру бел. акаём ’небасхіл, прастора, якую можна ахапіць вокам’, звязвае бел. акаём ’шустры, бойкі’ з усх.-слав. око і яти. Параўноўваючы бел. слова і рус. дыял. окоём ’ашуканец, нягоднік’, ’скнара, скупянда і да т. п.’, аўтар лічыць, што ўнутраную форму гэтых слоў адлюстроўвае фразеалагізм оком яти ’ахопліваць вокам’; у якасці прыкладаў прыводзяцца гродз. зазроны (ад zьrěti) ’скупы, зайздросны’, рус. завидовать ’зайздросціць’, балг. свидлив ’скупы’. У такім выпадку значэнне хуткасці, бойкасці магло развівацца ў сувязі з паняццем ’ахопліваць вокам’, ’хутка, як вокам схапіць’ (бел. вокамгненна, гл.). Аўтар, аднак, меў у якасці рус. адпаведнікаў толькі прыклады з ярасл. гаворак і заўважыў, што надзейнасць гэтай бел.-рус. ізалексы невысокая, калі ўлічыць даныя аб міграцыі бел. насельніцтва ў гэты рэгіён (гл. падрабязней Бел.-рус. ізал., 91–92). Прымаючы пад увагу, што бел. і рус. словы сустракаюцца па разарваных арэалах, можна лічыць акаём/акаем усх.-слав. архаізмам. Што датычыцца ўласна этымалогіі, то адносна фанетыкі (гл. вышэй меркаванні Краўчука) параўн. яшчэ рус. алан. каётный ’які каецца, шкадуе аб зробленым’ і, магчыма, церск. каёмиться ’цырымоніцца, адмаўляцца’. Гл. акаёман.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

абысці́ся

1. (каштаваць) kósten vt; zu stéhen kómmen*;

гэ́та мне до́рага абышло́ся das hat mir [mich] viel gekóstet, das ist mir [mich] téuer zu stehen gekómmen;

2. (без чаго-н) áuskommen* (óhne A); etw. entbéhren können*;

абысці́ся без чужо́й дапамо́гі ohne frémde Hílfe áuskommen*, frémde Hílfe entbéhren können*;

3. (уладзіцца) glatt láufen* [géhen*], gut gehen*;

на гэ́ты раз абышло́ся das ist [war] noch éinmal gut gegángen;

◊ абыду́ся (як-не́будзь)! das wird schon gehen!, ich komme schon zurécht!

4. (з кім-н) sich verhálten* (zu D), behándeln vt

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

accommodate

[əˈkɑ:mədeɪt]

1.

v.t.

1) зьмяшча́ць; мець ме́сца

This plane is large enough to accommodate 120 passengers — Гэ́ты самалёт дастатко́ва вялі́кі, каб зьмясьці́ць 120 пасажы́раў

2) рабі́ць паслу́гу, прыслу́жвацца каму́

3) дава́ць прыту́лак, разьмяшча́ць

4) дава́ць пазы́ку

5) дастасо́ўваць

We must accommodate ourselves to our changed circumstances — Мы му́сім дастасава́цца да на́шых зьме́неных абста́вінаў

6) сьціша́ць; суніма́ць

He tried to accommodate the dispute between the friends — Ён стара́ўся суня́ць спрэ́чку памі́ж сябра́мі

2.

v.i.

1) дастасо́ўвацца

2) пагаджа́цца; суніма́цца

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

read

[ri:d]

v., read [red], reading

1) чыта́ць

2) пака́зваць

The thermometer reads 70 degrees — Тэрмо́мэтар пака́звае 70 гра́дусаў

3) разуме́ць

read a person’s mind — чыта́ць чые́-н. ду́мкі

4) гучэ́ць

This line reads differently in the first edition — Гэ́ты радо́к гучы́ць іна́кш у пе́ршым выда́ньні

5) вычы́тваць, уклада́ць

you read too much into my statement — ты зашма́т уклада́еш у маё выка́званьне

•

- a well read person

- read between the lines

- I read you loud and clear

- read through

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

treat

[tri:t]

1.

v.i.

1) ста́віцца, абыхо́дзіцца

He treats his horses well — Ён до́бра абыхо́дзіцца са сваі́мі ко́ньмі

2) лячы́ць

to treat a tooth — лячы́ць зуб

3) трактава́ць, разгляда́ць

This magazine treats the progress of science — Гэ́ты ча́сапіс разгляда́е по́ступы ў наву́цы

4) абмярко́ўваць

5) частава́ць

He treated his friends to ice cream — Ён пачастава́ў сваіх сябро́ў маро́зівам

6) фундава́ць, прастаўля́ць

I’ll treat today — Сёньня я фунду́ю

2.

n.

1) пачасту́нак -ку m.

2) прые́мнасьць, асало́да f.

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

try​2 [traɪ] v.

1. спрабава́ць; стара́цца;

try hard ве́льмі стара́цца;

You should try to do more exer cises. Ты павінен паспрабаваць рабіць больш практыкаванняў.

2. каштава́ць (ежу)

3. выпрабо́ўваць, правяра́ць

4. law судзі́ць

♦

try one’s best/hardest стара́цца з усяе́ мо́цы;

try one’s hand at smth. паспрабава́ць сябе́ ў чым-н.;

try one’s luck (at smth.) пакаштава́ць шча́сця

try on [ˌtraɪˈɒn] phr. v. прымяра́ць, прыме́рваць;

It’s no use trying it on with me. Са мною гэты фокус не пройдзе.

try out [ˌtraɪˈaʊt] phr. v. выпрабо́ўваць

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

hurt​3 [hɜ:t] v. (hurt)

1. вы́цяць; прычыня́ць боль

2. infml бале́ць (пра руку, нагу і да т.п.)

3. кры́ўдзіць; зневажа́ць

4. : be hurting infml адчува́ць сябе́ няшча́сным

5. рабі́ць шко́ду, прычыня́ць стра́ту; псава́ць;

hurt smb.’s reputation падарва́ць чыю́-н. рэпута́цыю;

be hurting for smth. AmE быць у ця́жкім стано́вішчы, асаблі́ва з-за недахо́пу гро́шай

♦

it won’t/wouldn’t hurt smb. to do smth. не пашко́дзіць/бу́дзе кары́сным каму́-н. зрабі́ць што-н.;

It won’t hurt you to read this article. Вам карысна будзе прачытаць гэты артыкул.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

прасторавае і генетычнае (БРС, Гарэц., Шат.). Агульнаславянскае і праславянскае. Варыянт od (у адрозненне ад варыянта ot) ва ўсіх славянскіх мовах, апрача балгарскай, рускай, лужыцкіх (на ўсходзе граніца паміж імі праходзіць па беларускай тэрыторыі). Параўн. укр. від (< od), рус. от, чэш. od, польск. od, в.-луж. wot, н.-луж. wót, балг. от, серб.-харв. od, славен. od. Бліжэйшыя індаеўрапейскія паралелі: літ. at‑, лат. at, гоц. id, ірл. aith, ст.-інд. áti, ст.-грэч. ἔτι, Траўтман, 16; Ільінскі, РФВ, 57, 507; Развадоўскі, Wybór, 2, 87. Варыянт od — славянская інавацыя ў адрозненне ад варыянта ot, які захаваўся на перыферыі славянскага свету (гл. Андарсен, WS, 14, 3, 316–317) і мае адпаведнасці ў іншых індаеўрапейскіх мовах. Пераход ot > od‑ тлумачыцца або аналогіяй (да nad‑, pod‑) (Бадуэн дэ Куртэнэ, Опыт, 110), або змяшэннем розных па паходжанню ot‑ і odъ (Махэк, Зб. Траўнічку, 183), або камбінаторна-фанетычнымі зменамі (Курашкевіч, SFPS, 4, 22). Найбольш верагодным з’яўляецца апошняе тлумачэнне. Але яно таксама недастатковае, каб зразумець, чаму гэты працэс рэалізаваўся не ва ўсіх славянскіх дыялектах. Спроба Андарсена, там жа, 319, што тлумачыць гэта законам Барталі, здаецца пераканаўчай (гл. Мартынаў, SlW, 63).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)