пачатковы, ‑ая, ‑ае.
1. Які знаходзіцца ў пачатку чаго‑н., з’яўляецца пачаткам чаго‑н. Пачатковыя літары. Пачатковае слова. Лачатковая стадыя развіцця.
2. Дадзены не ў поўным аб’ёме, ніжэйшы. Пачатковая школа. ▪ Лічаць, што пачатковую адукацыю Скарына атрымаў у Полацку ў адной з мясцовых царкоўных школ. Алексютовіч.
3. У мовазнаўстве — які з’яўляецца зыходным пры ўтварэнні іншых форм і слоў. Пачатковая форма дзеяслова.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разгублены, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад разгубіць.
2. у знач. прым. Які страціў рашучасць, знаходзіцца ў замяшанні; які ад хвалявання, збянтэжанасці не ведае, як быць. Пакуль Міхалка стаяў разгублены і дзівіўся, над домікам сабралася ўжо цэлая пчаліная хмара. Якімовіч. [Хлопцам] дзякавалі, іх віталі, а яны стаялі здзіўленыя, разгубленыя. П. Ткачоў. // Які выказвае разгубленасць, збянтэжанасць, замяшанне. На .. [хлапчуковым] твары блукала разгубленая ўсмешка. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рысора, ‑ы, ж.
Пруткая частка ў экіпажы, аўтамабілі, вагоне і пад. (звычайна ў выглядзе спружыны), якая знаходзіцца паміж восямі і кузавам і служыць для змякчэння штуршкоў пры яздзе. Конюх запрагае каня ў вазок на рысорах. Мурашка. Вагоны мякка на рысорах Скрыпяць. Калачынскі. Было відно, што калі яшчэ так праехаць, то не толькі шкло не вытрымае, а і рысоры наўрад ці астануцца цэлыя. Кулакоўскі.
[Фр. ressort.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сярэдне..., (а таксама сярэдня...).
Першая састаўная частка складаных слоў, якая мае значэнні: 1) які знаходзіцца ў сярэдняй частцы чаго‑н. (краю, мясцовасці, ракі і пад.), напрыклад: сярэднееўрапейскі, сярэднедунайскі; 2) які з’яўляецца сярэднім перыядам у жыцці, гісторыі, развіцці чаго‑н., напрыклад: сярэднедэвонскі; 3) сярэдні па велічыні, па сваіх уласцівасцях, якасцях, напрыклад: сярэдневалакністы, сярэднесалёны; 4) які ўяўляе сабой сярэдняе якіх‑н. велічынь, напрыклад: сярэднеарыфметычны, сярэднестатыстычны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
узбуджаны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад узбудзіць.
2. у знач. прым. Які знаходзіцца ў прыўзнята-нервовым стане; усхваляваны, узрушаны. Ехалі падводы, ішлі ўзбуджаныя мужчыны і гучна аб чымсьці гаварылі. Каліна. Вясёлыя, узбуджаныя пары сядзелі цяпер па розных кутках. Броўка. // Які выражае, выяўляе такі стан. Узбуджаны голас. Узбуджаны твар. ▪ Я люблю Палявое гарачае лета, Гоман лесу І птушак узбуджаны крык. Кірэенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шарсцяны, ‑ая, ‑ое.
1. Які мае адносіны да шэрсці. Шарсцяное валакно. // Які знаходзіцца, змяшчаецца ў шэрсці. Шарсцяны воск. Шарсцяны тлушч.
2. Звязаны з перапрацоўкай шэрсці, з гандлем шэрсцю і пад., а таксама з вытворчасцю вырабаў з яе. Шарсцяная прамысловасць. Шарсцяная мануфактура.
3. Зроблены з шэрсці. Шарсцяныя ніткі. Шарсцяныя пальчаткі. ▪ Жанчына прапанавала Ўладзіміру Ільічу шарсцяную хустку, але ён адмовіўся. Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шморгацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
1. Церці сваёй паверхняй аб паверхню іншага прадмета. Зараз жа пастронкі напяліся, як струны, раскудзеленыя вузлы на іх шморгаліся па конскіх баках. Чорны.
2. перан. Абл. Знаходзіцца, быць дзе‑н., каля чаго‑н., сярод каго‑н. (звычайна, пра непажаданую ці непрыемную прысутнасць каго‑н.). [Майзель:] — Розныя Баргоны-шмаргоны шморгаюцца на бровары, каля бровара, п’юць піва і ашукваюць рабочых. Мурашка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цэнтр м Zéntrum n -s, -tren; Míttelpunkt m -(e)s, -e (асноўны цэнтр);
цэнтр цяжа́ру фіз Schwérpunkt m;
цэнтр го́рада Stádtmitte f -, -n, Stádtinnere (sub) n -n, -n, Zéntrum der Stadt;
адміністрацы́йны цэнтр Verwáltungszentrum n;
знахо́дзіцца ў цэнтры ўва́гі im Brénnpunkt [Míttelpunkt] des Interésses stehen*; гл тс асяродак 2.
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
лічыцца дзеяслоў | незакончанае трыванне
-
Расцэньвацца якім-н. чынам, успрымацца як-н.
-
Браць пад увагу, улічваць што-н.
- Л. з думкамі членаў камісіі.
-
чым і без дапаўнення. Весці ўзаемны ўлік (паслуг, пазык, прэтэнзій і пад.).
-
Знаходзіцца, быць дзе-н.
-
Выражацца ў якой-н. колькасці.
- Даходы лічацца ў мільёнах рублёў.
-
Размяркоўваць паміж сабой ролі ў гульні, карыстаючыся лічылкай (размоўнае).
|| закончанае трыванне: палічыцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)
расці дзеяслоў | незакончанае трыванне
-
Пра жывыя істоты, арганізмы: жывучы, павялічвацца.
- Дзеці растуць.
- Дрэвы растуць.
-
Пра дзяцей, падлеткаў: праводзіць дзе-н. сваё дзяцінства, раннія гады жыцця.
-
Павялічвацца ў колькасці, памерах, развівацца.
- Расце ўраджай пшаніцы.
- Расце попыт на тавары.
-
Мацнець, узмацняцца.
- Расце палітычная свядомасць мас.
- Расце аўтарытэт.
-
Удасканальвацца, развівацца.
-
Аб раслінах: распаўсюджвацца, існаваць; знаходзіцца ў працэсе росту.
- Мандарыны растуць на поўдні.
- У садзе раслі толькі яблыні.
|| закончанае трыванне: вырасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)