рэ́заць несов.

1. в разн. знач. ре́зать; (нарыв и т.п. — ещё) вскрыва́ть;

р. мета́л — ре́зать мета́лл;

нож не рэ́жа, трэ́ба яго́ натачы́ць — нож не ре́жет, на́до его́ наточи́ть;

р. лёд канька́мі — ре́зать лёд конька́ми;

р. па дрэ́ве — ре́зать по де́реву;

р. на экза́мене — ре́зать на экза́мене;

яго́ го́лас рэ́жа слых — его́ го́лос ре́жет слух;

р. мяч — ре́зать мяч;

2. безл. ре́зать;

рэ́жа ў жываце́ — ре́жет в животе́;

3. (на мясо) ре́зать; забива́ть, бить;

4. (дрова) пили́ть;

◊ р. пра́ўду (у во́чы) — ре́зать пра́вду (в лицо́);

р. без нажа́ — ре́зать без ножа́;

р. во́чы — ре́зать глаза́;

па жывы́м р. — по живо́му ре́зать;

ву́ха (ву́шы) рэ́жа (дзярэ́) — у́хо (у́ши) ре́жет (дерёт);

хлеб-соль еш, а пра́ўду рэж — посл. хлеб-соль ешь, а пра́вду режь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

аж,

1. часціца ўзмацняльная. Ужываецца для інтанацыйнага вылучэння слова ці словазлучэння, да якога адносіцца. Цімафей Міронавіч аж кладзецца ад вясёлага нястрымнага смеху. Зарэцкі. Здаецца, аж сюды, да самага лесу, далятаў гул вялізнага пажару, узнікшага за якую хвіліну. Лынькоў. Раса высыхала, сонца прыгравала моцна, лес аж звінеў ад птушыных галасоў. Чорны. // Падкрэслівае самую крайнюю мяжу выяўлення якой‑н. уласцівасці. За гаем, на полі, аж да самага возера, іскрылася пад месяцам светлая сцежка. Асіпенка. [Вера:] — Пасля разлукі з табой я ў той жа вечар паехала аж за Чалябінск. Пестрак. [Русаковіч:] Цяпер у нас матэрыялу хапае. Для мяне — аж занадта. Крапіва.

2. часціца ўзмацняльная. Ужываецца для выражэння нечаканасці або раптоўнасці наступлення якіх‑н. падзей. [Пазарэўскі:] — Раніцай прачнуліся — аж.. [Толіка] ужо няма. Чорны. [Мартын Рыль:] — Гэта мы выходзім з лесу на паляну, аж як гаркне наш Марка Балук: «Стой, лапаць скінуўся!» Колас. Прыглядаюся, аж тут траха не ўсе нашы сваякі і суседзі. Якімовіч.

3. злучнік супраціўны. Злучае сказы з узаемна неадпаведным значэннем, якое ўскладняецца адценнем нечаканасці, раптоўнасці. Бруй увайшоў у хату і спыніўся каля парога: у хаце нікога не было. Завярнуўся і хацеў ужо ісці назад, аж з печы пачуўся голас. Колас. А я думаю, хто гэта ідзе к гумну. Думаў, Максімка памагаць, аж гэта ты. Чорны. [Скуратовіч:] — Думаў устаць зацемна, жэрдак на плот спусціць некалькі. Аж ужо і сонца ўзышло. Чорны.

4. у знач. выніковага злучніка. Далучае сказы, якія паказваюць на вынік асабліва напружаным падзей ці якую‑н. прыкмету самай высокай ступені. Бег што сілы, без аглядкі, Аж блішчалі ў хлопца пяткі. А. Александровіч. Гул матораў, цяжкі, абрывісты, поўніў усё паветра, аж звінелі шырокія шыбы дэпоўскіх акон. Лынькоў. Булай скамячыў ліст ватману, сціснуў кулакі, аж пабялелі пальцы. Шыцік.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

адарва́ць, ‑рву, ‑рвеш, ‑рве; ‑рвём, ‑рвяце; зак., каго-што.

1. Рыўком, пацягнуўшы, аддзяліць (частку ад цэлага, што‑н. прымацаванае). Адарваць лісток календара. □ Сцёпка борзда развязаў торбу.., адламаў кусок хлеба, адарваў надрэзаны кавалачак сала і са смакам стаў сілкавацца. Колас. // звычайна безас. Адрэзаць, знесці (пра галаву, часткі цела) машынай, снарадам і пад. Беднай гімназістцы выбухам першай нямецкай бомбы ў пачатку вайны адарвала ногі. Карпюк.

2. ад каго-чаго. Рэзкім рухам, пераадольваючы супраціўленне, адняць, аддаліць. Асокін, крыху схіліўшыся, абняў Карніцкага і адарваў ад падлогі. Паслядовіч. [Леанід] пацалаваў халодныя вусны дзяўчыны. Аля хутка адарвала свае губы і схавала твар на яго грудзях. Мележ. Пры апошніх словах хірург нейкім упартым рыўком адарваў сваю цяжкую галаву ад зямлі і флегматычным позіркам акінуў.. субяседнікаў. Васілевіч.

3. перан. Разлучыць. Ад Васіля хлопцаў усё роўна не адарвеш. Кавалёў. // Аддзяліць, пазбавіць сувязі з кім‑, чым‑н. Добры канец у яго [Свідраля] разуменні азначаў, што ён зноў вернецца да ранейшага жыцця, ад якога яго адарвалі. Дуброўскі.

4. перан. Перашкодзіць займацца чым‑н., адцягнуць (ад думак і пад.). Адарваць ад работы. □ — Толькі абыякавы чалавек можа кінуць пачатую справу, не скончыўшы яе, — адказвае Мікола Пышко. — Хіба ж цяпер мяне адарвеш, ад таго, што тут [на «Нафтабудзе»] зроблена і робіцца кожны дзень? Грахоўскі. Раптам знаёмы голас над самым вухам адарваў яго [Петрака] ад чытання. Чорны. Гаспадыня намагалася больш і цікавей гаварыць, каб адарваць ад нейкіх зацяжных і, бадай, невясёлых думак сваіх кватарантаў. Кулакоўскі.

•••

Адарваць з пупавінай — вырваць з коранем, выкараніць.

Вачэй не адарваць — вельмі захапіцца прыгажосцю каго‑, чаго‑н.

Вушы (галаву) адарваць (груб.) — набіць, пакараць.

Гнілому цяляці хваста не адарве — пра слабага, ціхмянага чалавека.

З рукамі адарваць — узяць, купіць што‑н. у каго‑н. з вялікай ахвотай.

На хаду падноскі адарваць — пра спрыт каго‑н.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

страпяну́цца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; ‑нёмся, ‑няцеся; зак.

1. Мімаволі ўздрыгнуць, страсянуцца (ад страху, узрушэння і пад.); выйсці са стану нерухомасці, знямення. Нешта было шаснула, калі я нагнуўся ды глядзеў у чорную яму. Я страпянуўся, узняў галаву, .. — Юзіка не было відаць. Баранавых. Толькі тады страпянуўся, як рука лягла мне на плячо і я пачуў басавіты, немалады ўжо голас. Сабаленка. — Горш няма, як ляжаць у засадзе ў такі холад... — ціха сказаў Алег камандзіру ўзвода і страпянуўся: з дарогі далятаў гул машын. «Маладосць». Раптам [дзед Агей] сам страпянуўся ўвесь: — Сынку, лаві! Вуду лаві! Вунь на бервяне паплыла. Крапіва. // Схамянуцца, успомніўшы што‑н. важнае, істотнае. — Слухайце, — страпянуўся Міша. — дагаварыліся мы, і я ледзь не забыўся. Вы [лейтэнант] вось сказалі, што вы гэта не вы, а мой старэйшы брат Іван. Яно б добра было, толькі ж уся вёска ведае, што адзін у мяне брат — Юрка. І не старэйшы, а малодшы. Курто. // Зварухнуцца, уздрыгнуць. Пальцы натыкаюцца на мяккую поўсць .. Націскаю — не страпянуўся, значыць, мёртвы. Жычка. Уздрыгнулі шырокія бровы, Страпянуліся вейкі — крозы. Зазвінелі буйныя слёзы. Глебка. / у перан. ужыв. Страпянуўся лес. Пытае: — У каго бяда якая? Калачынскі. // Забіцца мацней, часцей (пра сэрца). З дзвярэй дыхнула цёплым малаком і салёнымі агуркамі .. Сэрца страпянулася і балюча сціснулася. Дома! Асіпенка. І як страпянулася яго сэрца, калі ў першых радах .. [Джыавані] заўважыў сваю маці. Лынькоў.

2. Разм. Хуткім рухам цела страсянуцца, абтрэсціся. Калі я [Варташэвіч] наблізіўся, кот раптам страпянуўся і так хутка скочыў у кусты, нібы ў паветры хто правёў белую рысачку. Карпюк. Хлапчук ледзь не наступіў на .. [птушку] нагою. Жаваранак страпянуўся і ўзняўся ўгору. Пальчэўскі. Акуньчык спрытна страпянуўся. Колас.

3. перан. Пачаць актыўна дзейнічаць, праявіць сябе. Паны яшчэ страпянуцца. Машара.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

хі́тры, ‑ая, ‑ае.

1. Вынаходлівы, умелы, дасціпны. — Ну і хітры ж мужык ты, Васіль Захаравіч. На тры аршыны пад сабою бачыш, — сказаў Розаў. Грахоўскі. Бульбу, хоць і скараспелку, капаць яшчэ ранавата было. Таму яе хітрыя гаспадыні нейкі час не капаюць, а «падкопваюць», гэта значыць выбіраюць пад карчамі большую, а малую пакідаюць, прысыпаючы зямлёю. Якімовіч. // Які дзейнічае скрытна, не яўна. Аленка бачыла Сцёпку. Стаяла ў хаце каля акна і бачыла, як Сцёпка прайшоў па вуліцы. Падумайце, якая хітрая! Стаілася каля акна і за Сцёпкам цікуе, а сама не паказваецца. Колас. / Пра жывёл, птушак. Часам я можа б і сам адважыўся пакінуць Паўла і павесці сваю кабылу ў гурт, але гэтаму перашкаджала тое, што мая стракатая была жывёлінай натурыстай і вельмі хітрай. Кулакоўскі. // Які выражае хітрасць. [Маці:] Па вачах пазнаю, вачэй не пераменіш. Вунь якія яны.. Калючыя ды хітрыя. Крапіва. [Камендант:] — А гаспадарыць хто? — Мы, — адказала настаўніца з хітрай усмешкай. Маўр. Голас [Сарокі] быў ліслівы, прытоена хітры. Мележ.

2. Разм. Які для дасягнення чаго‑н. ідзе не прамым, падманным шляхам. Хітры бандзюга, ён [Смілга] не хацеў ні паміраць, ні здавацца.. Ён не быў нават паранены, але ляжаў як нежывы. Ён думаў, што цяпер на яго ніхто не будзе звяртаць увагі, і пакуль ішла перастрэлка, яму ўдалося дакаціцца да ўсходцаў. Чарнышэвіч.

3. Разм. Зроблены з вялікім умельствам, выдумкай, сакрэтам. Выбірае замок для дзвярэй чалавек, Выбірае замок, ды такі, каб — навек! Самы моцны з усіх, самы хітры замок, Каб ключы падабраць аніхто ўжо не змог! Гілевіч. Пад хітрай цацкаю нахмурыў бровы, Каб здагадацца: што там за нутро? Гаўрусёў. А летам гасцінцы дзед носіць з лесу — то шапку суніц, то хітры кошык з бяросты. Лынькоў. // Які патрабуе асаблівай праніклівасці, кемлівасці. Не хітрая, урэшце, справа Адолець атам урана. Куляшоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

подава́ть несов. падава́ць; (давать) дава́ць;

подава́ть весть падава́ць ве́стку;

подава́ть го́лос падава́ць го́лас;

подава́ть мысль падава́ць ду́мку;

подава́ть в отста́вку падава́ць у адста́ўку;

подава́ть по́вод к чему́-л. дава́ць падста́ву для чаго́-не́будзь, станаві́цца прычы́най чаго́;

подава́ть приме́р падава́ць пры́клад;

подава́ть ру́ку падава́ць руку́;

подава́ть сове́т дава́ць пара́ду;

подава́ть телегра́мму дава́ць тэлегра́му;

подава́ть кома́нду воен. падава́ць кама́нду;

подава́ть пальто́ падава́ць паліто́;

подава́ть на стол падава́ць на стол;

по́езд подаю́т на пе́рвую платфо́рму цягні́к падаю́ць на пе́ршую платфо́рму;

подава́ть мяч спорт. падава́ць мяч;

подава́ть ло́шадь наза́д падава́ць каня́ наза́д;

а́втор подаёт свои́х геро́ев правди́во и я́рко а́ўтар падае́ сваі́х геро́яў праўдзі́ва і я́рка;

подава́ть заявле́ние, апелля́цию падава́ць зая́ву, апеля́цыю;

ры́бу подаю́т под бе́лым со́усом ры́бу падаю́ць пад бе́лым со́усам;

◊

подава́ть наде́жды падава́ць надзе́і;

не подава́ть при́знаков жи́зни не падава́ць прыкме́т жыцця́;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

чы́сты

1. в разн. знач. чи́стый;

ч. пако́й — чи́стая ко́мната;

~тая бялі́зна — чи́стое бельё;

ч. ліст папе́ры — чи́стый лист бума́ги;

~тыя фа́рбы — чи́стые кра́ски;

ч. го́лас — чи́стый го́лос;

~тая ру́ская гаво́рка — чи́стая ру́сская речь;

~тая рабо́та — чи́стая рабо́та;

~тае зо́лата — чи́стое зо́лото;

~тае паве́тра — чи́стый во́здух;

~тае сумле́нне — перен. чи́стая со́весть;

ч. прыбы́так — чи́стая при́быль;

~тая вага́ — чи́стый вес;

2. разг. (истинный) настоя́щий, по́длинный;

ч. арты́ст — по́длинный арти́ст;

ч. зло́дзей — настоя́щий вор;

○ ~тае маста́цтва — чи́стое иску́сство;

◊ у ~тым по́лі — в чи́стом по́ле;

~тай вады́ — чи́стой воды́;

вы́весці на ~тую ваду́ — вы́вести на чи́стую во́ду;

з ~тым сэ́рцам — с чи́стым се́рдцем;

~тая пра́ўда — чи́стая пра́вда;

з ~тым сумле́ннем — с чи́стой со́вестью;

прыма́ць за ~тую мане́ту — принима́ть за чи́стую моне́ту;

ад ~тага сэ́рца — от чи́стого се́рдца;

шука́й до́лі ў ~тым по́лі — посл. ищи́ до́ли в чи́стом по́ле

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

still

I [stɪl]

1.

adj.

1) нерухо́мы, бяз ру́ху; спако́йны

to stand, sit or lie still — стая́ць, сядзе́ць або́ ляжа́ць нерухо́ма, спако́йна

2)

а) ці́хі

a still night — ці́хая ноч

б) спако́йны

The lake is still today — Во́зера сёньня спако́йнае

a still small voice — ці́хі, спако́йны го́лас

2.

v.t.

1) супако́йваць, суціша́ць

2) наталя́ць, заспако́йваць (го́лад, сма́гу)

3.

v.i.

супако́йвацца

4.

n.

ціш, цішыня́ f.

the still of the night — цішыня́ но́чы

5.

adv.

1) усё яшчэ́

а) He came yesterday and he is still here — Ён прыбы́ў учо́ра і ён яшчэ́ тут

б) The matter is still unsettled — Спра́ва яшчэ́ дагэ́туль ня ўла́джана

2) нерухо́ма, бяз ру́ху; паці́ху

6.

conj.

тым ня менш, усё ж

He is dull, still he tries hard — Ён тупы́, тым ня менш ён ве́льмі стара́ецца

•

- still more

- still worse

II [stɪl]

n.

1) пераго́нны апара́т

2) вінаку́рня f., бро́вар -у m.

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

Mund

m -(e)s, Münder

1) рот, ву́сны

(wie) aus éinem ~ — у адзі́н го́лас, аднагало́сна

~ hálten*! — груб. маўча́ць!

ein paar ~ voll — па́ра [не́калькі] кава́лкаў [глытко́ў]

◊ er ist nicht auf den ~ gefállen — ён сло́ва не пазыча́е, ён спры́тны на язы́к

kein Blatt vor den ~ néhmen* — гавары́ць не саро́меючыся

den ~ áuftun* — раскры́ць рот

éinen gróßen ~ háben — хвалі́цца

in áller (Léute) ~ sein — стаць пагало́скай, не сыхо́дзіць у людзе́й з языка́

j-m den ~ stópfen — заткну́ць каму́-н. рот (прымусіць замаўчаць)

j-m nach dem ~е réden [spréchen*] — падда́кваць [ліслі́віць] каму́-н.

j-m das Wort vom [aus dem] ~ néhmen* — перахапі́ць сло́ва ў каго́-н.; перабі́ць каго́-н.; прадугада́ць чыю́-н. ду́мку

an j-s ~ hängen* — глядзе́ць каму́-н. у рот, слу́хаць каго́-н. стаі́ўшы дых

2) ду́ла (вінтоўкі)

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

ззяць, ззяю, ззяеш, ззяе; незак.

1. Вылучаць ззянне; ярка свяціць. Зоркі — бліскучыя, ззяюць, пераліваюцца. □ Высока ззяла ў небе сонца, прыветліва шумела пад ветрам маладая бярозка. Гамолка. // чым і без дап. Быць ярка асветленым, залітым святлом. Справа, у лесе, высокія санаторныя будынкі ззяюць агнямі і тушаць над сабою зоры. С. Александровіч. Золатам ззяе ўсход. Танк. // перан. Быць, паяўляцца ва ўсёй велічы, славе, бляску. У выдатным сузор’і вялікіх сыноў рускага народа ярка ззяе слаўнае імя.. Суворава — фельдмаршала і генералісімуса рускай арміі. «Беларусь». // чым і без дап. Вылучацца яркім колерам, чысцінёй, навізной. Ззяе фарбаю новай Кабінетны раяль. Бачыла. Два ордэны ззяюць яго баявыя, Яны за Бярозу, за Мінск і за Кіеў. Хведаровіч.

2. Блішчаць, зіхацець, адбіваючы святло, прамяні. Як хораша пад месяца святлом Прайсціся полем ціхім, Звонкім гаем Ці паўз раку, што ззяе серабром. Астрэйка. Бліскучаю сталёваю стужкаю ззяе Прыпяць. Колас. // перан.; чым. Вылучацца якімі‑н. заслугамі, вартасцямі. [Язва:] І вы сёння ззяеце водбліскам славы, як спадарожнік гэтага вялікага свяціла. Крапіва.

3. Блішчаць ад радасці, шчасця (пра вочы); свяціцца ад радасці, шчасця (пра твар). Упершыню паглядзеў ён на бацьку вачамі, якія ззялі ад шчасця і захаплення. Мележ. Твары.. [людзей] ззялі радасцю. Кавалёў. // перан.; чым. Паказваць сваім выглядам пачуццё радасці, шчасця (пра чалавека). Мала таго, што гаварыла .. [Вераніка] выразна, правільна будуючы кожны сказ, у яе яшчэ быў надзвычай прыемны голас, і сама яна ў гэты час ззяла нябачаным хараством... Навуменка. // перан. Ярка праяўляцца ў чым‑н. (пра пачуцці). Радасць ззяла ў вачах людзей. □ Юнакоў, дзяўчат усмешкі Ззяюць водбліскам зарніц. Жычка.

4. Быць адкрытым, паказваць глыбіню, правал (пра яму, рану і пад.). Ля падножжа гары ззяў уваход у пячору. Шыцік. Яшчэ здалёк хлопцы ўбачылі, што частка даху дэпо знесена і ў адной з сцен ззяе велізарная прабоіна. Шчарбатаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)