камільфо́
(фр. comme il faut = літар. як належыць)
адпаведнасць правілам свецкай прыстойнасці ў дваранска-буржуазным асяроддзі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
кантро́лер
(англ. controller = літар. кіраўнік)
прыбор для рэгулявання работы электрарухавіка (у трамваях, тралейбусах, электравозах і інш.).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Вершалі́на ’вяршаліна дрэва’ (жыт., Мат. Гом.), парыц. ’верхняя частка дрэва з суччам’ (Некр.); ’барана, від сахі’ (Сержп.). Літар. вярша́ліна (БРС). На бел. тэрыторыі пад уплывам балтыйскага кораня ‑х‑ перайшло ў ‑ш‑; параўн. літ. viršẽlis ’верхавіна, века, вокладка’ (< *vĭršala‑). У зах.-слав. мовах vrьxolъ, якое Трубачоў (Проспект, 89–90) адносіць да прасл. дыялектызмаў. Старажытнасць слова пацвярджаецца балг. връшле́ ’верхняя частка расліны’. Суф. ‑іна ў бел. вершаліна надае значэнне адзінкавасці.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Маёвы 1 ’майскі’ (Нас., ТСБМ). Да май 1 (гл.). Суф. ‑ов больш характэрны для народнай мовы; магчыма, гэты суфікс пранік з польск. мовы, параўн. укр. майовий, польск. majowy, чэш., славац. májový. У іншых слав. і ў бел. літар. мовах тут выступае суф. ‑ск‑. Сюды ж: кобр., драг., стол. маёвыя, маёвы грыбы, маёвэі грыбэ́ > ’вясеннія грыбы’ (Жыв. сл.).
Маёвы 2 ’зялёны (аб колеры)’ (Нас., ТСБМ, Касп.). Да май 2 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перакрэ́сніца ’скрыжаванне дарог’ (брагін., Нар. словатв.). Утворана пры дапамозе суф. ‑н‑іц‑а ад перакрэст, параўн. перакрэст ’скрыжаванне’ (навагр., Сл. рэг. лекс.). Да пера- (гл.) і ‑крэст, літар. хрэст < прасл. *krьstъ ’крыж’ < ’распяцце’ < ’Хрыстос’, якое са ст.-в.-ням. krist, christ. Сюды ж перакрэ́стак, перэкрэ́сток, перакростак, перакрэ́сце, перакростак/перахростак ’скрыжаванне дарог’ (Шатал., ТС, Ян., Сл. ПЗБ; ЛА, 2), гродз. перакросткі ’прыстасаванне для сотаў у верхняй частцы вулея’ (Сцяшк. Сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
фрапі́раваць
(фр. frapper = літар. біць, удараць)
непрыемна паражаць, здзіўляць.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
самле́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Які страціў прытомнасць. Дзверцы кабіны былі расчынены, дробненька ўздрыгваў капот, а на сядзенні ляжаў самлелы вадзіцель. Нядзведскі.
2. Здранцвелы, сшэрхлы. У наплыўшых кроўю вачах агонь пагас, і самлелы язык не мог больш вымавіць ні слова. Пестрак. / у вобразным ужыв. І чаплялася сена на голле самлелых бяроз. Вялюгін.
3. Знясілены працаю, спёкай і пад. Лабановіч узяў самлелую птушынку і вынес на свежае паветра. Колас. Сеў [хлопец] за кнігу, — не бачыць літар: вее полымем ад яе. І рукою самлелай выцер губы высахшыя свае. Таўлай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
люстэ́ркавы
1. Spíegel-; séitenverkehrt, séitenvertauscht (аб адлюстраванні);
люстэ́ркавы адбі́так Spíegelbild n -(e)s, -er;
люстэ́ркавы адбі́так лі́тар Spíegelschrift f -, -n;
2. (як люстэрка) spíegelglatt (гладкі); spíegelblank, spíegelnd (які ззяе);
люстэ́ркавы лёд Glátteis n -es;
люстэ́ркавы бляск Spíegelglanz m -es;
люстэ́ркавая паве́рхня Spíegelfläche f -, -n;
люстэ́ркав карп заал Spíegelkarpfen m -s, -
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
а́льма-ма́тэр
(лац. alma mater = літар. маці-карміцелька)
старадаўняя студэнцкая назва універсітэта; ужываецца як ласкальнае або жартоўнае.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
анакру́за
(гр. anakrusis = літар. адштурхоўванне)
лішні безнаціскны склад у пачатку вершаванага радка, метрычна слабое месца ў вершы.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)