1.‑а. Адзінаццаты месяц каляндарнага года. Ужо ў пачатку лістапада станавіўся сухі холад, а пад сярэдзіну таго ж месяца нападаў змёрзлы і сцёрты ветрам на муку снег.Чорны.
2.‑у. Ападанне лісця восенню (у цёплых краінах — перад наступленнем засухі); час гэтага ападання. Шуміць лістапад. Хвоі ў лесе панура рыпяць.Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лі́хасць1, ‑і, ж.
Ліхое здарэнне; нягода, няшчасце. З якой прыемнасцю мокрыя, змораныя людзі размясціліся ў сухой пячоры! Здавалася, што яны адразу забыліся на голад і на холад, і на ўсе іншыя ліхасці.Маўр.
лі́хасць2, ‑і, ж.
Уласцівасць ліхога 2. Бяздумная ліхасць нікому не была патрэбна, і ў нас былі строгія законы на гэта.Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ме́рзнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; пр. мёрз, мерзла; незак.
1. Рабіцца вельмі халодным, калець, дубець; моцна адчуваць холад. Ад доўгага стаяння на месцы ў Міці пачалі мерзнуць ногі.Навуменка.— Падлівай цёплай вады, ато бо, яшчэ маці завецца! — дзіця мерзне, а яна і не дбае, — нездаволена камандавала бабка.Васілевіч.
2. Гінуць ад марозу, вымярзаць. Не мерзнуць кветкі ў цяпле.Аўрамчык.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Азгле́ць ’азябнуць, адубець’ (БРС). Няясна. Магчыма, па паходжанню з польск.oschły ’чэрствы, халодны’. Параўн. бел. паланізм осхлы (гл.). Тады осхлы > *асхлець > азглець. Гэта версія мае семантычныя цяжкасці. Значэнне ’халодны’ ў польскім слове толькі пераноснае, асноўнае значэнне звязана не з паняццем ’холад’, а ’сухмень’. Параўн., аднак, тлумачэнне польск.oschły як oziębły і наадварот. Іншая версія: аззлець < азалець (гл.) ’змерзнуць, акалець’ (Трубачоў, вусн. паведамл.). Магчыма, таксама да асклець (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
немудрено́безл., в знач. сказ. не ця́жка, не дзі́ва;
в тако́й хо́лод немудрено́ простуди́ться у такі́хо́лад не ця́жка (не дзі́ва) прастудзі́цца;
немудрено́, что он оби́делся не дзі́ва, што ён пакры́ўдзіўся.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
зя́бка, прысл.
1. Адчуваючы холад. Старшына зябка захінуўся ў шынель.Быкаў.Стала халадней, людзі зябка паціскалі плячамі і хуталіся ў лёгкае адзенне.Лынькоў.
2.безас.узнач.вык. Холадна. Ля вушэй свішча вецер, пранізвае наскрозь. Зябка.Асіпенка.На двары так зябка, што хочацца хутчэй зайсці ў цёплы кароўнік абагрэцца.Дуброўскі.
3.безас.узнач.вык., каму-чаму. Пра адчуванне холаду. Мне зябка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рассла́біцца, ‑блюся, ‑бішся, ‑біцца; зак.
1. Пазбавіцца сіл, напружання; аслабець. Вова расслабіўся і сёмы раз ужо не перакуліўся, калыхнуўся назад.Хомчанка.Холад між тым і асвяжаў, не даваў расслабіцца, напружваў усе мышцы.Быкаў.
2. Стаць слабкім; пасвабаднець; расслабець. [Даніла] намацаў дрыжачымі пальцамі канец раменьчыка на хамуце, рвануў яго на сябе — супонь расшморгнулася, расслабілася, і Белакапытны, вылузаўшы галаву з хамута, выскачыў з баразны.Капыловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
verdámmt
1.
a
1) пракля́ты
2) асу́джаны
3) разм. страшэ́нны (пра холад і г.д.)
2.adv ве́льмі, на́дта, страшэ́нна
verdámmt noch mal! — каб яго́ чорт узяў!
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Прайма́ць ’прабіраць, пранізваць (пра мароз, холад, вецер і пад.); глыбока, моцна дзейнічаць, рабіць вялікае ўражанне на каго-небудзь’ (ТСБМ), ’прасоўваць (нітку) праз ігольнае вушка’, ’пранікаць (аб ветры, марозу)’ (Нас.), пройма́ць ’праймаць, прабіраць’ (ТС), зак. тр. пройняты ’спехам прашыць, прыхапіць ніткай’ (Клім.), ст.-бел.проимати ’разабраць, зрабіць у чым-небудзь адтуліну’. Прыставачны дзеяслоў ад імаць (гл.). З семантычных паралеляў параўн. рус.пронимать ’прабіраць (аб холадзе)’ і ўкр.пройма́ти ’абхапіць (аб холадзе); прасоўваць нітку (у іголку)’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ледзяні́ць, ‑ніць; незак., каго-што.
1. Ператвараць у лёд; замарожваць. Браўся і мароз — ды на суткі, не болей, ледзяніў толькі снег, не выйсці, не высунуцца на дарогу.Пташнікаў.// Пранізваць холадам. Холад настойліва забіраўся пад майкі і ледзяніў цела.Карпаў.
2.перан.(звычайнаўспалучэннісасловамі «кроў», «сэрца», «душу» іпад.). Даводзіць да стану здранцвення, жаху. Думкі, адна страшнейшая за другую, ледзянілі душу.Сіняўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)