◎ Ке ’і, ды, ці^ (ТС. Чуд., Шпіл.). Першую спробу этымалагізацыі знаходзім у Чуд., 76, дзе ке параўноўваецца са ст.-грэч. καί ’і’. Цыхун (БЛ, 28, 1985, 64) слушна адвяргае магчымасць захавання такога архаізма, які даў бы рэфлекс *це (параўн. для ст.-рус. цЬ Фасмер, 4, 293). Цыхун (там жа, 64–65) прапануе тры магчымыя версіі паходжання разглядаемай лексемы. Варыянт кі‑ можна генетычна суаднесці са ст.-рус. ти Ί, at але’∼ літ. tei..t lei ’як.., так і’. Тады прыйдзецца прыняць пад увагу паслядоўны пераход ť > k’ на тэрыторыі распаўсюджання кі. Варыянт ке можна выводзіць з *KO‑je. I нарэшце, кі < як і. Апошняя версія здаецца найбольш пераканаўчай. Параўн. прыклад з Чуд.: «На вадзе, ке на вяселлі людзі пьюць» («На вадзе, як і на вяселлі…»). Або з ТС, 189: «…А бабоўнік, ке полынь — горкота» (= «А бабоўнік, як і полынь.…»).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
deszcz, ~u
м. дождж;
deszcz pada — дождж ідзе;
kwaśny deszcz — кіслотны дождж;
ulewny deszcz — праліўны (уліўны) дождж; залева;
z ~u pod rynnę — з агню ды ў полымя;
czekać jak kania ~u — чакаць, не дачакаццца
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
студзі́ць, студжу, студзіш, студзіць; незак., што.
1. Рабіць халодным, дзьмучы на гарачую страву. Усе пафукваюць ды студзяць І верашчаку тую вудзяць І толькі чаўкаюць губамі Ды зрэдку скрыгаюць зубамі. Колас. Драбок снедае. Есць ён па-старамоднаму: кусае хлеба, жуе, чэрпае лыжкай поліўку, але да рота лыжку адразу не падносіць, а кладзе на лусту хлеба і зацята студзіць. Навуменка. // Дзьмуць, фукаць на больку. [Дзядзька Мікалай] нізка нагнуўся і пачаў студзіць рану. Ставер.
2. Халадзіць, марозіць. Холад студзіць ногі, падбіраецца да спіны. Асіпенка. Раса апала. Ядраная, празрыстая, яна толькі дзе-нідзе холадна паблісквала ў лапушыстых лісцях малачаю ды студзіла, мачыла ногі ў густых зарасніках алешніку і крушыны. Сачанка. // Астуджваць, выпускаючы цяпло. [Вулька:] — Дзе гэта відана, каб так часта попел выносіць, толькі хату студзіць. Лынькоў. // перан. Прыводзіць да стану здранцвення. А непадалёку ад школы .. [Шпак] убачыў на тоўстых суках ліпы двух павешаных дзядоў, якіх фашысты палічылі партызанамі і цяпер цешыліся сваёй перамогай. Усё гэта адразу зразумеў Шпак, і ўсё гэта цяпер студзіла ў яго жылах кроў. Ваданосаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
усе́дзець, ‑джу, ‑дзіш, ‑дзіць; зак.
1. (пераважна з адмоўем «не»). Утрымацца ў сядзячым становішчы, не падаючы пры штуршках, гайданні і пад. [Конь], нарэшце, ірвануў, ды так, што цётка не ўседзела і навалілася на воз. Ус.
2. Застацца сядзець, знаходзіцца на месцы. Калі бацька пайшоў, Таццяна не магла адна ўседзець у хаце і зноў выйшла на вуліцу, накіравалася да школы. Шамякін. Турбавала яго [Я. Коласа] і тое, што часам улетку стаяла суш. Тады цяжка было паэту ўседзець за пісьмовым сталом. С. Александровіч. Львіцы — як толькі могуць уседзець яны ў адной клетцы! — з чыста жаночай цікавасцю паглядалі праз краты: што робіцца на белым свеце? Лужанін. // Прабыць некаторы час без работы. Я знаю — Ўседзець не змаглі б Без справы там і вы, Калі б пачулі, Як іграў Наш Пецька Канцавы. Кірэенка.
3. перан.; (пераважна з адмоўем «не»). Змагчы ўтрымацца на якой‑н. пасадзе. Ды час прабіў. Дыхнула бура.. Не ўседзеў цар у сваіх мурах. Колас. [Сыч:] — Дзе тут уседзець у нас, ды яшчэ доктару біялагічных навук! Паслядовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кряж м.
1. (горная цепь) краж, род. кра́жа м.;
2. в др. знач. краж, род. кра́жа м.; (толстый обрубок) кало́да, -ды ж., каме́ль, -мля́ м.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
награжде́ние ср.
1. (действие) узнагаро́джанне, -ння ср., неоконч. узнагаро́джванне, -ння ср.; адо́рванне, -ння ср., надо́рванне, -ння ср.; надзяле́нне, -ння ср.;
2. (награда) узнагаро́да, -ды ж.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
вата́га ж.
1. (толпа) нато́ўп, -пу м., гурт, род. гу́рту м., чарада́, -ды́ ж.;
2. (артель) спец., обл. арце́ль, -лі ж.;
вата́га рыбако́в арце́ль рыбако́ў;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
буфадыеналі́ды
(ад лац. bufo = жаба + ды- + эналіды)
група стэроідных злучэнняў расліннага і жывёльнага паходжання, якія валодаюць кардыятанічным дзеяннем; у выглядзе гліказідаў змяшчаюцца ў раслінах сям. лілейных і казяльцовых, у свабодным або звязаным выглядзе — у ядзе скурных залоз некаторых жаб.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
вучы́ць несов.
1. учи́ть; обуча́ть;
в. заме́жнай мо́ве — учи́ть (обуча́ть) иностра́нному языку́;
2. (усваивать) учи́ть;
в. уро́к — учи́ть уро́к;
3. (читать наставления) поуча́ть;
◊ го́ра му́чыць ды жыць ву́чыць — посл. го́ре му́чит да жить у́чит
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
абхо́д м.
1. -ду (действие) обхо́д;
а. урача́ — обхо́д врача́;
накірава́ць ро́ту ў а. праці́ўніка — дви́нуть ро́ту в обхо́д врага́;
2. -да (место, путь; участок) обхо́д;
зру́чны а. — удо́бный обхо́д;
~ды лясні́цтва — обхо́ды лесни́чества
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)