панабіра́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-чаго.
1. Набраць, узяць з сабою вялікую колькасць каго‑, чаго‑н.
2. Набыць, накупляць многа чаго‑н. Панабіраць матэрыі ў магазіне. □ Быў добры ўраджай на жалуды. Панабіралі людзі іх тады хто колькі мог. Дубоўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бо́бка, ‑і, ДМ ‑бцы; Р мн. ‑бак; ж.
Разм.
1. Асобнае зерне чаго‑н. [Лях:] — Бярыце па адной бобцы ды насаджвайце на кручок. Лобан.
2. Круглы камячок, шарык. Бобкі граду.
3. Круглая крапінка на матэрыі і інш.; гарошынка. Сукенка ў бобкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
біякаталіза́тары
(ад бія- + каталізатары)
рэчывы, у асноўным ферменты, наяўнасць якіх паскарае або запавольвае ўласцівыя жывой матэрыі хімічныя працэсы.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
мацу́нак, -нку м., в разн. знач. кре́пость ж.; (одежды, обуви и т.п. — ещё) про́чность ж.;
м. матэ́рыі — кре́пость (про́чность) мате́рии;
м. ча́ю — кре́пость ча́я
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Мале́кула ’найменшая частачка рэчыва, якая захоўвае яго асноўныя хімічныя ўласцівасці’ (ТСБМ). З рус. молекула ’тс’ (Крукоўскі, Уплыў, 89), якое з франц. molécule ’тс’ — штучнага слова, утворанага ад лац. mõlēs ’маса, скала’ на ўзор франц. corpuscule ’часцінка (матэрыі)’ (Голуб-Ліер, 319).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адчува́нне, ‑я, н.
Спец.
1. Псіхічны працэс успрымання асобных уласцівасцей прадметаў і з’яў аб’ектыўнага свету пры іх непасрэдным уздзеянні на органы пачуцця. Адчуванне ёсць вобраз матэрыі, якая рухацца. Інакш, як праз адчуванні, мы ні аб якіх формах рэчыва і ні аб якіх формах руху нічога даведацца не можам; адчуванні вызываюцца дзеяннем рухаючайся матэрыі нашы органы пачуццяў. Ленін.
2. Перажыванне, уражанне, прадчуванне. З адчуваннем непапраўнага няшчасця.. стары падводзіў эшалон да станцыі. Мележ. Марына Паўлаўна праз цэлы дзень жыла ў ружовым чадзе новага адчування. Зарэцкі. // Успрыманне свядомасцю, разуменне; пазнаванне. Паэтычнае адчуванне свету. Адчуеш не рэчаіснасць.
3. Самаадчуванне, стан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фі́зіка, ‑і, ДМ ‑зіцы. ж.
1. Навука, якая вывучае будову, агульныя ўласцівасці і законы руху матэрыі. Электронная фізіка. // Спецыяльная дысцыпліна, якая вывучае гэту навуку. Урок фізікі. Кабінет фізікі. // Разм. Падручнік, па якім вывучаецца гэта навука.
2. Будова, агульныя ўласцівасці і законы руху якой‑н. матэрыі; веды пра такую будову, уласцівасці, законы. Фізіка атмасферы. Фізіка крышталяў.
•••
Атамная фізіка — раздзел фізікі, які вывучае будову і стан атамаў.
Фізіка цвёрдага цела — раздзел фізікі, які вывучае фізічныя ўласцівасці і структуру цвёрдых цел, распрацоўвае тэарэтычныя асновы для іх тлумачэння.
Ядзерная фізіка — раздзел сучаснай фізікі, у якім вывучаюцца атамныя ядры, працэсы, што адбываюцца ў ядры, і элементарныя часціцы.
[Грэч. physike.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гілемарфі́зм
(ад гр. hyle = рэчыва + -марфізм)
філасофскі тэрмін для абазначэння вучэння Арыстоцеля аб форме і матэрыі як асноўных прынцыпах быцця.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
АЛЬБЕ́РТ ВЯЛІ́КІ
(Albertus Magnus),
Альберт фон Бальштэт (Albert von Bollstädt; каля 1193, Лаўінген — 15.11.1280), нямецкі філосаф, тэолаг, прыродазнавец. Манах-дамініканец, епіскап Рэгенсбурга, папскі легат, арганізатар крыжовага паходу на тэр. Германіі. Вучыўся ў Падуі, Балонні. Выкладаў у Парыжы, Кёльне і інш.; настаўнік Фамы Аквінскага. Вывучаў анатомію, эмбрыялогію, батаніку, заалогію, хімію, касмалогію, оптыку. У сваіх творах даў энцыклапедычны агляд дасягненняў тагачаснай навукі. Увёў ва ўжытак сярэдневяковай філасофіі і навукі працы Арыстоцеля, якія выклаў і пракаменціраваў з пазіцый хрысціянскай тэалогіі. Сцвярджэнне пра стварэнне матэрыі і часу дало Альберту Вялікаму магчымасць узаконіць у рамках схаластыкі арыстоцелеву фізіку з яе вучэннем пра неперарыўнасць матэрыі як асновы змены. Поруч з сістэматызатарскай працай у галіне прыродазнаўства праводзіў уласныя даследаванні. Аўтар філас. прац («Сума тэалогіі» і інш.) і прыродазнаўчанавук. трактатаў. У 1931 кананізаваны каталіцкай царквой.
т. 1, с. 272
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
мо́дус
(лац. modus = мера, спосаб)
1) разнавіднасць, праяўленне, норма;
2) філас. мінучы стан або мінучая ўласцівасць матэрыі;
3) лог. разнавіднасць сілагізму.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)