prefix
[ˈpri:fɪks]
1.
n., Gram.
прыста́ўка f., прэ́фікс -а m.
2.
v.
ста́віць пе́рад
We prefix “Mr.” to a man’s name — Перад про́зьвішчам мужчы́ны мы ста́вім “Сп.”
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Перабабіць (перэбабіць) ’прыняць дзіцё ад парадзіхі’ (Кос.). Да ба́біць (гл.) ’рэзаць пупавіну’ (< прасл. *babiti ’дапамагаць парадзісе ў час родаў’), семантыка якога зацямнілася, таму ўжыта прыстаўка пера- з пераразаць (пупавіну).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перабе́луха (пырыбі́луха) ’акуратная жанчына’ (іван., Нар. лекс.). З ⁺prěběluxa, у якім прыстаўка prě‑ мае ўзмацняльнае значэнне, а běl‑ux‑a азначае ’тая, якая адрозніваецца беллю, чысцінёй’ < *bělъ > бе́лы (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перакра́са (перэкра́са) ’непрыгожая, брыдкая дзяўчына’ (Растарг.). Да пера- і краса́ 1 (гл.). Прыстаўка пера- абазначае празмернасць дзеяння — аж да адмоўнага выніку, як у дзеясловаў перахвалі́ць, перае́сці, перасі́ліць і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
не... (а таксама ня...), прыстаўка.
1. Надае слову значэнне, процілеглае значэнню гэтага слова без такой прыстаўкі, напрыклад: невыгода, незямны. // Тое ж, але з адценнем абмежаванасці, нязначнасці, напрыклад: недурны, неблагі.
2. Надае слову значэнне адмаўлення таго, што абазначае данае слова без гэтай прыстаўкі, напрыклад: неакуратны, непаспяховы; недаступнасць, непаслухмянасць; невыпадкова, недалёка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пракво́льней ’вальней’ (калінк., Сл. ПЗБ). Да вольны (гл.). Не зусім ясная прыставачная частка. Магчыма, узята з слоў пра‑ калеташні, пракавечны, дзе яна была асэнсаваная як прыстаўка з узмацняльным значэннем, гл. прак.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тро́ба ‘панос’ (пін., Сл. ПЗБ). Да утроба (гл.), параўн. утроба ‘хвароба органаў стрававання’ (Мат. Гом.). Магчыма, эўфемізм з адсячэннем пачатковага у‑, успрынятага як прыстаўка ці прыназоўнік, аналагічна балг. дыял. тро́ба ‘жывот’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пачура́цца ’адмовіцца, адцурацца’ (Касп.). Да цурацца (гл.). Аб мене ц > ч гл. Карскі, 1, 363. Прыстаўка па‑ замест ад‑ — уплыў балт. моў, параўн. pa‑šaūkti — адклікаць, paneigimas — адмаўленне, pasitraukti, pa‑eiti — адысці.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
са..., прыстаўка (гл. с...).
I. Выкарыстоўваецца пры ўтварэнні дзеясловаў замест прыстаўкі «с...»: 1) перад двума і больш зычнымі, напрыклад: сабраць, сагнаць, сарваць, саставіць; 2) перад зычнай з наступным «ь» або апострафам, напрыклад: салью, сальеш, саб’ю, саб’еш.
II. Выкарыстоўваецца для ўтварэння назоўнікаў і прыметнікаў, якія абазначаюць сумеснасць дзеяння, напрыклад: сааўтар, саўдзельнік, сааўтарскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
voll=
1.
аддз. дзеясл. прыстаўка, указвае на напаўненне: vóllgießen* наліва́ць даве́рху
2) неаддз. дзеясл. прыстаўка, указвае на завяршэнне дзеяння: vollführen здзяйсня́ць, выко́нваць
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)