Мардоўнік ’блёкат чорны, Hyoscyamus niger L.’ (гродз., Кіс.). Да мардава́ць < ст.-бел.мордъ ’смерць’: расліна мае атрутныя ўласцівасці.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Разме́ткі ’расліна свінакроп, Spergula’ (Кіс.). Ад рус.размета́ть ’раскідаць’. Матывацыяй паслужыў знешні выгляд расліны — распасцёртыя па зямлі сцяблы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
АЕ́Р
(Acorus),
род шматгадовых травяністых раслін сям. ароннікавых. 2 віды, пашыраныя ва ўмераных і субтрапічных зонах Еўразіі і Паўн. Амерыкі. На Беларусі аер звычайны (Acorus calamus; нар. назвы — ірны корань, шувар, касатар, явар, ярай, яір). Расце на балотах, водмелях рэк, азёр, сажалак, старыц, канаў. Радзіма Усх. Азія; у 13 ст. як лек.расліна завезена ў Польшчу, у 16 ст. яго пачалі разводзіць у Зах. Еўропе. Аер злакавы, або акурус (Acorus gramineus), асабліва пашыраны ў Японіі, на Беларусі вядомы як акварыумная расліна.
Расліны аеру звычайнага выш. 30—120 см маюць характэрны пах. Сцябло прамое, лісце даўж. да 1 м. Карэнішча тоўстае, доўгае, з бародаўчатай паверхняй. Кветкі дробныя, зеленавата-жоўтыя, у цыліндрычных зялёных катахах даўж. 6—8 см. Плод — маланасенная сухая ягада. Размнажаецца пераважна дзяленнем карэнішча. Настой з яго ўжываецца для ўзбуджэння апетыту, як танізоўны сродак, прэпараты — пры лячэнні язвавай хваробы, гастрыту. Эфірны алей выкарыстоўваецца ў лікёра-гарэлачнай і кандытарскай вытв-сці, парфумерыі.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГРЭ́ЦКІ АРЭ́Х,
валоскі арэх (Juglans regia), від кветкавых раслін з роду арэх. Радзіма — Сярэдняя і Паўн.-Усх. Азія. Пашыраны ва ўмераным і субтрапічным паясах. Вырошчваецца ў многіх краінах Еўропы, Азіі і Паўн. Амерыкі. На Беларусі трапляецца як інтрадукаваная расліна ў бат. садах, парках і скверах, вырошчваецца садаводамі-аматарамі.
Лістападнае дрэва выш. да 35 м і дыям. да 2 м. Крона густая, раскідзістая. Лісце няпарнаперыстаскладанае, пахучае (мае эфірны алей). Кветкі дробныя, зеленаватыя, аднаполыя. Плады — буйныя несапраўдныя шарападобныя касцянкі («арэхі»). Ядро арэхаў ядомае, мае да 70% тлушчаў, 26% бялкоў, вітаміны B1, E і правітамін A, выкарыстоўваецца ў кандытарскай і кулінарнай вытв-ці, недаспелыя арэхі багатыя вітамінам C, з іх вырабляюць варэнне. З арэхаў атрымліваюць арэхавы алей, які ідзе ў ежу, на выраб лакаў, высакаякаснага мыла, тушы. Грэцкі арэх жыве да 400 гадоў. Харч., тэхн., кармавая, лек., меданосная і дэкар.расліна. Мае каштоўную драўніну. З лісця, кары, зялёнай лупіны пладоў атрымліваюць дубільнікі і карычневую фарбу.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ная́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
1. У старажытнагрэчаскай міфалогіі — німфа рэк і ручаёў; русалка.
2. Аднагадовая водная травяністая расліна сямейства наядавых, якая мае тонкае разгалінаванае сцябло і малапрыкметныя адзіночныя кветкі.
3. Лічынка страказы (а таксама аўсяніка, вяснянкі), якая жыве ў вадаёмах.
[Грэч. naiades ад náō — цяку.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
асака́, ‑і, ДМ асацэ, ж.
Шматгадовая травяністая расліна сямейства асаковых з вузкім, доўгім і жорсткім лісцем. Лясная, пясчаная асака. □ Па адзін і па другі бок дарогі ляжалі чатырохкутныя сажалкі, як вялізныя люстры, акаймаваныя густымі кустамі светлалістага лазняку, буйнай асакі і кветак.Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бабо́ўнік, ‑у, м.
1. Тое, што і бабок. Тут былі снітка, асот, бабоўнік, трысцё, сітнік, дуброўка, дзядоўнік, аер, гарлачыкі жоўтыя, лілея белая, ліпа, дзьмухавец, званочкі, ключыкі.Дубоўка.
2.зб. Сцяблы бобу.
3. Дэкаратыўная кустовая расліна сямейства ружакветных, з насення якой вырабляецца міндальны алей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
марэ́на1, ‑ы, ж.
Вялікая колькасць абломкаў парод, якая ўтвараецца ад перамяшчэння ледніка.
[Фр. moraine.]
марэ́на2, ‑ы, ж.
Травяністая паўкустовая ці кустовая расліна сямейства марэнавых з жоўтымі кветкамі і тоўстым коранем, з якога атрымліваюць чырвоную фарбу. // Корань гэтай расліны, які выкарыстоўваецца ў якасці фарбавальніка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ве́рас, ‑у; мн. верасы, ‑оў; м.
Нізкая вечназялёная кустовая расліна сямейства верасовых з дробным лісцем і лілова-ружовымі кветкамі. Звініць наліўная пагода, Цвітуць верасы ў бары.Панчанка.У пяшчотным блакітным бляску дрымота дымілася лістота бяроз, паравалі ў расе пышныя грывы верасу.Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цыко́рыя, ‑і, ж.
1. Адна- або шматгадовая травяністая расліна сямейства складанакветных.
2. Сушанае карэнне гэтай расліны, якое дадаюць для смаку і паху ў каву, а таксама для прыгатавання сурагату кавы. // Напітак, прыгатаваны з гэтага карэння. Раніцаю Балашоў .. піў густую горкую цыкорыю.Грахоўскі.
[Лац. cichorium.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
