акало́т, ‑у, М ‑лоце, м.
Жытнія снапы пасля няпоўнага папярэдняга ручнога абмалоту. Да самага поўдня Тарэнта прабыў у гумне. Дамалочваў акалот. Галавач. Хто малаціў снапы пранікам, хто абіваў аб калоду. Увачавідкі расла гара акалоту і буйнага, як пацеркі, зерня. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пуза́тка ’брыца’ (дзісн., Жыв. сл.). Ад пузаты ’чараваты, пукаты’ з-за знешняга выгляду зерня гэтага віду проса, параўн. у народнай песні: А запражыце авечку пузатку/А завязіце бабульку быў хатку (ушац., Полымя, 2000, 12, 142).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ватры́на ’астаткі зерня пасля абмалоту разам з астаткамі калосся’ (КЭС). Параўн. во́трына ’мякіна, палова’ (Бяльк.). Рус. дыял. во́три́на, во́тра, во́тря ’тс’. З *otьra, *otьrja да *ter‑ ’церці’ (Міклашыч, 353; Далабко, ZfslPh, 3, 130; Фасмер, 1, 358).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
аме́ці, ‑яў; адз. няма.
Дробныя кавалачкі саломы, каласоў, мякіны і пад., што абмятаюцца з зерня ў час малацьбы. [Анюта:] — Я пабегла амецяў курам набраць — хай бы перабіралі. Лобан. У варыўні кацёл умураваны, там грэецца вада, і ён, Юзік, вялікімі каўшамі вару аблівае амеці. Баранавых.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
со́лад, ‑у, М ‑дзе, м.
1. Брадзільны прадукт, падрыхтаваны з прарошчанага, высушанага і змолатага зерня збажыны, які выкарыстоўваецца для вырабу спірту, піва, квасу і пад. Жытні солад. Ячменны солад.
2. перан. Прыемнае адчуванне, слодыч. Праз солад дрымоты Толя пачуў, як Максім засмяяўся. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спарыння́, ‑і, ж.
Паразітны грыб, што выклікае хваробу злакавых раслін, пры якой у каласах жыта, пшаніцы, ячменю замест зерня ўтвараюцца чорныя ражкі. [Санька] знайшоў на паласе нейкі чорны пылок і сказаў, што гэта расце спарыння, вялікі шкоднік збажыны, што яе трэба знішчаць. Ваданосаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жамчу́жына, ‑ы, ж.
1. Асобнае зерне жэмчугу. // Упрыгожанне з такога зерня. Прагныя вочы гасцей міжволі спыняліся на цудоўнай жамчужыне, якая вісела на грудзях у гэтай жанчыны. Маўр.
2. перан.; чаго або якая. Непаўторны скарб, лепшае ўпрыгожанне. Паэма Я. Коласа «Новая зямля» — жамчужына беларускай літаратуры.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
налі́ў, ‑ліву, м.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. наліваць — наліць.
2. Вынік такога дзеяння. Бутэлька з няпоўным налівам.
3. Набуханне ад прытоку сокаў (пра плады, верне і пад.). Перыяд наліву зерня. // Напоўненасць сокамі пладоў, зярнят. Ячмень сярэдняга наліву.
4. Спец. Пухліна на назе ў каня.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
налі́ў м
1. (дзеянне) Éingießen n -s; Tánken n -s (цыстэрны і г. д.);
2. (выспяванне) Reife f -;
налі́ў зе́рня Körnerbildung f -;
бе́лы налі́ў (гатунак яблыкаў) wéißer Klár¦apfel
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
удвая́, прысл.
У два разы, удвайне (пры параўнанні). Падлікі здзівілі .. [Канькова і Веру]. Даход ад малака ўдвая перавышаў даходы ад зерня. Асіпенка. [Зыбін:] — Што ж, дарагім гасцям пашана, а земляку — удвая!.. Мележ. // Папалам. Не чакаючы майго запытання,.. [Вейс] дастае з патайной кішэні ўдвая складзены ліст паперы і схіляецца, падаючы яго мне. Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)