жыццё ср.

1. в разн. знач. жизнь ж.;

узнікне́нне жыцця́ на Зямлі́ — возникнове́ние жи́зни на Земле́;

ж. раслі́н — жизнь расте́ний;

зако́ны жыцця́ — зако́ны жи́зни;

прывы́чны спо́саб жыцця́ — привы́чный о́браз жи́зни;

рызыкава́ць жыццём — рискова́ть жи́знью;

грама́дскае ж. — обще́ственная жизнь;

праве́сці прапано́ву ў ж. — провести́ предложе́ние в жизнь;

◊ шэ́рае — ж. се́рая жизнь;

ра́йскае ж. — ра́йская жизнь;

праве́сці ў ж. — провести́ в жизнь;

развіта́цца з жыццём — распроща́ться с жи́знью;

даро́га жыцця́ — жи́зненный путь, доро́га жи́зни;

ж. кіпі́ць — жизнь бьёт ключо́м;

не дава́ць жыцця́ — жи́зни не дава́ть;

пуцёўка ў жыццё — путёвка в жизнь;

адда́ць (палажы́ць) жыццё — (за каго, што) отда́ть (положи́ть) жизнь (за кого, что);

вы́клікаць да жыцця́ — вы́звать к жи́зни;

вярну́ць да жыцця́ — верну́ть к жи́зни;

дарава́ць жыццё — дарова́ть жизнь;

даць ж. — (каму) дать жизнь (кому);

ко́нчыць ж. — ко́нчить жизнь;

на зыхо́дзе жыцця́ — на зака́те дней; на скло́не лет;

не падава́ць прыме́т жыцця́ — не подава́ть при́знаков жи́зни;

ператвара́цца ў ж. — облека́ться в плоть и кровь; претворя́ться в жизнь;

пыта́нне жыцця́ і сме́рці — вопро́с жи́зни и сме́рти;

памі́ж жыццём і сме́рцю — ме́жду жи́знью и сме́ртью;

не на ж., а на смерць — не на жизнь, а на́ смерть (на сме́рть);

вы́красліць з жыцця́ — вы́черкнуть из жи́зни;

ко́рань ~цця́ — ко́рень жи́зни;

не ж., а малі́на — погов. не жизнь (не житьё), а мали́на

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

strike​3 [straɪk] v. (struck)

1. (on/upon) біць;

strike smb. in the face уда́рыць каго́-н. па тва́ры;

strike a blow нане́сці ўдар

2. напада́ць;

They struck the enemy. Яны атакавалі ворага.

3. высяка́ць (агонь), запа́льваць;

strike a match чы́ркнуць запа́лкаю

4. біць (пра гадзіннік);

It has just struck four. Толькі што прабіла чатыры гадзіны.

5. паража́ць, удара́ць;

strike smb. blind асляпля́ць каго́-н.;

be struck dump быць збі́тым з панталы́ку

6. (on/upon) знахо́дзіць, выпадко́ва сустрака́ць;

strike water знайсці́ ваду́ (пад зямлёю);

strike a plan прыду́маць план

7. выключа́ць, выкрэ́сліваць

8. здзіўля́ць, ура́жваць, прыця́гваць ува́гу

♦

as it strikes me як мне здае́цца;

strike the eye кі́дацца ў во́чы;

be struck on smb. быць закаха́ным у каго́-н.;

strike an attitude/a pose прыма́ць (тэатра́льную) по́зу;

strike a balance знахо́дзіць кампрамі́с;

strike home тра́піць у цэль;

strike a bargain прыйсці́ да зго́ды;

strike life into smb. удыхну́ць жыццё ў каго́-н.;

strike into another song заве́сці і́ншую пе́сню;

strike while the iron is hot куй жале́за, паку́ль гара́чае

strike back [ˌstraɪkˈbæk] phr. v. дава́ць зда́чы

strike down [ˌstraɪkˈdaʊn] phr. v. звалі́ць, павалі́ць, збіць

strike off [ˌstraɪkˈɒf] phr. v. вы́красліць;

strike a name off the list вы́красліць імя́ са спі́су

strike out [ˌstraɪkˈaʊt] phr. v. ху́тка ру́хацца, імча́цца

strike up [ˌstraɪkˈʌp] phr. v.

1. пача́ць;

strike up a quarrel распача́ць сва́рку

2. зайгра́ць;

The band struck up. Аркестр зайграў.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

гарэ́ць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; незак.

1. Паддавацца дзеянню агню, знішчацца агнём. У печцы зырка гарэлі дубовыя дровы. Шамякін. Уперадзе каля станцыі гарэлі эшалоны. Мележ. // Паліцца (пра вогнішча і пад.). Гарыць піянерскі касцёр. □ Ля калёс гарэлі агні. Лынькоў.

2. Даваць, выпраменьваць святло, полымя; ярка свяціцца. І над усім — над горадам, над ракой, над бязмежнымі прасторамі зямлі гарэла, пералівалася зыркае ранішняе сонца. Лынькоў. Нешта сёння у Агаты Лямпа весела гарыць, А людзей дык поўна хата, — Так як дзверы зачыніць. Крапіва.

3. Траціць маёмасць з прычыны пажару, аказвацца ў становішчы пагарэльца. Вось дзед Хвядос пяць разоў гарэў ад маланкі, пяць разоў будаваўся. Бажко.

4. Разм. Быць моцна нагрэтым, гарачым. Ад лютай летняй спёкі Гарыць сухі пясок. Глебка. Пройдзеш круг — рукой не дакранешся да лемяхоў і нарогаў. Гарыць жалеза. Бялевіч.

5. Быць у гарачцы, у ліхаманкавым стане. Бацька ўсё гарэў, аж два тыдні не ўставаў з пасцелі. Сабаленка. // Ныць, пячы (пра натруджаныя, пашкоджаныя ўчасткі цела). На далонях пад вечар гараць мазалі. Бураўкін. Ужо сонца на поўдні, ужо ногі гараць і ныюць ад стомленасці, а нішто нідзе не прасвятляецца. Кулакоўскі.

6. Рабіцца гарачым, чырванець ад прыліву крыві. Гарэць ад сораму. □ Адно, што адчуваў.. [Алёшка], гэта — як гараць яго вушы, як густая чырвань залівае ўвесь твар, падбіраецца да жорсткіх бялесых віхроў. Лынькоў. Гарачая хваля найвялікшага шчасця залівае.. [Сяргею] грудзі, часта і гулка стукае сэрца,.. гараць шчокі, вушы. Шамякін.

7. звычайна чым. Быць ва ўзбуджаным стане, з запалам аддавацца якой‑н. справе, пачуццю. Гараць жаданнем. Гарэць ад нецярплівасці. □ Сягоння жыла, трапяталася і гарэла ўся .. шчуплая істота [Тодара Кірыка], — гэтакіх навін яму даўно не здаралася разносіць па сяле. Крапіва. Жанчына гарыць на калгаснай рабоце. Пташнікаў.

8. Ззяць бляскам, выдзяляцца яркімі колерамі, афарбоўкай. Пад страхой полымем гарэлі гронкі рабіны. Шамякін. У снежнай завеі гарэлі алмазам Старыя крамлёўскія вежы. Колас. // Блішчаць пад уплывам якога‑н. пачуцця, думкі (пра вочы). Вочы.. [Паўла] гарэлі вострым агнём нявыказанай крыўды, і губы трасліся. Чорны.

9. Цвісці (пра агуркі, гарбузы і пад.). У барознах павівасты гарбузнік.. гарэў цветам. Грамовіч.

10. Псавацца, станавіцца непрыгодным ад моцнага перагрэву. Буксы гараць. // Разм. Сохнуць, гінуць ад засухі, моцнай спёкі (пра расліннасць). Пасевы гараць. // Разм. Прэць, гніць. Сена гарыць у стагах.

11. перан. Разм. Цярпець няўдачу ў якой‑н. справе, задуме і пад. // Не выконвацца, не рэалізавацца. Планы гараць. Пуцёўка гарыць.

12. Разм. Хутка зношвацца, рвацца (пра абутак, адзенне). На дзецях усё гарыць, адзежа і абутак.

13. Адбываць чаргу пры гульні ў гарэлкі.

•••

Вока (зуб) гарыць на што гл. вока.

Гары яно гарам; хай яно гарам гарыць — ужываецца як праклён.

Гарыць зямля пад нагамі ў каго гл. зямля.

Гарэць агнём — а) пра гарачкавы стан хворага; б) вельмі моцна балець, пячы. Рана гарыць агнём.

Ліха гарыць з каго гл. ліха.

На злодзеі шапка гарыць гл. шапка.

Не гарыць — няма патрэбы спяшацца.

Работа (усё) гарыць у руках гл. работа.

Скура гарыць на кім гл. скура.

Як мокрае гарыць гл. мокры.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

разве́сці, ‑вяду, ‑вядзеш, ‑вядзе; ‑вядзём, ‑ведзяце; пр. развёў, ‑вяла, ‑ло; зак., каго-што.

1. Адвесці кожнага на сваё месца. [Мар’я:] — Усіх [дзяцей] ужо развяла па людзях, адзін вось застаўся, меншанькі самы. Шамякін. Брыгадзір развёў [студэнтаў] па хатах. «Работніца і сялянка». // Расставіць па пастах. Развесці вартавых.

2. Разняць, аддзяліць адно ад другога. — Во гэтакі ахапак вяргінь ды руж прынесла, — солтыс развёў рукі і паказаў, які вялікі пук прынесла Ліпачка. Сабаленка. А Рэкс і зубоў не расшчапіў. Ледзьве .. яму вінтоўкаю развялі. Жук. // Адвесці ў розныя бакі часткі чаго‑н., рассунуць, расставіць што‑н. злучанае, самкнутае. Развесці мост. □ І, сеўшы на пень пад зялёнай бярозай, задорна развёў баяніст свой баян. Машара. // Спец. Адагнуць зубы адзін за адным управа і ўлева (пра пілу). // перан. Разлучыць каго‑н., аддаліць аднаго ад другога. Ты была маёй першай каханай, Толькі лёс навекі нас развёў. Ставер. — Сёння ты прынёс порхаўку замест чалавечага носа, а заўтра прыедзеш без нармальнай сківіцы. Сорак два няшчасці! Я вашу .. кампанію хутка развяду. Паслядовіч. // перан. Рассеяць, развеяць, ліквідаваць (бяду, гора і пад.). Каб знала Яніна — устала б, Ляцела к яму, як магла, Да любага сэрца прыпала б І ласкаю гнеў развяла. Чэрня. Чужую бяду рукамі развяду. Прымаўка.

3. Скасаваць чый‑н. шлюб. — Дык скажыце вы мне, Хіба гэта мужчына?! Я прашу нас развесці, Так жыць немагчыма. Кляўко.

4. Апусціўшы ў ваду або іншую вадкасць, распусціць, растварыць; зрабіць раствор. Развесці чарнільны парашок. □ Гэтыя куханы Гінка пякла хто ведае з якой мукі.. Пасыпаны яны былі но цукрам, а папырсканы салодкай вадой, у якой Гінка, напэўна, развяла драбок сахарыну. Корбан. // Дабавіўшы вады або іншай вадкасці, зрабіць слабейшым раствор чаго‑н.; разбавіць. Развесці спірт. Развесці воцат.

5. Вырасціць або выгадаваць у значнай або вялікай колькасці. Развесці карпаў. Развесці кветкі. □ — Думаем на будучы год вінаградную лазу развесці... Пянкрат. — Калі пашанцуе, то і з адной калодкі можна развесці пчолкі, — гаварыў Сёмка. Колас. // Пакласці пачатак якой‑н. справе па вырошчванню, гадоўлі чаго‑н. Развесці кветнік. □ Перасадзіў [садоўнік] з панскага гадавальніка перарослыя дзічкі — прышчэпліваць іх давялося ўжо вышэй галавы, — развёў і свой гадавальнік. Кірэйчык. // Даць распладзіцца, размножыцца чаму‑н. у выніку бяздзейнасці, неахайнасці і пад. — Бадай ты спрогся, стары пень! — лаяліся мужыкі: гэта ж .. [Анісім] расплодзіць такога бруду, што і не акараскацца — заразу развядзе. Колас. — Тваіх спраў, якія ты развёў тут, я прымаць не буду. Будзеш справаздачу даваць у другім месцы, — не гледзячы ў яго бок, адказаў Лазняк. Дуброўскі.

6. Разбараніць каго‑н. Імкліва падышоў [Рыгор] да рабят, якія ўсё пагражалі адзін аднаму, і, узяўшы іх за каўняры, развёў у бакі. Ваданосаў.

7. Распаліць, раскласці (агонь, вогнішча). Пасля дня блукання сышліся [паляўнічыя] ужо ля дамоўкі, развялі касцёр. Ракітны.

8. Разм. У спалучэнні з абстрактным назоўнікам азначае: пачаць рабіць тое, аб чым гаворыцца ў назоўніку. Развесці плёткі. □ — Каб хто толькі ведаў, якую .. [Наўмыснік] развёў дзейнасць. Грамовіч.

•••

Развесці рукі (рукамі) — рухам рук выказаць цяжкасць, безвыходнасць становішча, бяссілле ў вырашэнні якой‑н. справы.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

name

[neɪm]

1.

n.

1) імя́ n., назо́ў -ву m., на́зва f.

His name is Johnny — Яго́нае імя́ — Я́нка

in the name of… —

а) у імя́ каго́-чаго́

б) ад імя́ каго́; на чыё-н. імя́

He bought the car in the name of his wife — Ён купіў машы́ну на імя́ свае́ жо́нкі

name of the river — назо́ў ракі́

2) про́зьвішча n.

to know only by name — ве́даць то́лькі па чу́тках

3) рэпута́цыя, сла́ва f.

He is proud of his good name — Ён ганары́цца сваёй до́брай рэпута́цыяй

to call names — ла́яць абзыва́ць (благі́мі сло́вамі)

2.

v.t.

1) зваць; называ́ць каго́-што; дава́ць імя́ каму́-чаму́

to name a newborn baby — даць імя́ нованаро́джанаму дзіця́ці

Three persons were named in the report — Тры асо́бы былі назва́ныя ў справазда́чы

to name after — называ́ць у го́нар каго́-чаго́

Can you name these flowers (birds)? — Ці ты ве́даеш назо́вы гэ́тых кве́так (пту́шак)?

2)

а) прызнача́ць (да́ту чаго́-н.)

to name the day — прызна́чыць дзень

б) name a price — скажы́ цану́

3) прызнача́ць на стано́вішча

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

bear

I [ber]

1.

bore, Archaic bare, borne or born, – v.t.

1) не́сьці; перано́сіць

2) трыма́ць, вы́трымаць; трыма́ць на сабе́ цяжа́р

Will the ice bear your weight? — Ці вы́трымае лёд ва́шу вагу́?

3) зно́сіць, зьне́сьці; цярпе́ць (боль, шум)

4) нараджа́ць, нарадзі́ць

to bear a child — нарадзі́ць дзіця́

5) трыма́цца

He bore himself with dignity — Ён трыма́ўся з го́днасьцяй, пава́жна

6) адчува́ць

to bear affection — адчува́ць лю́басьць

7) насі́ць (імя́, ты́тул); мець сла́ву каго́-чаго́; мець (абавя́зак, пра́ва, сі́лу, ула́ду)

to bear sway — трыма́ць ула́ду

2.

v.i.

1) радзі́ць, дава́ць плод

2) мець су́вязь, уплы́ў або́ дачыне́ньне

3) націска́ць, апіра́цца на што

4) ру́хацца, трыма́цца; ісьці́

The ship bore north — Карабе́ль ішо́ў на по́ўнач

5) знахо́дзіцца, ляжа́ць

to bear due north of smth — ляжа́ць про́ста на по́ўнач ад чаго́

•

- bear a hand

- bear in mind

- bear on

- bear out

- bear the cost

- bear the responsibility

- bear up

- bear witness

II [ber]

1.

n., pl. bears or coll. bear

1) мядзьве́дзь -я або́ медзьвядзя́, pl. мядзьве́дзі або́ медзьвядзі́

2) грубія́нскі, бурклі́вы чалаве́к

3) бі́ржавы спэкуля́нт

2.

adj.

мядзьве́джы (сьлед, пахо́дка)

•

- the Great Bear

- the Little Bear

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

Spítze

I

f -, -n вастрыё; ко́нчык; шпіль

2) вяршы́ня (гары); вершалі́на (дрэва)

3) но́сік (чаравіка)

4) галава́ (калоны)

5)

die ~n der Geséllschaft — вяршкі́ грама́дства

an der ~ des Staátes stéhen* — стая́ць на чале́ дзяржа́вы

j-n an die ~ stéllen — паста́віць каго́-н. на чале́

an die ~ séiner Bemühungen stéllen — імкну́цца зрабі́ць што-н. у пе́ршую чаргу́

die ~ der Produktión hálten* — трыма́ць рэко́ры́ па вытво́рчасці чаго́-н.

6)

j-m die ~ bíeten* — дава́ць адпо́р, ака́зваць супраціўле́нне каму́-н.

éiner Sáche (D) die ~ ábbrechen* — абясшко́дзіць што-н., пазба́віць спра́ву вастрыні́

auf die ~ tréiben* — даве́сці што-н. да кра́йнасці

éine Sáche auf die ~ stéllen — паста́віць што-н. дагары́ нага́мі

7)

fréie ~n — с.-г. звышпла́навыя праду́кты, лі́шкі

II

f -, -n кару́нкі

~n klöppeln — пле́сці [вяза́ць] кару́нкі

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

give​2 [gɪv] v. (gave, given)

1. дава́ць; дары́ць; уруча́ць;

Give me the tickets. Дай мне білеты.

2. (for) плаці́ць;

How much did you give for the thing? Колькі вы заплацілі за гэту рэч?

♦

give or take прыблі́зна, плюс-мі́нус;

It will take an hour, give or take a few minutes. Гэта зойме гадзіну плюс-мінус некалькі хвілін.

give away [ˌgɪvəˈweɪ] phr. v.

1. дары́ць;

He gave away the prizes. Ён раздаў прызы.

2. выдава́ць;

give away a secret вы́даць сакрэ́т;

Don’t give me away! Не выдавайце мяне!

give back [ˌgɪvˈbæk] phr. v. вярта́ць, аддава́ць наза́д

give in [ˌgɪvˈɪn] phr. v.

1. здава́цца; саступа́ць

2. здава́ць, уруча́ць;

Give your exam papers in to the teacher with the bell. Калі празвініць званок, здайце экзаменацыйныя работы настаўніку.

give off [ˌgɪvˈɒf] phr. v. выдзяля́ць (пах, газ, вадкасць);

The eggs were giving off a bad smell. Ад яек ішоў непрыемны пах.

give out [ˌgɪvˈaʊt] phr. v.

1. раздава́ць, размярко́ўваць

2. абвяшча́ць, аб’яўля́ць

3. канча́цца (пра запасы, сілы);

The rations were giving out. Харчы канчаліся.

4. infml сапсава́цца;

The engine gave out. Матор заглух.

give up [ˌgɪvˈʌp] phr. v.

1. кіда́ць, пакіда́ць (работу, заняткі);

She has given up work(ing). Яна больш не працуе.

2. здава́цца;

The murderer gave himself up. Забойца здаўся;

I give up! Здаюся!

3. адмаўля́цца; лічы́ць безнадзе́йным; махну́ць руко́й;

The doctors have given him up. Дактары лічаць яго безнадзейным.

4. уступа́ць, саступа́ць;

He gave up his seat to the old lady. Ён саступіў сваё месца старой.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

па́мяць ​1, ‑і, ж.

1. Здольнасць запамінаць, захоўваць і аднаўляць у свядомасці ранейшыя ўражанні. Зрокавая памяць. □ — Памяць [Валя] мела такую, што мы толькі дзіву даваліся: усё.. раскажа, дзе і што бачыла. Якімовіч. Стары сядзеў моўчкі, злаваў на сваю слабую памяць, якая ўсё блытае. Самуйлёнак.

2. Запас уражанняў, мінулы вопыт, якія захоўваюцца ў свядомасці і могуць быць адноўлены. Яркімі ўспышкамі паўстаюць у маёй памяці абразкі самага ранняга дзяцінства. Бядуля. Святлана перабірала ў памяці ўсе вясковыя работы, якія яна ведала. Шахавец.

3. Успамін пра каго‑, што‑н. На трэці дзень пляменнік паехаў дахаты, пакінуўшы ў нас добрую памяць аб сваім наведванні. Пальчэўскі. // Пра тое, што напамінае аб кім‑, чым‑н. [Рынальда:] — Бачыце гэты рубец?.. Гэта памяць ад фашыстаў. Краўчанка. // Успамін аб памёршым. Жывымі справамі Паэта памяць З любоўю ўшаноўвае народ. Аўрамчык.

4. Здольнасць мысліць, разважаць, усведамляць свае ўчынкі, пачуцці; прытомнасць. Бацька не то спаў, не то быў без памяці, але ляжаў неспакойна. Чарнышэвіч. Да памяці Максімка вярнуўся толькі на другі дзень, на руках у заплаканай маці. Сіняўскі.

•••

Маторная памяць — від памяці, які праяўляецца ў здольнасці выпрацоўваць сувязі паміж раздражненнем і рухам.

Без памяці — а) забываючы аб усім, да страты прытомнасці; вельмі моцна. Сёмка Бугай паціху папоўз мяжою, выбраўся за гумнішчы і пабег без памяці, часта азіраючыся назад, на вёску. Лынькоў. Напіліся ксяндзы і заснулі без памяці. Якімовіч; б) у знач. вык. У захапленні ад каго‑, чаго‑н.

Варушыць памяць гл. варушыць.

Вечная памяць каму — пажаданне, каб заўсёды помнілі нябожчыка.

Выкінуць з памяці гл. выкінуць.

Выкрасліць з памяці гл. выкрасліць.

Вылецець (выскачыць) з памяці гл. вылецець.

Дайсці да памяці гл. дайсці.

Дацца ў памяць гл. дацца.

Кароткая (курыная, дзіравая) памяць — дрэнная, слабая памяць.

Мець у памяці гл. мець.

Набегчы на памяць гл. набегчы.

На памяці чыёй; пры памяці чыёй; за чыю памяць — у перыяд жыцця каго‑н., калі ён сам быў сведкам чаго‑н. На памяці многіх жыхароў Бунтароўкі ў гэта чортава акно правалілася не адна жывёліна. Дуброўскі. [Дзед:] — За маю памяць мядзведзя тут бачылі гадоў мо’ з дваццаць таму назад. Якімовіч.

На памяць — для таго, каб помніць, не забываць каго‑, што‑н. (дарыць, даваць і пад.).

На памяць (па памяці) — не гледзячы ў тэкст (гаварыць, чытаць і пад.).

Не ў памяць — пра тое, што не помніцца. Зіма такая мне не ў памяць. Астрэйка.

Па старой памяці — пад уплывам даўніх звычак, успамінаў аб мінулым. Праўду кажучы, гэта і не лес быў, а проста так зваўся па старой памяці. Колас.

Прыйсці на памяць гл. прыйсці.

Сысці з памяці гл. сысці.

па́мяць ​2, ‑і, ж.

Здольнасць электроннай машыны захоўваць і выдаваць запісаную інфармацыю, а таксама ўстройства электроннай машыны для запісу, захоўвання і выдачы інфармацыі. Машынная памяць.

памя́ць, ‑мну́, ‑мне́ш, ‑мне́; ‑мнём, ‑мняце́; зак., каго-што.

1. Зрабіць мятым; змяць. Памяць касцюм. // Пашкодзіць ударамі, штуршкамі і пад., пагнуць. // Прыбіць, прытаптаць (пра расліны). Памята, пабіта краса і аздоба Твае збажыны. Колас.

2. Разм. Пакалечыць. Так пачаў і закончыў Мішка сваю лётн[ую] кар’еру.. — вока падбіў, лапы трохі пашкодзіў, сям-там памяў рабрыны. Лынькоў.

3. і без дап. Мяць (у 1, 2 знач.) некаторы час.

4. Тое, што і пацерці (у 2 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

нос, ‑а; мн. насы, ‑оў; м.

1. Выступ паміж вачамі і ротам на твары чалавека або мордзе жывёлы, які з’яўляецца пачаткам дыхальных шляхоў і органам нюху. Я пацягнуў глыбока носам і шапнуў тату: — Чуеце, як пахне хлеб... Пальчэўскі. Алесь прыхінуўся да Шуры, паклаў на плячо галаву. Ужо носам пасвіствае. Навуменка. Са злосці .. [воўчы важак] ляснуў зубамі, брыкнуў задам, панура чмыхнуў носам і, крадучыся, рушыў наперад. Чорны.

2. Дзюба ў птушкі. Буслы клякочуць, бусляняты Пішчаць жалобна, як шчаняты, Насы закідваюць угору. Колас. Хто б дзятла ведаў, каб не яго доўгі нос! Прыказка.

3. Пярэдняя частка судна, лодкі, самалёта і пад. Чатыры вялікія чорныя лодкі адна за адной чыркнулі насамі па пяску. Брыль. Паправіўшы курс на чатыры градусы, Сіняўскі паставіў нос самалёта на захад. Алешка. Танк спыніўся, нязграбна ўткнуўшыся носам у канаву. Шамякін.

4. Аб выступаючай пярэдняй частцы якога‑н. прадмета. Крышыла лёд, Крышыла скалы аб нос бетоннага быка... Кляшторны. На самым носе пясчанай касы прытулілася невялікая вёска. В. Вольскі.

5. Тое, што і насок (у 1 знач.). Боты з тупымі насамі. □ Ногі былі мокрыя вышэй каленяў, і я з жалем успомніў пра свае юхтовыя боты, сумна глянуўшы на камашы з вострымі насамі. Кірэенка.

•••

Арліны нос — нос з гарбінкай.

Рымскі нос — вялікі, правільнай формы нос з гарбінкай.

Аж нос гнецца у каго — прагна, з апетытам есць хто‑н.

Астацца з носам гл. астацца.

Без фігі не да носа — аб ганарыстым чалавеку, да якога ніяк нельга падступіцца.

Біць (даваць) у нос гл. біць.

Бубніць (сабе) пад нос гл. бубніць.

Вадзіць за нос гл. вадзіць.

Ветрыць носам гл. ветрыць.

Высунуць (выткнуць) нос гл. высунуць.

Вярнуць нос гл. вярнуць ​2.

Далей свайго носа не бачыць гл. бачыць.

Драць нос гл. драць.

Дулю табе (яму, ім і пад.) пад нос гл. дуля.

Заараць носам (зямлю) гл. заараць.

Задраць нос гл. задраць.

Зарубіць (сабе) на носе гл. зарубіць.

Зарыць носам (зямлю) гл. зарыць.

Застацца з носам гл. застацца.

З-пад (самага) носа — на вачах у каго‑н., у непасрэднай блізкасць ад каго‑н.

Камар носа не падточыць (не падаткне, не падсуне) гл. камар.

Кляваць (дзюбаць) носам гл. кляваць.

Крукам (шастом) носа не дастаць гл. дастаць.

Круціць носам гл. круціць.

На носе — вельмі скора, у самы блізкі час (адбудзецца што‑н.). [Сабураў:] — Ні адна са стратэгічных задач не дасягнута, а зіма на носе. Навуменка.

Не ў нос (не па носе) — не даспадобы.

Нос адвярнуць гл. адвярнуць.

Носам рыць гл. рыць.

Носам чуць гл. чуць.

Носа не ўбіць гл. убіць.

Нос у нос; носам к носу — вельмі блізка адзін да другога; твар у твар. Дні праз тры Міхась сустрэўся з камендантам нос у нос... Якімовіч.

Павесіць (апусціць, звесіць) нос гл. павесіць.

Пад (самым) носам; перад (самым) носам — блізка, побач, у непасрэднай блізкасці ад каго‑, чаго‑н.

Пакінуць з носам гл. пакінуць.

Паляцець носам гл. паляцець.

Соваць (сунуць, тыцкаць) нос гл. соваць.

Соваць (тыцкаць) пад нос гл. соваць.

Сунуцца з (сваім) носам гл. сунуцца.

Трымаць нос па ветры гл. трымаць.

Тыцнуць носам гл. тыцнуць.

Уткнуцца носам гл. уткнуцца.

Уцерці (падцерці) нос гл. уцерці.

(Хоць) кроў з носа гл. кроў.

Хоць (ты) нос затыкай гл. замыкаць ​1.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)