нагрузі́ць, ‑гружу, ‑грузіш, ‑грузіць; зак., каго-што.
1. Напоўніць што‑н. грузам. Нагрузіць машыны. Нагрузіць вярблюда. □ Праз некаторы час я нагрузіў свае самалёты.. і вылецеў на Міншчыну. Казлоў. Партызаны нагрузілі вазы і пачалі выязджаць на дарогу. М. Ткачоў. // Пакласці груз на каго‑, што‑н. Нагрузіць рэчы на машыну.
2. перан. Разм. Ускласці на каго‑н. якую‑н. працу, грамадскія абавязкі. Нагрузіць грамадскай работай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перакрыжава́ць, ‑жую, ‑жуеш, ‑жуе; зак., што.
1. Пакласці, правесці, перавязаць што‑н. накрыж. Гімнасцёрку на плячах перакрыжавалі дзве вільготныя паласы ад лямак парашута. Алешка.
2. перан. Сутыкнуць, пераплесці. А мы ж, брат, сустрэліся з ёй, пад Ржэвам. Вайна перакрыжавала нашы шляхі. Ракітны. // Скасаваць, перакрэсліць. Аўтаматызацыя і механізацыя, атамныя электрастанцыі, палёты на ракетах вакол зямлі нашчэнт перакрыжавалі ранейшы павольны тэмп жыцця. Паслядовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уко́л, ‑у, м.
1. Дзеянне паводле дзеясл. уколваць — укалоць (у 1 знач.).
2. Упырскванне чаго‑н. пад скуру, ін’екцыя. Доктар, які прыехаў неўзабаве пасля званка, зрабіў дзеду ўкол і загадаў сабраць яго ў бальніцу. Хомчанка.
3. Разм. Уколатае месца. Пакласці грэлку на ўкол.
4. перан. Заўвага, учынак, якія прычыняюць непрыемнасці, крыўдзяць, абражаюць каго‑н. Кожная .. сустрэча [Вольгі і Сашы] суправаджалася ўзаемнымі ўколамі. Новікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
захава́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак.
1. Аберагаючы, не даць каму-, чаму-н. прапасці, загінуць, зберагчы цэлым.
З. дзяржаўную маёмасць.
З. здароўе.
З. прадукты ад цвілі.
З. успаміны (перан.: не забыць).
2. што. Пакінуць у сіле, у дзеянні.
З. за сабой права.
З. добрыя звычкі.
3. што. Не парушыць чаго-н.
З. умовы дагавору.
З. знешні спакой.
4. каго-што. Пакласці, размясціць так, каб не маглі знайсці (разм.).
Кнігу так захаваў, што я не знайшоў.
|| незак. захо́ўваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. захава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
пача́так¹, -тку, м.
1. Першы момант ці першыя моманты якога-н. дзеяння, з’явы.
П. жніва.
У пачатку восені.
П. навучальнага года.
Пакласці або даць п. чаму-н. (пачаць).
2. Зыходны пункт, кропка.
У пачатку вёскі.
Весці свой пачатак ад чаго-н. (паходзіць ад чаго-н.). Браць п. (пачынацца).
3. Першакрыніца, аснова, асноўная прычына.
Арганізуючы п.
Стрымліваючы п.
4. мн. -ткі, -ткаў. Асноўныя палажэнні, прынцыпы.
Пачаткі дзяржаўнасці.
5. мн. Спосабы, метады ажыццяўлення чаго-н.
На калектыўных пачатках.
На грамадскіх пачатках (бязвыплатна — пра якую-н. работу, дзейнасць каго-н.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
су́нуць¹, -ну, -неш, -не; сунь; су́нуты; зак.
1. каго-што. Усунуць, укласці ўсярэдзіну чаго-н., пад што-н., пакласці куды-н. спехам.
С. палена ў агонь.
С. ногі ў валёнкі.
2. Даць што-н. спяшаючыся, нядбайна, нехайна.
С. граблі ў рукі.
3. перан., каго-што і без дап.
4. што і без дап. Груба ўдарыць, стукнуць (разм.).
С. нажом у бок.
5. што і без дап. Паказаць што-н. са злосцю, з незадавальненнем; тыцнуць.
С. пропуск вахцёру.
◊
Сунуць у лапу — даць хабар.
|| незак. со́ваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Прыпра́віць ’пакласці прыправу; дадаць што-небудзь; прыладзіць, прымацаваць’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр.), ’прыгатаваць’ (шальч., Сл. ПЗБ), прыпра́ўка ’прыробка; прыладжванне, прымацоўванне’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), ст.-бел. прыправити ’падрыхтаваць, зрабіць’. Рус. приправля́ть, припра́вить ’дадаваць (у ежу)’; ’выконваць разнастайныя работы па гаспадарцы’; ’майстраваць, прыладжваць’, укр. припра́вити ’прымацаваць, прыладзіць’; ’прыправіць’, польск. przyprawić ’прыладзіць, прымацаваць; прыправіць ежу’, чэш. připraviti ’падрыхтаваць; уладкаваць’, славац. pripraviť ’тс’, серб.-харв. припра́вити, славен. pripraviti ’тс’, балг. припра́вям ’дадаваць (у ежу)’. Прыставачны дэрыват ад *praviti, гл. пра́віць 1, г. зн. ’падрыхтоўваць як належыць’. Усходнеславянскія і польскія значэнні агульнаславянскага дзеяслова семантычна проціпастаўлены паўднёваславянскім і славацкаму.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ускла́сці
1. (пакласці на што-н) (hín)légen vt;
ускла́сці мяшо́к на воз éinen Sack auf den Wágen légen;
2. (урачыста пакласці) níederlegen vt;
ускла́сці вяно́к на магі́лу éinen Kranz am Grab níederlegen;
3. перан (даручыць) beáuftragen vt (j-n mit D), j-m éinen Áuftrag ertéilen;
ускла́сці адка́знасць на каго-н j-n verántwortlich máchen, j-m die Verántwortung übertrágen*
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
закры́ць, -ы́ю, -ы́еш, -ы́е; -ы́ты; зак.
1. каго-што. Накрыць, прыкрыць чым-н.
З. коўдрай.
З. твар рукамі.
2. што. Скласці, самкнуць што-н. раскрытае.
З. парасон.
З. кнігу.
З. вочы.
3. што. Загарадзіць, перагарадзіць (уваход, выхад і пад.), спыніць доступ куды-н.
З. уваход.
З. граніцу.
4. што. Спыніць, пакласці канец правядзенню, дзеянню, дзейнасці чаго-н.
З. сход.
З. прадпрыемства.
З. гандаль.
|| незак. закрыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| звар. закры́цца, -ы́юся, -ы́ешся, -ы́ецца (да 1 і 4 знач.); незак. закрыва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
|| наз. закрыццё, -я́, н. (да 3 і 4 знач.).
З. сезона.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
раскіда́ць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак.
1. што. Кі́даючы, размясціць у розных месцах па паверхні або пакласці ў беспарадку.
Р. сена.
2. перан., каго-што. Прымусіць разысціся, раз’ехацца ў розных напрамках; размясціць у розных месцах.
Жыццё раскідала сяброў па свеце.
3. што. Разбурыць, разваліць.
Р. старую хату.
4. што. Дарэмна патраціць.
Куды грошы раскідаў — не ведаю.
5. што. Праараць уроскідку.
Р. дзве паласы.
|| незак. раскіда́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і раскі́дваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. раскіда́нне, -я, н., раскі́дванне, -я, н. і ро́скід, -у, М -дзе, м. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)